• (bkz: atalet momenti)
  • 2 boyutlu dünyada 3 boyutlu her şey görünebildiği ölçüde 2 boyutlu görünür. yani iki boyutlu dünyada tam olarak göremesek de 2 boyutlu dünyanın algılamamıza izin verdiği kadar 3 boyutlu şey vardır; ama 2 boyutlu gözükür. bu da demek olabilir ki 4. boyutu, 3 boyutlu dünyanın algılamamıza müsaade ettiği kadar görebiliyoruzdur; ama çözemiyoruzdur; çünkü burak kutsuz olmaz bu işler.
  • (bkz: 4. boyut diye bir şeyin olmaması)
    anlam veremediğim geyik. üç boyutlu bir evrende yaşıyoruz, dördüncü boyutu hayal edemiyoruz. demek ki yok. boşuna geyik yapmaya da gerek yok. iki boyutlu evrende yaşasaydık üçüncü boyutu hayal edemeyecekmişiz. kusura bakma kardeşim ama iki boyutlu bir evren de yok. üç tane boyut var. dördüncü beşinci boyutun olduğu tek yer 7d sinemalar. he zamana boyut denebilir mi? belki. ama bu boyut diğer üç boyutla alakası olmayan bi boyuttur. yani bir grafiğe ekleyebilirsin ama bir kere ölçü birimi ölçülme şekli tamamen farklı. dördüncü bir boyut olduğunda hacmin birimi metre üzeri dört olabilir ancak. zaman kavramının bununla pek bir alakası yok.
  • (bkz: iki boyutlu birine üç boyutlu alemi anlatmak/#32917564)

    .
  • (bkz: space and time) sadece 3 boyutlu maddeleri degil zamani da algilamakta, olcup kiyas yapmakta oldugumuzdan 4. boyutumuz zamandir diyerek katilacagim onermedir. daha fazla boyut olmaz diyen arkadaslar icin gelsin (bkz: x boyutu)
  • 4. boyut yoktur gibi bir iddianın ispatını açıkçası görmek isterim. göremiyoruz o halde yok gibi tarihöncesinden kalma argümanların terk edilmesi, doğrudan bilimsel ilerleme ile alakalıdır. bilim de yanlışlanabilirlik ilkesi üzerine çalışır. yani evrenin 4 boyutlu olmadığını söylemek yerine 4. boyutun olduğu iddiasını yanlış çıkartacak bir şeyler göstermeniz gerekir.

    çok detaylandırmadan, basite indirgeyerek izah edeyim:

    evren 3 uzamsal ve 1 zaman boyutundan oluşmuştur önermesinin kanıtı basittir. 3 uzamsal boyutun herhangi bir noktasında olan olayın birebir aynısının aynı 3 uzamsal boyutun başka bir noktasında olması ile aradaki yegane fark zaman boyutundadır. yani şu an bilgisayar ekranına 75 cm, oturduğunuz odanın tavanına 150 cm ve herhangi bir yanınızdaki duvara 100 cm uzakta bulunuyor olmanız ile aynı anda 2000 km ötede denize giremiyor olmanızın sebebi de zaman boyutundaki konumunuzdan başka bir şey değildir. herhangi bir olayın (nesnenin) aynı anda iki farklı uzay koordinatında bulunamamasının tek sebebi, zaman koordinatıdır. tersi de geçerlidir. aynı anda iki farklı yerde bulunabilirseniz evrenin 4 boyutlu bir nesne olduğu iddiasını yanlışlarsınız. isteyen deneyebilir, bir mani yok.
  • evrende sonsuzluğun kaç farklı şekilde oluşabileceğini düşünelim. seçeneklerimiz 3 tane gibi görünüyor, ve bunların kombinasyonlarını da dahil etmemiz gerek. ilk durum x ekseninde, ikinci durum y ekseninde ve üçüncü durum z ekseninde sonsuz olma halleri mevcuttur. bunu kendi evren modelimiz için uyarlayabilir ve kombinasyonlarından 7(2^3-1) tane ayrı sonsuz evren modelleyebiliriz. peki bunun dışında sonsuzluğu nasıl elde edebiliriz. x y z eksenlerinden başka vektörel bir büyüklük var mıdır? pratikte dahi zaman(t ekseni) durabilir, hızlanabilir, tersine akabilir veya normal seyredebilir. zaman ile sonsuluğu oluşturamaz mıyız? evrenin küçük bir odadan hatta bir kibrit kutusundan oluştuğunu varsayalım. peki t ekseni (zaman) sonsuzdan gelip sonsuza giderse bu evrenin sonsuz olmaz mı? elbette olur. bazı sonsuzlar diğerleri ile kıyaslanmayacak biçimde büyük de olsalar, bu evrenimiz sonsuzdur. sonsuzluğu oluşturanlar boyutlar ise, zaman da sonsuzluk oluşturabiliyorsa zaman bir boyuttur.
  • uzay içindeki bir noktayı tanımlayabilmek için mekanın yanı sıra zamana da ihtiyaç duyulması nedeni ile 4. boyut olarak tanımlanması durumudur.

    örneğin beni uzayda bulabilmek için koordinatlarımı bilmeniz yetmeyecektir. aynı zamanda o koordinatlarda hangi tarihte de olduğumu bilmeniz gereklidir. aksi halde benim şu anda bulunduğum yerde bulunan başka biri ile karşılaşabilirsiniz. yani; uzayı tanımlayan 4 adet bilgi kullanılmaktadır.

    boyutlarda ileri geri gidebilirken zaman boyutunda ileri geri gitmek mümkün görünmüyor şimdilik. olay tanımlarken bunu yapabiliyoruz ama gerçekte zaman içinde yer değiştirmek mümkün iken, zaman içinde yer değiştiremiyoruz, o kendi hızında ilerliyor sadece. ancak hızlandığımızda zamanı yavaşlatabildiğimizi ve ışık hızında zamanın duracağını biliyoruz (hesaplarla tabi). peki bu trend ile, ışık hızının üstündeki hızlarda acaba zaman tersine akıyor olabilir mi?

    tabi zamanın ne olduğu konusu hala belirsizdir. zaman bilgisi olmadan olaylar ve ilişkileri, bağlantılar tanımlanamıyor. ancak zaman diğer 3 boyuta benzememektedir, değişim göstermektedir. 4. ve daha üst boyutları gözlemlemek mümkün olmadığı için bunları hesaplamalar ile ortaya koymak mümkündür.

    programlamada, matematikte, modellemede falan çok boyutlu işlemler yapılabiliyor. burada 4. ve daha üst boyutlardaki olaylar ihtiyaca göre zaman dışında tanımlanabiliyor. örneğin; bir firmanın 3 tane ürünü var (patates kızartması, halka cips, çubuk cips) ve bu ürünlerin 4 tane farklı boyda ambalajı var (mini, normal, maksi, mega). ayrıca bu ürünlerin de 3 farklı tadı var (baharatlı, peynirli, mantarlı). son olarak ta bu ürünlerin 5 ayrı ülkede 20 farklı şehirde satıldığını düşünelim.

    baharatlı, mini boy, peynirli çubuk cipsin, italya'daki (4. ülke), napoli (italya'daki 3. şehir) kentindeki satış rakamını tanımlayan değişken tam 5 boyutludur ve satis_ciro (3,1,2,4,3) şeklinde gösterilebilir. tabii ki bu boyutlar matematiksel soyut boyutlardır, uzay boyutları değil. ama boyutların bir şeyi nasıl tanımladığına iyi bir örnek olabilir belki.

    biraz dağınık oldu ama kısacası 4 boyut zaman olarak kullanılsa dahi işinize yarayacak başka bir bilgi 4 boyut olarak kullanılabilir. ama uzay içinde nokta tayini 4 boyut ile yapılır.
  • bir cismin boyutu hızına bağlı olarak değişmez. bizim onun boyutunu değişiyor olarak görmemiz içinde bulunduğumuz ortamın fiziki özelliklerine ve bizim algı kapasitemize bağlıdır. yani dördüncü boyut gerçekten varsa ve bu boyut zamansa bile bir cismin hızına bağlı olarak şeklini değişiyormuş gibi algılamamız bunun ispatı değildir.

    öte yandan, yok mu aranızda analitik geometri okuyan? benim 25 yıl öncesinden hayal meyal hatırladığım kadarıyla, kuramsal olarak sonsuz boyut vardır ve bunlar formülleştirilebilir. bizim bunların sadece üç tanesini algılamamız diğer boyutların olmadığı anlamına gelmeyeceği gibi, teorik olarak bu boyutların gösterilebilmesi illa ki oldukları anlamına da gelmez.

    ve son olarak: (bkz: sicim teorisi)
  • gündelik hayatımızda çok kullandığımız basit bir olguyla açıklanabilecek durum:

    mesela bir iş görüşmesine gideceksiniz, size bir adres verildi. bilmem ne sokak, bilmem ne apartmanı, bilmem kaçıncı kat. x,y ve z gündelik hayatımızda bize bu şekilde tanımlanır. ancak iş görüşmesinin gerçekleşebilmesi için "ne zaman" sorusunun cevabı da verilmelidir. yani bir 4. bilgiye daha ihtiyacımız var.

    zaman olmadan hiç bir yerin tarifini tam olarak veremezsiniz.

    aynı iş görüşmesine 6 kişi gidecek olsaydı ve zaman diye bir boyut olmasaydı o görüşme aynı anda 6 kişi ile birlikte 6 kişinin de aynı yerde iç içe durmasıyla sonsuza kadar yapılmak zorundaydı.

    benzer bir şekilde dünya dışı bir varlığa gezegenin yerini tarif ederken zamanı belirtmezseniz, kedisi buraya geldiğinde tarif ettiğiniz yerde gezegeni bulamaz. zira galaksimiz, güneşimiz ve beraberindeki gezegenler, ve gezegenin kendisi daimi bir hareket içerisindedir. hareket ettiği yerin adı uzay zaman, hareket etmesinin nedenlerinden biri de kütle çekim kuvvetinin uzay zamanı bükmesidir.
hesabın var mı? giriş yap