21 ekim protokolü

• demokrat parti kapanıp menderes, zorlu ve polatkan asıldıktan sonra yapılan ilk seçimde sağ cenah partilerinin toplamda %62 oy almasıyla rahatsız olan bir kısım subayın almış olduğu kararları içeren protokoldür. protokole göre meclis toplanmadan yetkilerine el konulacak ve feshedilecektir. neyse ki iş bu kadar da çocuk oyuncağı haline gelmedi.
  
  dönem dönem askerin müdahalesi iyiye yönelik sonuçlar doğursa da milletin iradesinin de bu denli gözardı edilmesi dönemin ordusu ile milletin arasının ne denli açık olduğunu gösteriyor. kör topal demokrasimizin en ilkel dönemlerinden birine ait bir belge olarak duruyor arşivlerde. tabi hala emekleme dönemindeyiz bu da işin bir başka yönü.
• 1961 yılında; anayasanın kabulü, 15 ekim 1961 genel seçimlerinin yapılması ve meclisin açılması ile 27 mayıs'tan itibaren başlayan mbk askeri yönetimi hukuki anlamda sona ermişti. fakat ordu içinde siyasi faaliyetler devam ediyordu. 21 ekim 1961'de yani tbmm açılmadan üç gün önce istanbul'daki harp akademileri'nde yapılan toplantıda 10 general ve 28 albay arasında imzalanan belgedir. "21 ekim protokolü" diye anılan belgeye göre:
  
  1. tsk mensupları, 21 ekim 1961 günü, yapılmış olan seçimlerden sonra gelecek yeni tbmm toplantısından evvel fiilen duruma müdahale edecektir.
  2. iktidarı milletin hakiki ve ehliyetli mümessillerine tevdi edecektir.
  3. bütün siyasi partiler faaliyetten men edilecek, seçim neticeleriyle mbk feshedilecektir.
  4. bu kararın tatbiki 25 ekim 1961'den sonra bir güne tehir edilmeyecektir.
  
  protokolü imzalayanlar arasında faruk gürler, faruk güventürk, refik tulga, namık kemal ersun, suat aktolga, recai baturalp, vecihi akın, emin aytekin, fikret köknar, bedrettin demirel gibi ileride genelkurmay başkanı, kuvvet komutanı veya ordu komutanı olan general ve subaylar vardır.
  
  zamanın genelkurmay başkanı cevdet sunay ve yakın çevresi tarafından benimsenmemesi ve ayrıca protokolden haberdar olan inönü'nün bu tür hareketlere karşı olduğunu bildirmesi üzerine, askeri yönetimin sürdürülmesinden yana olan general ve subaylar yalnız kalmış, protokol yürürlüğe girmemiştir. buna karşılık parlamentonun açılmasına bir gün kala siyasi parti liderleri; komutanların önünde, 27 mayıs'a karşı çıkmayacaklarını, cumhurbaşkanlığı için cemal gürsel'in dışında kimseyi desteklemeyeceklerini ve yassıada mahkumlarının affını söz konusu etmeyeceklerini belirten bir başka protokole imza koymak durumunda kalmışlardır.
  
  kaynak: soner yalçın/bay pipo, türkiye tarihi cilt 4/cem yayınevi
• (bkz: silahlı kuvvetler birliği)
• 1. türk silahlı kuvvetleri mensupları “aşağıda açık imzaları
  bulunan” 21 ekim 1961 günü saat 14.30 ’da toplanmışlar ve
  gündemlerinde mevcut olan konuları müştereken müzakere
  etmişler ve ittifakla aşağıdaki karar varmışlardır:
  a. türk silahlı kuvvetleri 15 ekim 1961 günü yapılmış olan
  seçimlerden sonra gelecek yeni türkiye büyük millet meclisi
  toplanmadan evvel duruma fiilen müdahale edecektir.
  b. iktidar, milletin hakiki ve ehliyetli mümessillerine tevdi
  edilecektir.
  c. bütün siyasî partiler faaliyetten men edilecek, seçim
  neticeleri ile mbk fesh edilecektir.
  d. bu kararın tatbiki 25 ekim 1961’den sonraki güne tehir
  edilmeyecektir.
  2. işbu zabıt varakası üç nüsha olarak tanzim edilmiş ve
  bütün üyeler tarafından aynı anda imza edilmiştir.
  21 ekim 1961
  21 ekim 1961 protokolünün altında şu general ve subayların
  imzaları yer alıyordu:
  korgeneral refik tulga,
  tümgeneral fikret esen,
  tümgeneral refet ülgenalp,
  tümamiral bahattin özülker,
  tuğgeneral faruk gürler,
  tuğamiral celâl eğicioğlu,
  tuğgeneral yusuf akmansu,
  tuğgeneral faruk güventürk,
  tuğamiral kemal kayacan,
  kurmay albay behçet özdemir,
  kurmay albay doğan özgöçmen,
  kurmay albay suat aktulga,
  kurmay albay n. kemal ersun,
  kurmay albay burhan hunoğlu,
  kurmay albay halim kural,
  kurmay albay recai baturtalp,
  kurmay albay mehmet bora,
  kurmay albay vecihi akın,
  kurmay albay emin aytekin,
  kurmay albay ferit erdoğan,
  kurmay albay necati işcan
  hava kurmay albay turan çağlar,
  kurmay albay fikret göknar,
  is. albay rifat erenulu,
  top. albay celâl baykam,
  kurmay albay cemal öcal,
  dz. kurmay albay bülent tarkan,
  dz. kurmay albay zarif çetindağ,
  kurmay albay bedrettin demirel,
  kurmay albay celâl ugan,
  kurmay albay vahit gürkan,
  kurmay albay şerafettin olcay,
  hv. kurmay albay emin alpkaya,
  kur. yb. ahmet gergeç,
  kur. alb. necati özan,
  kur. alb. sadettin cankır,
  kur. alb. nihat aslantürk.
  
  edit: daha sonra çoğu imzacısı tarafından göz ardı edilip çankaya protokolü imzalanmış ve ülke ismet paşa'ya verilerek güdümlü demokrasi benimsenmiştir.