20. yüzyıl

• mutlu bir yüzyıl olacağı, zamanında, victor hugo tarafından tahmin edilmiş olan yüzyıl: "xx. siecle sera heureux".
  
  hugo, böyle bir tahminde bulunmakta nasıl da haklıydı: 1900 yılında, emil zola 60, anatole france 56, pierre loti 50, henri bergson 41, paul claudel 32, andre gide 31, paul valery 29, charles peguy 27, guilllaume apollinaire 20 yaşındaydı. hele hele, andre breton - yüzyılın yarısından fazlası önünde olan breton - dört yaşındaydı (istatistikler için, bkz: jean-claude berton, histoire de la litterature et des idees en france au xx.siecle).
  
  sadece fransa mı umut vaad ediyordu sanatçılar açısından. bütün avrupa. ama olmadı. niye. çünkü, sanatçılara, sadece, eğlenmek amacıyla - onlar bir araçmışlarcasına - yaklaşıyoruz. halbuki onlar amaç. onlar, gelmişi, geçmişi değerlendirip, gelecekten haber veriyorlar. ancak heyhat. kahin kız kassandra (hektor'un, paris'in kızkardeşi, priamos'un kızı) troya savaşını önleyebildi mi.
  
  sorun belki de batıdadır. rönesansı acaba yeniden gözden geçirmek mi gerekiyor (novalis). barutla çinliler (doğu) havai fişek yapıp kutlamalar yapıyordu; avrupalılar (batı) barutla silah yaptılar.
• "20. yüzyıl önemli olaylar"
  
  1900 - 1901 boxer ayaklanması: 20. yüzyıla çin'de yaşanan bir isyan ile girildi. 1900 yılında boxer( bokser) adındaki bir yer altı örgütü ülkedeki yabancılara karşı bir tutum sergileyerek taşkınlıklar çıkardılar. amaçları yabancıları ülkelerinden çıkarmaktı. bu kargaşalar sırasında almanya'nın büyükelçisi öldürüldü. isyan, çıkmasının üzerinden bir yıl sonra koalisyon güçleri tarafından bastırıldı. sekiz devlet sscb, avusturya - macaristan, fransa, italya, japonya, abd, almanya ve birleşik krallık isyanı bastırdı. ayaklanmanın başlangıcından bitimine kadar ki sürede bir çok isyancı ve yabancı öldü.
  
  1904 - 1905: rus - çin savaşı. rusya ile çin'in arası mançurya ve kore yüzünden açılmıştı. 1904 şubat'ın da japonya port arthur 'deki rus donanmasına saldırı düzenlendi. savaş 1905 yılında sona erdi. ilk defa japonya bir batı devletine karşı zafer kazandı. rusya ise 1906 yılında japonya ile anlaşma yapmak zorunda kaldı. aynı yıl san francisco da büyük bir deprem meydana geldi. 30 saniye süren depremde bini aşkın kişi öldü.
  ayrıca 1905 yılında yahudi asıllı alman bilim adamı fizikçi albert einstein izafiyet teorisini yayınladı.
  3. olimpiyat oyunları abd'nin st. louis şehrinde yapıldı. küba'lı atlet carvajal yarışın yapılacağa yere parasızlıktan koşarak gitmiş ve açlıktan koşuyu rahatsizlikla ve gündelik kıyafetleri ile yarışıp 4.olmuş. ( kaynak wikipedia)
  
  1906 yılında abd'de ilk radyo yayınına başladı.
  1908: dördüncü olimpiyat oyunları ingiltere/londra'da düzenlendi.
  1912'de titanik battı 2224 yolcudan 711'i kurtulabildi.
  olimpiyat oyunları isveç/stockholm'de yapıldı. abd toplam 63 madalya alarak zirve de yer aldı. türkiye madalya alamadı.
  
  1914 yılında charlie chaplin, hollywood'a yerleşti. böylece sinema sektörü yükselecekti.
  birinci dünya savaşı başladı.
  avusturya - macaristan veliaht prensi ferdinand, sırbistan ziyaretinde bir fanatik tarafından öldürüldü. bu birinci dünya savaşı demekti. osmanlı devleti, almanya ve avusturya - macaristan aynı safta savaşa girdiler.
  
  1915 çanakkale savaşı: birinci dünya savaşı devam ederken winston churchill boğazlardan saldırı emri verdi. türk ordusu başarılı bir savunma verdi ve düşmanı geriye doğru püskürttü.
  
  1917: birinci dünya savaşının son demlerinde rusya'da lenin önderliğinde sosyalist bir düzen kuruldu. böylece sscb kurulmuş oluyordu ve sscb birinci dünya savaşından çekildi.
  
  1918 birinci dünya savaşının sonu: savaşın bilançosu 8 milyon ölü. avusturya - macaristan ve osmanlı devleti dağıldılar.
  
  1919 versay antlaşması ile almanya ağır bir anlaşma imzaladı. aynı yıl paris antlaşması imzalandı ve bir cemiyet kurulması kararlaştırıldı.
  
  1920: paris antlaşması ile kararlaştırılan milletler cemiyeti kuruldu. ayrıca aynı yıl içerisinde buz dolabı üretimine başlandı.
  23 nisan 1920: tbmm açıldı. türkiye devleti fiilen kurumuş oluyordu.
  
  1921: ispanya ordusu kuzey afrika'da rif savaşında berberilere karşı mağlup oldu. albert einstein nobel ödülü aldı.
  
  1922: 1 kasım'da saltanat kaldırıldı, solcu (!) mussolini italya'da iktidara geldi. daha sonra siyasi görüşünde keskin bir değişim meydana geldi. sağ düşünceli, savaş yanlısı faşist bir görüş benimsedi. birinci tutankamon'un kayıp mezarı bulundu.
  
  1923: sivas kongresinden sonra bütün yerel örgütler birleşerek cumhuriyet halk fırkası'nı kurdular. bir yıl önce başlayan lozan görüşmeleri nihayet 24 temmuz günü imzalandı. bu görüşmelerde türkiye devletini'ni ismet inönü temsil etti. musul ve osmanlı borçları dışında kalan maddeler de uzlaşı sağlandı. 29 ekim tarihinde cumhuriyet ilan edildi ve böylece türkiye devletinin rejimi belirlendi.
  türkiye milli takımı tarihin ilk maçını romanya ile oynadı. skor:2 -2. milli takımın ilk golünü atan zeki rıza sporel tarihe geçti.
  
  1924: stalin, lenin 'in yerine sscb'nin başına geçti. stalin'in siyasi rakibi troçki sürgüne gönderildi.
  türkiye cumhuriyeti'nde saltanatın ardından hilafet'de kaldırıldı.
  mustafa kemal, cumhurbaşkanına daha geniş yetkiler verilmesini istiyordu. bunun üzerine 1924 anayasası ilan edildi. ancak bazı maddeler de değişiklikler yapıldı. olağanüstü durumlarda meclisi çağırma yetkisi cumhurbaşkanına değil meclis başkanına verildi. ayrıca meclisi feshetme yetkisinin de cumhurbaşkan'ında olması reddedildi.
  1926: robert goddard ilk başarılı roket denemesini başarıyla gerçekleştirdi.
  1927:ilk sesli film.
  1928 c vitamini - alexander fleming, penisilini buldu.
  9. olimpiyat oyunları hollanda/amsterdam'da. abd toplam 56 madalya.
  
  1929 ünlü gökbilimci edwin hubble, evren’in genişlediği fikrini ortaya attı.
  1930plüton gezegeni keşfedildi.
  jules rimet yani daha sonraki adıyla dünya kupası ilk kez uruguay'da düzenledi. çoğu avrupa ülkesinin katılmadığı organizasyon 13 ülke arasında düzenlendi. dünya kupasının ilk kazananı uruguay oldu. arjantin dünya ikincisi, abd üçüncü ve yugoslavya dördüncü oldu.
  
  1931alman bilim adamı ernst ruska ilk elektronik merceği geliştirdi. karl jansky, güneş sistemi’nin dışından gelen radyo dalgaları keşfetti.
  1932 james chadwick atomun içinde elektrik yükü olmayan bir parçacık olduğunu keşfetti
  10. olimpiyat oyunları abd/kaliforniya'da yapıldı. abd toplam 103 madalya aldı.
  
  1934 abd’li kimyacı wallace carothers naylonu buldu.
  ikinci dünya kupası italya'da yapıldı. uruguay önceki organizasyonda çoğu avrupa ülkesinin gelmemesi üzerine protesto etti ve kupaya katılmadı. italya şampiyon oldu, çekoslovakya ikinci, almanya üçüncü oldu.
  1935 radar bulundu
  1936: 11. olimpiyat oyunları almaya/berlin'de yapıldı. almanya toplam 89 madalya aldı. abd ise 56.
  1938: türkiye cumhuriyeti'nin kurucusu mustafa kemal atatürk hayata gözlerini kapadı. 20. yy'ın en etkili ve örnek alınan kişisi olarak ölümü, tüm dünyada üzüntüyle karşılandı.
  üçüncü dünya kupası 15 ülkenin katılımıyla fransa'da düzenledi. italya ilk kez üst üste ikinci kez şampiyon olan ilk ülke oldu. macaristan ikinci, brezilya üçüncü ve isveç dördüncü oldu.
  1939 ilk helikopter yapımı.
  
  1940: mayıs ayında mevcut başbakan chambarlein istifa etti. onun yerine winston churchill başbakan olarak geldi. churchill, muhafazakar ve liberal biriydi. churchill zor bir dönemde başbakan olmuştu çünkü bir sene önce dünya savaşı başlamıştı. churchill bu savaş boyunca diplomasi yoluna gitmiş ve savaşı bu yolla sonlandırmaya çalışmıştır. ama bu çabaları sonuçsuz kalacaktı.
  aynı yılın 5 haziranında alman ordusu fransa'ya saldırdı, beş gün sonrada italya fransa'ya savaş ilan etti. bu fransa'nın teslim olması demekti. yapılan anlaşma gereğince fransa ikiye bölündü. bir bölümü almanların kontrolünde diğer taraf ise fransa'nın kontrolünde olacaktı.
  fransa'nın çöküşünden sonra artık sıra ingiltere'ye gelmişti. alman uçakları londra'yı işgal ettiler. bu saldırının adı " kartal hücumu" idi. artık churchill'in ingilteresi'de saf dışı kalmıştı.
  
  1941: pearl harbor olayı için ikinci dünya savaşının kaderini değiştiren bir olay dersek bence abartı yapmış olmayız. kendisi direkt dünya savaşının gidişatını değiştirmiş olmasa da, bu savaşın kırılma noktasının önünü açmıştır. ikinci dünya savaşı devam ederken japonya pasifikte kontrolü kendi lehine sağlamıştı. japon hükümeti yapmaması gereken büyük bir hata yaptı. abd'den petrolü bedava vermesini istedi. bu tabiki de abd tarafından kabul edilmedi. bunun üzerine japonya abd'ye saldırı başlattı. abd'nin pearl harbor limanına büyük bir saldırı başlattı. bu saldırılar, verdikleri hasarı arttırmak için kamikaze saldırıları olarak yapıldı. abd ordusu ağır bir hasar aldı. japonya abd'ye karşı bir zafer kazanmış ve rakibine karşı psikolojik bir avantaj sağlamıştı. bu sadece madalyonun japonya tarafından görünen tarafıydı. abd'nin ise geri kalmaya niyeti yoktu ve daha sonra ne dünyanın ne de japonya'nın hayal bile edemeyeceği bir olay yaşanacaktı.
  ve yine aynı yıl alman donanması"barbarossa saldırısı" düzenledi. bu saldırı sovyetlere karşıydı. 18 ay boyunca leningrad kuşatıldı. şehirdeki birçok insan açlıktan ölüyordu. almanlar şehri bir türlü alamadılar. rusya'nın keskin ve öldürücü soğuğunun etkisini göstermeye başladığı an sovyetler karşı taaruza geçtiler. bu taaruz ile almanlar geri püskürtüldü.
  
  1942: italya bu süre zarfında ikinci dünya savaşında kuzey afrika'da savaşmaktaydı. müttefik devletler kasım ayında cezayir ve tunus'a çıkarak italyanları oradan püskürttüler. eylül'de italya'ya girdiler.
  
  1943: arjantin'de peron iktidara geldi. haziran ayında iktidara seçilen peron beş yıllık kalkınma planları yaptı. ülkeyi iyi bir şekilde yönetti, sevildi.
  bu yılın temmuz ayında italya'da mussolini hükümeti devrildi ve italya teslim oldu.
  
  1944: abd ordusu fransa'nın orleans kentine girdi. iki gün paris'te ki direnişçiler almanlara karşı ayaklandı. böylece paris kurtarılmış oldu.
  1945: almanya'nın mayıs ayında ve japonya'da eylül ayında ikinci dünya savaşı sona erdi. uruguay maracana'da ikinci kez dünya şampiyonu oldu. brezilya ikinci, isveç üçüncü, ispanya dördüncü oldu.
  birleşmiş milletler kuruldu.
  
  1948: 14. olimpiyat oyunları ingiltere/londra'da düzenlendi. almanya ve japonya davet edilmedi. sscb davet edilse de sporcu göndermedi. abd toplam 84 madalya aldı. türkiye toplam 12 madalya aldı.
  
  1950: dördüncü dünya kupası 12 yıllık bir aradan sonra tekrardan düzenlenendi. turnuva brezilya'da düzenlendi. uruguay, maracana'da ikinci kez dünya kupası şampiyonu oldu. ev sahibi brezilya ikinci, isveç üçüncü, ispanya dördüncü oldu.
  
  1953: dünyanın çatısı olarak bilinen; nepal ve tibet arasında yer alan himalaya dağlarının en yüksek tepesi (8888 m) olan evereste ilk kez çıkıldı. londra kraliyet coğrafya derneği ile alpine kulübü ortaklaşa kampanya düzenledi. ekibin başında albay john hunt vardı. 29 mayıs günü yeni zelanda'lı edmund hillary ve yerli kılavuz tensing en tepeye ulaşan insanlar oldular.
  ürdün'de kral hüseyin, suriye'de kral ikinci faysal taç giydi.
  iran'da başbakan musasıddık bir darbe düzenledi. bunun üzerine şah ile eşi ülkeden kaçtılar.
  abd'de çocuk felci virüsü ilk kez fotoğraflandı.
  kenya'da isyan. beyaz bir çiftinin ailesiyle beraber öldürülmesi üzerine beyazlar isyana geçti. mau mau örgütünün lideri jomo kenyatta'yı suçladılar. olaylar zamanla yatıştı.
  tito yugoslavya devlet başkanı oldu.
  ingiltere'de kraliçe elizabeth taç giydi.
  stalin hayatını kaybetti.
  mustafa kemal atatürk'ün naaşı anıtkabir'e getirildi.
  köy enstitüleri'nin açılması için kanun kabul edildi.
  
  1954: vietnam'ın kuzey ve güney olarak ikiye bölünmesi. kuzey vietnam daha sonra abd'yi de yenilgiye uğrattı ve güney vietnam'ı kontrolüne aldı.
  aynı yıl abd bikini adasında hidrojen bombası denemesi yaptı. deneme tüm dünyada tepkiyle karşılandı çünkü hasarı bayağı yüksekti.
  beşinci dünya kupası isviçre'de yapıldı. batı almaya ilk kez şampiyon oldu. macaristan ikinci, avusturya üçüncü, bir önceki şampiyon uruguay dördüncü oldu. türkiye ilk kez dünya kupasına katıldı. 2. grupta macaristan, batı almanya ve güney kore ile eşleşti. takımlar gruplarda ikişer maç yaptılar. türkiye ilk maçta batı almanya'ya 4-1 kaybetti. ikinci maçında kore'yi 7-0 yenen türkiye grubu bir galibiyet ve bir mağlubiyet ile 2 puanla bitirdi ( o zamanlar galibiyete 2 puan veriliyordu). aynı puana sahip olan türkiye ve batı almanya gruptan çıkmak için play- off oynamak zorunda kaldılar. yine o zaman averaj diye bir kural yoktu. yapılan play-off maçını batı almanya 7-2 kazandı ve tur atladı.
  1955: arjantin'de darbe. peron devrildi ve sürgüne gönderildi.
  istanbul profesyonel ligi'nde galatasaray, ankara'da hacettepe ve izmir profesyonel ligi'nde izmirspor şampiyon oldu.
  
  1956: bu yılda kıbrıs sorunu başladı. aslında adada ki türkler ile rumlar arasında sorun daha önce de vardı. özellikle rum terör örgütü eoka türklere karşı saldırı düzenliyordu. adada hem türklerin hem rumların yaşadığı ortak bir devlet kurulması fikri bile hayata geçirilmeye başlanmıştı. eoka'nın lideri makarios adadan sürülünce çatışmalar başladı. rumlar türklerin yaşadığı bölgelere ilhak etmeye hazırlanırken türkiye adaya çıkarma yaptı. böylece adada iki devletli bir düzen oluştu; kuzeyde, kuzey kıbrıs türk cumhuriyeti, güneyde, güney kıbrıs rum kesimi kuruldu.
  mısır'da 1952 yılında kral faruk bir darbeyle tahttan indirildi. nasır ise yeni rejimin ilk başbakanı oldu. nasır, assuan barajının yapımı için ingiltere ve amerika'dan yardım istedi. onlardan kredi aldı. ancak 1956 yılına gelindiğinde abd ve ingiltere mısırın komünist rejime kaydığını düşünerek krediyi kestiler. nasır buna cevap olarak hisselerin çoğu fransız ve ingilizlerde olan süveyş kanal şirketin devletleştirdi. buna cevaben israil sina yarımadasını işgal etti. ingiltere ve fransa savaşın durması için çağrıda bulundular. mısır çağrılara kulak asmayınca ortaklaşa saldırı da bulundular. araya bm girince savaş sona erdi. mısır projenin tamamlanması için sscb'de yardım istedi.
  macaristan'da aynı yıl öğrenciler ve işçiler, ssbc'nin baskıcı politikasını protesto ettiler. macar hükümeti sscb'den yardım istedi. tanklar macaristan'a girdi ve isyan sert bir şekilde bastırıldı.
  16. olimpiyat oyunları avustralya/melbourne ev sahipliği yaptı. sscb toplam 98 madalya, abd 74 madalya.
  
  1957: uzay yarışı başlıyor! sscb ilk defa uzaya insan yapımı bir uydu gönderdi. 4 ekim'de gönderilen bu uydudan bir ay sonra sputnik ii'yi de uzaya gönderdi.
  aet kuruldu. yani "avrupa ekonomi topluluğu". fransa, b. almanya, italya, belçika, hollanda ve lüksemburg girişimi ile kuruluyor. ve böylece ileride kurulacak olan ab'nin temelleri atılıyor.
  1958: abd, sscb'ye karşılık olarak explorer i uydusunu uzaya çıkarıyor.
  de gaulle fransa cumhurbaşkanı oldu.
  aet üyeleri avrupa parlamentosu 'nu kurdu.
  abd'nin ilk nükleer denizaltısı nautilus kuzey kutbunun altından geçti.
  dünya kupası isveç'te düzenlendi. şampiyon brezilya. ikinci isveç, üçüncü fransa ve dördüncü batı almanya.
  
  1959' küba'da; fidel castro, raul castro ve ernesto "che" guavera baskıcı batista rejimini devirerek sosyalist bir düzen kurdular.
  
  1960: kongo bağımsız devlet oldu. ancak ülke içindeki kabileler arasında kanlı çatışmalar başladı. bir çok insan öldü, bm çatışmaları durduramadı.
  türkiye'de 27 mayıs darbesi. türk silahlı kuvvetleri, demokrat partiyi indirdi ve yönetime el koydu. milli birlik komitesi ülkeyi yönetmeye başladı. cemal gürsel; başkanlığa, mbk başkanlığına ve milli savunma bakanlığına getirildi.
  olimpiyatlar italya/roma'da. 17. olimpiyat oyunları. sscb toplam 103 madalya, abd 71. türkiye toplam 9 madalya ( 7 altın 2 gümüş)
  
  1961 türkiye'de bor yıl önce darbe yapan iktidar yeni anayasa için referandum yaptı. yüzde 60.4 oranında evet denildi.
  demokratik yollarla başbakan seçilen ilk kişi olan adnan menderes idam edildi.
  inönü başbakan seçildi.
  utanç duvarı berlin duvarı inşa edildi. batı yani federal almanya batı ülkeleri tarafından destekleniyor; doğu taraf ise sscb'nin kontrolünde...
  abd'de ilk lazer ışığı kullanıldı.
  
  1962: cezayir, fransa sömürgeliğinden kurtuluyor ve bağımsız oluyor.
  müzik piyasasına damga vuracak olan ingiliz müzik grubu beatles ilk plak çalışmasını yaptı.
  dünya kupası şili'de. şampiyon ikinci kez brezilya, ikinci çekoslovakya, üçüncü şili ve dördüncü yugoslavya.
  
  1963: abd başkanı keneddy suikasta uğradı ve hayatını kaybetti.
  1964: amerikalı rahip martin luther king nobel ödülü aldı.
  18. olimpiyatlar japonya/tokyo. abd toplam 90 madalya ( 36 altın, 26 gümüş, 28 bronz) sscb 96 madalya ( 30 altın, 31 gümüş, 35 bronz)
  
  1965: rodezya ( zimbabwe) ingiliz milletler topluluğundan ayrıldı, bağımsızlığını ilan etti.
  hindistan ve pakistan arasında keşmir sınır meselesi yüzünden savaş çıktı. çin pakistan'ın yanında yer aldı. en sonunda birleşmiş milletlerin araya girmesi ile savaş sona erdi.
  "çağın en büyük ingiliz vatandaşı" winston churchill hayatını kaybetti.
  seçimlerde anavatan partisi kazandı ve tek başına iktidara geldi.
  18 mart 1965'te rus kozmonot leonov, vostok uzay gemisi ile uzaya çıktı ve uzay yürüyüşünü gerçekleştirdi. 20 dakika uzayda kaldı. insanlık tarihi boyunca ilk kez bir insan uzayda yürüyüş yapmış oldu.
  
  1966: sekizinci dünya kupası ingiltere'de yapıldı. şampiyon ingiltere, ikinci batı almanya, üçüncü portekiz, dördüncü sscb.
  cevdet sunay cumhurbaşkanı oldu.
  
  1967: 5 haziran'da mısır ile israil arasında savaş başladı. savaş sadece altı gün sürdü. mısır 1956 yılından beri mısır/israil sınırında bulunan bm güvenlik güçlerine terk edin mesajı verdi. bunun üzerine israil hava kuvvetleri mısır, suriye, ürdün'e saldırdı. yeni topraklar kazandı.
  3 aralık günü güney afrika'da ilk kalp nakli yapıldı. doktor christian barnard başarılı bir operasyon ile 56 yaşındaki louis washansky'e kalp nakli yaptı. kalp ise 25 yaşında bir trafik kazasında hayatını kaybeden denise darval adında bir kadına aitti.
  
  1968: 19. olimpiyat oyunları meksika/mexico city'de yapıldı. abd 107 madalya, sscb 91 madalya kazandı.
  
  1969: belki de 20. yy'ın bilimin açısından en özel yılı. insanlık için bir dönüm. armstrong için "küçük", dünya için "büyük" bir adım atılıyor!! neil armstrong, albay edwin aldrin ve m. colins hem insanlık tarihi için hem de kendileri için önemli olan ve kendilerini tarihe kazıyacak bir yolculuğa çıktılar. 21 temmuz günü armstrong "benim için küçük, insanlık için büyük bir adım" sözlerini söyleyerek apollo 2'den ay'a ayak bastı. astronotlar 22 saat ay yüzeyinde kaldı. armstrong ve aldrin ay yüzeyinde deney yapıp örnekler aldılar, collins ise uzay modülünün içinde bekledi. insanoğlu ilk kez başka dünya dışı bir yere ayak basıyordu.
  
  1970kongo'da mobutu başbakan seçildi.
  dünya kupası meksika'da düzenleniyor. brezilya üçüncü kez şampiyon, ikinci italya, üçüncü batı almanya. gerd miller 10 gol ile gol kralı. pele dünya kupasında üç kere mutlu sona ulaşan ilk oyuncu oluyor.
  30 mayıs'ta nijerya'nın doğusunda isyan patlak verdi. ayrılıkçılar doğu bölgesinde biafra cumhuriyetini kurdular. nijerya hükümeti isyanı sert bir şekilde bastırmaya çalışırken açlık patlak verdi. binlerce insan açlıktan öldü. ayrılıkçıların lideri ojukcvu kaçtı. bunun üzerine barış görüşmeleri yapıldı ve ülke bir federasyon altında birleşti.
  
  1971: bangladeş pakistan'dan ayrılarak bağımsız bir devlet oldu.
  çin bm'e katıldı.
  
  1972 soğuk savaş döneminde abd'li satranç oyuncusu robert james fischer ve sscb'li oyuncu boris spassky arasında bir dizi oynanan dünya satranç ünvan maçı. soğuk savaş olması dolayısıyla bu maç dünyada ilgi çekti ve basın takip etti. favori tabi ki de fischer idi. maçlar izlanda da oynanacaktı. fisher ilk üç maça çıkmadı ve 2-0 yenik durima düştü. sonra tahtanın başına geçen fisher spassky'i 12.50 - 8.5 yendi ve dünya satranç şampiyonu oldu.
  20. yaz olimpiyat oyunları batı almanya/münihte düzenledi. sscb 99 madalya, abd 94 madalya ve ev sahibi doğu almanya 66 madalya aldı. ancak oyunlar devam ederken arap teröristler 11 israilli sporcuyu esir alarak öldürdüler. bu olay oyunlara gölge düşürdü ve tarihe kara eylül olarak geçti.
  
  1973: araplar ve israil tekrar savaşa tutuştu. mısır süveyş kanalından, suriye de golan tepelerinden saldırıya geçti. o sırada israil'de yom kipur bayramı vardı. israil başta zor durumda kaldı, devamında durumu kendi lehine kurtardı ve arapları 3000 kayıp vermelerine rağmen püskürtüler.
  şili'de başkan salvador allende seçimle başa gelmiş bir marksisti. yabancı sermaye'yi millileştirince tepkiler gelmeye başladı. sonunda askerler kendisini indirdi.
  
  1974: kıbrıs türk federe cumhuriyeti kuruldu. türkiye bülent ecevit döneminde kıbrısa çıkarma yaptı. sonunda kktc kuruldu.
  bu yıl dünya kupası batı almanya ev sahipliğinde yapıldı. şampiyon ikinci kez batı almanya oldu. ikinci hollanda, üçüncü polonya, dördüncü brezilya oldu. polonyalı lato 7 golle gol kralı oldu.
  
  1975: türkiye kıbrıs'a hareket düzenleyince abd buna tepki gösterdi ve silah ambargosu uygulamaya başladı.
  
  1976: olimpiyatlar kanada/montreal'de. sscb toplam 125 madalya, doğu almanya 90 madalya aldı.
  
  1978: 11. dünya kupası arjantin'de yapıldı. turnuvayı ilk kez arjantin kazandı. hollanda ikinci brezilya üçüncü oldu.
  
  1979: margaret thatcher ingiltere başbakanı oldu.
  iran'da devrim. şah tepkiler üzerine ülkeyi terk etti. şiilerin lideri ayetullah humeyni sürgünden döndü. reformlar ile islam cumhuriyeti'ni ilan etti. komünistlere ve abd'ye karşı politikalar izlendi.
  sovyetler afganistan'da komünist bir rejim kurmak için saldırıya geçti. çin ise afganistan'ın yanında yer aldı. savaş boyunca hem afgan hem sovyetler'den ağır kayıplar verildi.
  
  1980: türk silahlı kuvvetleri 12 eylül sabahı yönetime el koydu. genelkurmay başkanı kenan evren devlet başkanı oldu. parlamento feshedildi. sıkıyönetim ilan edildi. diğer parti başkanları ve üyeleri göz altına alındı.
  
  1981: 12 nisan'da abd uzay mekiği "colombia" iki kişilik mürettebatı ile uzaya gitti ve döndü.
  george h. w. bush abd'nin yeni başkanı seçildi.
  
  1982: arjantin ile ingiltere arasında falkland savaşı yapıldı. arjantin falkland adasını hak iddia ederek işgal etti. 6 hafta süren savaşı arjantin kaybetti ve teslim oldu.
  dünya kupası ispanya'da organize edildi. italya üçüncü kez şampiyon oldu. batı almanya ikinci, polonya üçüncü ve fransa dördüncü oldu.
  
  1983: polonya'da sıkıyönetim kalkıyor.
  
  1984 : gary kasparov ezeli rakibi anatoli karpov'u yenerek dünya şampiyonu oldu.
  
  1985: sscb'de gurbaçov lider oluyor.
  heysel faciası. 29 mayıs'ta brüksel/ heysel 'de juventus - liverpool takımları arasında oynanan avrupa kupası maçı finalinde olaylar çıktı. 41 kişi hayatını kaybetti. olaylar fanatik ingiliz taraftarlarının, italyan taraftarlarına saldırması sonucu çıktı.
  
  1986: 28 ocak tarihinde uzay mekiği challenger uçuştan kısa bir süre sonra patladı. üç astronot acı içinde can verdi.
  istanbul şişhane'de sinagog katliamı yaşandı. din adamları ayin yaparken ateş açıldı ve 21 musevi öldürüldü.
  dünya kupası meksika'da düzenleniyor. arjantin "tanrının eli" ile çeyrek finali geçiyor ve kupaya uzanıyor. batı almanya ikinci, fransa üçüncü, belçika dördüncü.
  
  1988: sovyet ordusu afganistan'dan çekildi.
  24. olimpiyat oyunları g.kore/seul ev sahipliği yaptı. sscb toplam 132 madalya aldı, doğu almanya 102 madalya aldı. türkiye toplam iki madalya alırken, halter branşında naim süleymanoğlu 6 rekor kırarak türkiye'ye altın madalya kazandırdı.
  
  1989: berlin duvarı yıkıldı.
  
  1990: birinci körfez savaşı. savaş ırak'ın kuveyt'i işgali ile başladı. bunun üzerine abd önderliğindeki koalisyon kuvvetleri savaşa müdahil oldu. savaş, 37 koalisyon devletin kesin zaferiyle sonuçlandı.
  dünya kupası italya topraklarında. finalde arjantini yenen batı almanya şampiyon oldu. italya'da ingiltere'yi yenerek dünya üçüncüsü oldu.
  doğu ve batı almanya birleşti.
  
  1991: ve bir hikayenin sonu, sscb dağıldı.
  körfez savaşı.
  
  1994: ruanda soykırımı.
  
  eğer yazılanlar arasında yanlış ve hatalı bilgiler varsa, eklemek istedikleriniz olursa yazabilirsiniz.
  
  kaynakça
  
  "dünya tarihini meydana getiren 1000 büyük olay"
  "ansiklopedi 2000"
  dünya kupası ve olimpiyat oyunları bilgilerini wikipedia'dan aldım.
• insanlığın pek çok eşşeklik gerçekleştirdiği yüzyıl
• devasa soykırımlara, vahşete ve sapıklığa tanıklık etmiş yüzyıldır.
  nükleer silahları, biyolojik silahları, canlı otopsileri, sistematik tecavüzleri, akla gelmez işkence yöntemlerini, sağlıklı bir dimağın aklının ucundan geçmeyecek rezaletleri dünyaya kazımış bir yüzyıldır.
  
  japonların çinlilere ettikleri için (bkz: nanking katliamı) (bkz: unit 731)
  a.b.d.'nin japonlara ettikleri için (bkz: hiroşima)(bkz: nagasaki)
  kamboçyalıların kendilerine ettikleri için (bkz: khmer rouge) (bkz: pol pot)
  çin'in kendi kendine ettikleri için (bkz: mao)
  rusya'nın kendine ettikleri için (bkz: stalin)
  ve geçtiğimiz yüzyılın en çok bilinen katliamı olarak almanya'nın musevilere ettikleri için (bkz: hitler)
  vietnam'da biyolojik silah kullanımı için (bkz: vietnam savaşı)
  
  21. yüzyıldaki siyah dizinin devamı içinse (bkz: darfur) (bkz: sudan) (bkz: ömer el beşir)
  müslüman hiç soykırım yapar mıymış? bu karikatürü (bkz: recep tayyip erdoğan) buraya kim çizdiyse hiç komik olmadı.
• tarih denen alanın en zevkli dönemidir gözümde. pek tabii içerik zevk vermez; bilakis acı ve pişmanlıkla doludur. ve lakin bir antik çağ dönemini hala yeterince kavrayamamış olmak ne kadar zevk ve şevk verirse insana, bu yüzyıl da aynı zevki ve şevki vaat etmektedir. zira hiçbir insan evladı bu yüzyılın hızına erişemeyecek, onu gerektiği gibi kavrayamayacak ve algılayamayacaktır. fiziğin alt üst oluşu, edebiyatın yepyeni çehresi, resmin devrimi, sinemanın icadı, teknolojinin atağı, müziğin değer artışı, politikanın suyunun çıkışı; tamamıyla bu yüzyılın tipik özelliği haline gelmiştir. her alanda en iyiler ve en kötüler ayyuka çıkmış, ortalamalık ve sıradanlık aforoz sebebi olmuştur. bu noktada en doğru tespiti sanırım eric hobsbawm dile getirmiştir; bu yüzyıla aşırılıklar çağı'ndan başka ne denebilir ki?
  
  belki 21. yüzyıl bu yüzyıldan daha hızlı olacak, 22. yüzyılda bu yüzyılı unutmaya yüz tutacağız ama şu bir gerçek ki, iki ayağı üzerinde duran ilk insandan bu yana gelmiş ve geçmiş en korkunç, en güzel, en iğrenç, en iğreti çağ 20. yüzyıl olarak kalacaktır.
  
  unutmadan ekleyelim, isyankar yüzyıl'ı başucu kitabı eylemek, politika, sanat, felsefe, spor, edebiyat gibi dallardan herhangi biriyle ilgilenen her kişinin boynunun borcudur.
• teknolojinin muazzam bir hızla geliştiği, demokrasinin yayıldığı, sonlarına doğru batının siyasi üstünlüğünü kanıtladığı bir yüzyıl olmuştur.
  
  peki bunca teknoloji, demokrasi, batılı değerler vs. katliamları, adaletsizliği, açlığı engellemiş midir? yoksa bunlar daha da mı artmıştır? demokrasi, teknoloji filan hepsi iyi güzel, nimetlerinden faydalanıyoruz da, onu bunu bilmem, önce insan olacaksın arkadaş! (bkz: önce insan olmak)
• tüm sözlük yazarlarının doğduğu yüzyıl. o yüzden 20. yüzyıl sözlükte biraz torpilli. kimse objektif olamıyor. oysa itiraf etmek gerekir ki 19. yüzyıl çok daha güzelmiş.
• " 'yirminci yüzyılda üretim "elden çıktı", üreteni yönetmeye başladı' dedi günay. "pazar ekonomisinin kendisine özgü kuralları sermaye sahiplerini işlerini istemeseler de büyütmeye zorladı. her şeyin devleştiği bir dünyada durmak, düşmek demek olduğundan , temettüler ertelenir, artı değer tüketilecek yerde yeniden sisteme gömülür oldu. atom bombasının başarısının hidrojen bombasını zorunlu kılması gibi bir girdaptı bu. sihirli kelime büyümeydi. nihai ürünün toplumsal fayda sağlaması, insanın yaptığı işten haz alması gibi kavramlar ortadan kalktı. mesela, bak, henry ford, gerçekten de orta direğin satın alabileceği bir otomobil, ünlü model-t, üretmeyi hedef edinmişti. para kazanmayacak mıydı? elbette kazanacaktı, ama sağladığını düşündüğü toplumsal fayda da bir o kadar haz veriyordu. bu anlayış kayboldu. batılı türdaşımız kendisini her an daha daha daha da büyüğe zorlayan bir büyük makine'nin kulu oldu."
  
  alev alatlı / viva la muerte
• 1900 ile 1945 arası siyasal olaylar
  
  1900 - 1991" çin'de boksör ayaklanması"
  1904 - 1905" rus - çin savaşı"
  1914" birinci dünya savaşının başlaması"
  1915" ermeni soykırımı"
  1917 " rus devriminin sosyalist düzen yaratması"
  1919" versay antlaşması"
  1922" mussolini'nin italya'da yönetimi ele geçirmesi "
  1929" wall street'in çöküşü
  1930"japonya'nın mançurya'yı işgali"
  1932"roosevelt 'in abd başkanı seçilmesi"
  1933"hitler'in şansölye ilan edilmesi. "
  1934"mao'nun uzun yürüyüşe başlaması"
  1935" italya'nın habeşistanı (etiyopya) işgali"
  1936"almanya'nın rhineland'ı işgali"
  1938" avusturya ile anschlussve münih antlaşması
  1939" ikinci dünya savaşının başlaması"
  1941"pearl harbour baskını, japonya tarafından "
  1942" stalingrad muharebesi ve holocaust yok etme kampanyası"
  1945" avrupa'da (mayıs) ve japonya'da (eylül) ikinci dünya savaşının bitişi*
• aşırılıklar çağı.