2019 global ekonomik krizi
-
neye yatırım yapmalıyız dolar mı altın mi yardımcı olacak yazarlarımızdan mesaj bekliyorum.
-
2008 krizi geçti mi ki? objektif olarak cevap verebilecek kişiler tahminimce sadece daron acemoğlu ya da kemal derviş gibi üst düzey ekonomistlerdir. endüstri mühendisliği üzerine işletme yüksek lisansı yapan ali babacan ya da rakamlarla oynama ustası mehmet şimşek değil. parasal genişleme ve sonrasındaki daralma, endüstri 4.0 ve artan haberleşme imkanları ile giderek daha da belirginleşen globelleşme gelen tsunamiyi durdurabilir mi? trump'ın başa gelmesi ve de brexit zaten bir krizin geldiğini haber vermiyor mu? benim kısıtlı değerlendirme yetime göre (ki acemoğlu-derviş gibi isimlerin yanında esamem bile okunmaz, yoksa burada kast edilen en ufak bir ekonomik eleştirimde mesaj kutumu yeşillendirip: "sen bir doktor olarak ekonomiden ne anlarsın?" diyen ad homiemci sözde iktisatçılar değil) mevcut ekonomik düzen zaten sürdürülebilir değil. 2019 olmaz 2045 olur ama global bir ekonomik kriz zaten çıkacak
-
(bkz: #75336633)
-
new york times'in 11 agustos tarihli turkiye ekonomisi hakkindaki makalesinde bahsedilen durumdur.
--- spoiler ---
makaleye gore, tim lee adindaki ingiliz ekonomi uzmani turkiye ekonomisinin cikmaza girecegini tam 7 senedir yazip duruyor. kendisinin tabiri ile "turkiye, komur madenindeki kanarya" turkiye'nin yasayacagi kriz yaklasma olan global ekonomik krizin de habercisi.
adami kimse dinlememis, fakat bugun gelinen noktada hakli oldugunu gormusler. başlayan çöküşün türkiye dışına da yayılmaya başlayacağını söylüyor. türk bankalarının çıkmaza girmesi buralara yüksek miktarda kredi sağlayan yabancı bankaları da panikletmiş. ( netice itibariyle geçen hafta avrupa borsalarında da düşüş görüldü.)
lee, son 10 yılda türkiye'ye gelen sıcak paranın inşaatçılar tarafından yutulmasının sadece türkiye için değil dünya içinde kötü bir sona ilerlediğini söylüyor.
(ne inşaat sektörümüz varmış anasını satıyım, dünyayı çökertecek)
gelecek krizin 2008 krizinden çok daha büyük olacağını öngörüyor. 2011 de yazdığı makaleye göre türkiye'nin krizden çıkması için ihtiyacı olan miktar 100 milyar dolar.
türkiye'nin ekonomik büyümesinin dışarıdan gelen paraya endeksli olduğunu görmüş, aynı şey 1997'de tayland'ın başına gelmiş ve asya'dan yayılan krizini tetiklemişti diyor.
2013'de dolar 1.9 iken tim lee 7.2 olacağını yazmis. bu dönemde türk ekonomisi dışarıdan bakıldığında iyiymiş gibi gözüktüğü için insanlar hayal kurduğunu düşünüp ciddiye almamışlar.
şu an geldiğimiz noktada türkiye'nin yabancı para cinsinden toplam borcu 5.5 trilyon dolar (oha, yani 100 milyar da kurtarmaz demek oluyor herhalde)
lee, amerikan yatırımcılarının türk bonolarının %25 ine sahip olmasının onları da risk altına aldığını söylüyor.
son olarak büyük yatırımcıların türkiyeden sonra diğer gelişme olan ülkelerden de kaçacağını ardından da avrupa ve amerikan hisse ve bono pazarlarından da çekileceğini söylüyor. (iyide nereye gidecekler o zaman?)
--- spoiler --- -
sonunda dunyanin da mina koyuyoruz dedirten iddia. hadi bakalim.
-
fed bunu öngördüğünden aslında 1 yılda yapması gereken arttırımı son iki yıla yaymıştır. fed temkinli devam ederse 2019 sonu 2020 başı gibi olabilir, ama kaçınılmaz bir sonuçtur. hastayı serum, ilaç, makinalar ile hayatta tutup sonra da onları bir bir kesersen ne olacaksa o olacak dünya ekonomisine. abd parasal genişleme ile, kendi büyük buhranını hem ötelemiş hem de dünyanın geri kalanına -krize giren ekonomilerin sönen balon gibi kendi içlerine çökecekleri- ulusal krizler olarak outsource etmiştir. isim önerim outsource global.
not: yatırım tavsiyesi değildir. -
zor günler bütün ekonomileri bekliyor ancak em çok etkilenenler bizim gibi ekonomiler olacak. olmaya başladı bile.
-
-
sıradaki global kriz geldimi arkasından veya önünden savaş yıkım ve ölümle gelir ve kripto paraların kullanımının yaygınlaşmasında büyük payı olacak olaylar zincirinin bir halkası olabilir.
eldeki değeri saklama aracı olarak crypto currency bitcoin vb. ile bu paraların en güvenli cüzdanı ledger nano s walletprim yapar.
o hengamede adamlar altın külçelerini, milyon zibilyon banknotlarını nereye soksunlar. sokacak biyer bulunsa bile manevra konforu sağlamaz. usb içine paracıkları atıp tüyecekler.
ya biz?
(bkz: nereye sıçacağız) -
evet, doğru başlık bu :)
2018 ekonomik krizi ve 2019 ekonomik krizi gibi lokal başlıklarda cirit atmaya gerek yok aslında, çünkü bunların hepsinin konsolide olması olası. (2019 kuluçka süresi olarak da geçebilir, trump gibi troll'lerin atacakları adımlara bağlı olarak.)
bizde çıkacak problemlerin nedenini de "bu sefer teğet geçmedi" diye dünyaya atabiliriz, zamanında yaptığımız hatalar küresel durgunluk ile karambole gidebilir.
er geç kriz olacaktı elbet de 2017 sonrası bu kadar kolay dile getirilmesini kimse beklemiyordu. mesela işler 2017'de tek kelime ile "muazzam"dı (2007-2008 gibi daralma yıllarının üstüne ilaç gibi gelmişti). tüm göstergeler 2007'de kriz öncesine göre pozitifti, bankacılık sektörü daha sağlamdı. ancak bunu dünyada dolaşan parayı kısmak zorunda olan fed bozmak zorundaydı, ki bu anormal değil çünkü mevsim hep bahar olamaz. işin tabiatı böyle değil. piyasaları sürekli "eşeği saldım çayıra" mantalitesi ile yönetemeyiz, o da tehlikeli. hem de olası bir krizde hali hazırda düşük faizdeyseniz (önceki krizin ilacıydı), bu sefer indirim alanınız kalmaz, çözüm enstrümanlarınız azalır.
bu doğrultuda, piyasayı ısındırmamak için verdikleri ilaçları kesmek zorundalardı çünkü hastalık geçtikten sonra da ilaca devam etmenin bir manası yoktu. ve bu illa "yeni bir kriz" demek değildi. doğruyu söylemek gerekirse fed krizi ve sonrasını çok iyi yönetti. fed piyasalarda hiç panik yaratmadan her yapacağını adım adım anlattı ve birebir uyguladı. piyasalarda ufak tefek hariç panikler yaşanmadı. ancak mevsimi hemen sert kışa geçiş yaptıracak hamleler politikacılardan geldi (ah donald ah).
fed'in zamanında 2008 krizini bastırmak amacıyla (faiz düşürme ve quantitative easing ile ) açtığı piyasaları daraltmak zorunda kalması yeterince büyük bir stres unsuruyken (good old days), bir de politikacılar tarafından dünya ticaretini baltalayıcı içe dönme hamleleri (neo-merkantilizm mi desek?) yapınca tünelin ucu biraz kararmaya başladı. özetle: ikisinin üst üste gelmesi iyi olmadı.
bankacılık sektörü hem dünyada hem de türkiye'de eskisine göre daha güçlü. türkiye 2001 krizinden sonra gerekli hamleleri yapmıştı, gelişmiş ülkeler de 2008 krizi sonrası yapmaya başladılar. hatta bankalardaki risk management departmanları o kadar büyüdüler ki, 2013 sonrası banka yönetim kurulları, yüksek maliyetten dolayı yöneticilerine: "yeter birader bu ne? azaltın şunlardaki istihdamı kriz mriz kalmadı zaten" demeye başladılar (nitekim azalttılar da). yine de bankalar eskisine göre daha güvenliler, sermayeleri daha sağlam.
anlayacağımız; bu kriz bankacılık sektörü tarafından çıkmayacak olsa da sonuçta tüm şirketler ve kapitalleri bankalara bağlı. çok alışıldık bir kriz olmayabilir, zira finans tarafında değil reel sektör tarafında çıkan problemler en son bankalara kadar gelebilir.
sonuçta dünya ticareti çok girift. gümrük tarifeleri dolayısıyla birkaç büyük şirketin müşterilerini kaybetmeleri ve karlılıklarının bozulması borçlarını döndürememelerine neden olur. ardından onlara mal satanların artık satamayıp yeni müşteri bulamamaları nedeniyle karlılıklarının bozulması ve borçlarını çevirememeleri durumu hasıl olur. bu sefer onlar batınca veya iş yapamaz hale gelince onlardan parasını alamayanların borca batmaları/kapanmaları durumu karşımıza çıkar. bu da piyasadaki likiditenin azalmasına, haliyle bankaların tedbirli davranıp arzı kısmalarına neden olur. böylece domino taşı etkisiyle ortalık toz duman olur (ki şu anki senaryo ile bu oldukça olası).
çin'in en büyük müşterisi amerika ve amerika "artık bana satamazsın" demeye çalışıyor. bu da çin'in hızlı bir şekilde, başka alıcı bulamadan potansiyelinin altında büyümesi demek. peki bu ne anlama gelir? bu da çin'in büyüme hızının düşmesi, yani birçok şirketin üstlerindeki bir sürü borçla orta-uzun vade planlarının bozulması ve borçlarını ödeyemeyerek sıra sıra dökülmeleri, kendilerini kurtarsalar bile likit dönmeyeceği için başka firmaları batırmaları demek (üstteki senaryo). çin'in rezervleri korkunç büyüklükte olsa da ve devlet destekli çin firmaları çokça olsa da bu çin'e yine ciddi zarar verir. yangını söndürseniz bile, siz söndürene kadar yangın bir şeyleri alıp götürecek, bu kaçınılmaz.
veya çin kendini bir şekilde kurtarsa bile tam tersi abd’de olabilir (veya çikisi birlikte olabilir; zaten biri başlatırsa “domino etkisi” misali hepsine sıçrayacaktır, başlangıç nerede olur? onu bilemeyiz şu an):
maliyetleri artan abd şirketleri, diğer şirketlerin faturalarını kabartmaya başlar. sıkışma ile (artan fiyatlar nedeniyle sişme yaşanması ve başka marketlerin de yetersiz kalması ile) ticarette daralma olur ve eski cirolar kalmayınca herkesin eski borçları problem olmaya başlar. bunun sonucunda bankalara kadar sıçrayan bir dizi kriz daha kapıya gelir; nur topu gibi bir küresel dalgalanma ve resesyon.
trump takımının istediği de bu zaten. şu anki gidişatta çin birkaç on yıl sonra abd'yi geçecek, bu barizdi. bu durumda abd de dedi ki: "madem gidişat bu ve durdurulacak gibi değil, tüm dünyayı yakalım ve bizden çok çin yansın."
(bahsettiğimiz ülkeler dünyanın toplam ekonomisinin 3/8'i; yani ikisinin birbiriyle yarışması meseleyi tam anlamıyla filler ve çimlere döndürür.)
pekala bu sadece çin ve abd ile kalmayacak, "dünyanın fabrikası" olan bir ülkenin hafif sallanması ortalığı kan gölüne çevirir. bir de buna petrol fiyatları hususunda "vanayı kapatalım mı açalım mı" mevzusunun opec, suudlar, iran, rusya, abd beşgeninde tartışılacağını da ekleyelim...
her şey politikacılara bağlı, orta yol bulursalar işler bir süre daha tıngır mıngır ilerler. zaten üç beş sene sonrasını ön görecek kimse yok, her şey anlık. bugün bir yerde ansızın bir savaş çıksa o bile dünya ekonomisini ciddi etkiler. daha ufak olaylar da etkiliyor. bu nedenle uzun vadeli tahmin yapmak doğru olmasa da şu anki gidişatta 2019 biraz can sıkacak gibi gözüküyor. kendimce; tasarruf yapılmasını, azla yetinilmesini mikro ve makro bazda (yöneticilere ve bizlere, yani halka) şiddetle tavsiye etmekteyim. less is more felsefesini iliklerimize kadar yaşayacağız sanırım.
not: bunlar dışında bitcoin'den kriz çıktı denilirse, bu; "1.dünya savaşı bir sırp'ın ferdinand'ı vurması yüzünden çıktı" demek ile eşdeğer olur. kripto paralar etkisiz değiller elbette, ancak bardağı taşıran son damla olabilirler. asıl neden değil.
ekşi sözlük kullanıcılarıyla mesajlaşmak ve yazdıkları entry'leri
takip etmek için giriş yapmalısın.
hesabın var mı? giriş yap