şeyhülislam yahya efendi ^*

• seyhulislam dir. 1561 yilinda dogmustur. sultan ucuncu murad donemi seyhulislamlarindan, zekeriya efendi'nin ogludur. once babasindan, sonra 'abdulcebbarzade mehmed efendi' den ders gormus ve seyhulislam 'malulzade seyid mehmed efendi' den mulazemet almistir (1580). cesitli medrese lerde muderrislik yapmistir. halep, sam, misir, edirne ve istanbul (1604) kadiliklarında bulunmustur.
  
  anadolu ve rumeli kazaskerligine getirilmis (1605) ve 1606 yilinda azledilmistir. sonra iki defa daha aynı gorevde bulunmus (1617),sultan genc osman in oldurulmesi olayinda gorevinden feragat eden esat efendi'nin yerine seyhulislam olmustur (1622). sadrazam kemankes ali pasa ile arasi acilmis ve bu sebepten dolayı azledilmistir (1623). daha sonra iki defa daha ayni goreve getirilmistir (1625-1632, 1634). sultan dorduncu murad'in revan ve bagdat seferlerine katilmistir..
  
  (bkz: yahya efendi tekkesi)
• seraskerlik, kadılık ve yirmi yıl şeyhülislamlık makamlarında bulunmuş osmanlı devlet adamı. lakin onun en sevdiğimiz şeyhülislam olması bu makamlar yüzünden değildir.
  « aşka kaabil (bkz: kabil) dil mi yok şehr içre ya dilber mi yok
  mest yok mecliste bilmem mey mi yok sagar mı yok”
  beyitinin yazarı zengin hayali, günlük zevkleri, zarif aşk tarifleri ile 17. yüzyılın gazel ustasıdır.
• çetin altan'ın bir yazısında bahsettiği üzre mahlas kullanarak mey'e ve meyhaneye dair şiirler yazmış din adamı.
  
  http://www.milliyet.com.tr/…/04/03/yazar/altan.html
• şu dizeler de ona aittir :
  
  mescitte riyapişeler ko etsin riyayı
  meyhaneye gel kim ne riya var ne mürai.
  
  (camide riyakarlık olur, meyhanede olmaz..)
• meye ve peymaneye hakkini veren seyh ul. ama niyeyse birileri inatla ruhani dunyasina ait etmeye calisiyor bu ikiliyi .. dorduncu murat la adam icmesin de napsin, cekilecek dert mi ..
• beşiktaşlı yahya efendi hazretleri ile karıştırılmaması gereken şeyhülislam şair.
• yahya efendi sağ olsaydı acaba kendisiyle dostluk etmek keyifli olur muydu, olmaz mıydı diye düşünürüm bazen... yanıtını da bir türlü bulamam.
  ***
  bir adam düşünün ki, imparatorluğun en depremli, en kokuşmuş, kanlı rezilliklerin ikiz aynalar içinden sonsuza uzandığı ve başların omuzlar üstünde iğreti durduğu mendebur bir dönemde; hem şeyhülislamdır, hem de ağızda eritilen akide şekeri gibi, tadı emile emile çıkartılacak, dördüncü boyutlara uzanmış bir ozan...
  ***
  iki sadrazamın boğdurulmasına olanak hazırladıktan sonra, kim bilir daha kaç kişinin de ölüm cezasına çarptırılmasına kafa sallamış, en üst düzeyde politik bir din görevlisinin, şiir yazarken:
  "mescitte riyamişler (iki yüzlülüğü benimsemişler) etsin ko riyayı
  meyhaneye gel kim ne riya var ne mürai"
  demesi ve halifeler tarafından beğenilmesi, düz mantığa ters gelen renkli bir çelişki değil mi?
  ***
  gerçi özellikle gazellerde, ham sofuluğa karşı kişideki beneksiz ruhsal yüceliğin özgürlüğünü savunmak, herkesin alışık olduğu beylik bir anlatım ama; toplumsal yaşamda, gazellerde yazılanların günlük uygulamalara geçmesi de, cellat satırı ve urganıyla yasaklı...
  ***
  din işlerinin gökdelen tepesindeki görevlisi şeyhülislam yahya efendi, hayyam'ın rüzgârlarını bağrında estirircesine, "ikiyüzlüler ibadet yerinde ikiyüzlülüğünü yapa dursunlar, sen meyhaneye gel, orada ne ikiyüzlülük var ne de ikiyüzlü" dedikten sonra, gerçekten kendi de bir meyhaneye gitse, acaba durumu ne olurdu?
  hiç kuşkusuz cübbesi, sakalı ve sarığıyla, gözleri yuvasından uğramış, suratı morarmış, boğazı sıkık bir mevta olurdu...
  ***
  kendisinin de, başkasının da yapmasının ölüm cezasıyla yasak olduğu bir işin; şiir yazarak propagandasına girişmek, bir anlamda emniyet genel müdürlerinin, şiddet eylemlerine övgüler düzmesi gibi bir şey...
  ***
  efendim öyle ama şeyhülislam yahya efendi "meyhaneye gel orası ibadet yerinden daha iyidir" derken, aslında meyhanenin çığırtkanlığını yapmıyor ki; içtenliği olmayan sahte görünüşlere karşı yücelmiş bir ruh soyluluğunun, güzelliğini anlatmaya çalışıyor...
  ***
  evet, tamam, doğru da; böyle bir savunmanın geçerlilik niteliği, pek o kadar yere sıkı basmış durmuyor...
  yahya efendi'nin şeyhülislamlık ettiği iv. murat zamanında, rahmetli agâh sırrı'nın da belirttiği gibi, "tütün ve içki içtiği için, yahut yatsıdan sonra sokakta bulunduğu için, öldürülen zavallıların sayısı belli değildir."
  ve bu sayı istanbul'da yüz binden de aşağı değildir.
  ***
  böyle bir dönemde yahya efendi:
  "sun sagarı saki (getir içkiyi meyhanenin garsonu)
  bana mestane desünler... (bana içip içip kendinden geçti desinler)
  uslanmadı gitti gör o divane desünler."
  diye her gazelde meyhane propagandasını sürdürüyor...
  cami hocaları dahi şeyhülislamın meyhane övgülerinden tedirgin olmuşlar ki, verdikleri vaazlarda yahya efendi'nin bu dizelerini okuyup:
  - bunları yazan adam hâlâ fetva makamında nasıl bulunuyor, demeye başlamışlar...
  ***
  buna artık siz, osmanlı hoşgörüsü mü dersiniz, üst düzeydekilerin özgürlüğü mü; yoksa şiir zevkinin, nasıl olsa lafta kalan avunmaları mı, bilemem...
  ancak merak ettiğim, bunları yazıp duran yahya efendi'nin; sadrazamlar da dahil, onun bunun boğdurulmasını onayladıktan sonra, kimseye göstermeden birkaç kadeh çakıştırıp çakıştırmadığıdır.
  bence sanırım çakıştırıyordu...
  öyle olmasa kalemi eline aldıkça:
  "peymanesini (kadehini) her kişi doldurmada bunda
  şimden geru bu meclise meyhane desünler"
  diye, durmadan kafa çekmenin tadını, böylesine içten anlatamazdı.
  ***
  şeyhülislamların sözlerinin camilere asılması âdeti olsaydı; bizim yahya efendi'nin meyhaneyle içkiye ait yanıp yakılmışlık dizeleri, tüm camileri kaplayıp götürecekti...
  efendim o anlamda değil tabii...
  tabii değil efendim o anlamda ama; süleymaniye'nin de mihrap yanlamasında:
  "aşka kabil dil mi yok (gönül mü yok) şehr içre ya dilber mi yok
  mest yok mecliste bilmem mey mi yok sagar mı yok"
  dizeleri, kim bilir ne çarpıcı dururdu.
  ***
  yahya efendi'nin ozanlığı yanında, yiğit bir yönü de vardı. kendisi i. ahmet döneminde rumeli kazaskeri'yken; sadrazam derviş paşa, birinin -kimse o biri, önemli değil elbet- ölüm cezasına çarptırılmasını emretmiş. bizim yahya efendi, nedenini sormuş bunun. sadrazam:
  - onun nedenini sormak sana düşmez, demiş.
  yahya efendi de, o zamanın kabine toplantısı olan divan'ı bırakıp çekmiş gitmiş...
  olayı i. ahmet duymuş, yahya efendi'ye istifasının nedenini sormuş... yahya efendi'nin yanıtı şöyle olmuş:
  - padişah kazaskerleri, adaletin düzenlenmesi, hakların ayakta tutulması, zulme uğrayanların korunması için tayin eder. hiç gereği yokken, bugün bir insan ölüm cezasına çarptırıldı. artık benim için adalet düzenini yürütmeye olanak kalmadığından, görevimden ayrılma zorunluğu duydum...
  sadrazam derviş paşa'nın, "saraya tünel kazıyor" gerekçesiyle, padişahın huzurunda kafasının kesilmesine kadar varmıştır bu açıklamanın etkileri...
  ***
  yahya efendi, iv. murat'ın sadrazamı kemankeş ali paşa'ya da, hırsız olduğunu söylemiştir. sadrazam da onu şeyhülislamlıktan kovalamıştır.
  kovalamıştır ama iv. murat da, kemankeş'i, iranlıların bağdat'ı aldıklarını kendisinden gizlediği, yani yalan söylediği için, boğdurmuştur.
  ***
  yahya efendi bir süre deli ibrahim'in de şeyhülislamlığını yaptı ve doksan üç yaşına kadar yaşadı...
  şimdi sağ olsaydı, dostluk edebilir miydik?.. kestirmek zor. nef'i ile araları hem iyi, hem de biraz şekerrenk idi galiba... ve nedense nef'i'nin boğdurulmasına hiçbir tepki göstermemişti...
  kendisi için de şöyle demişti:
  "kim anar yoluna can verdiğini ey yahya
  unuturlar seni biçare hemen ölmeye gör."
  yok canım, o kadar da unutulmamıştır yahya efendi...
  
  çetin altan
• aşka dair şu gazeli vardır;
  
  aşka kâbil dil mi yok şehr içre yâ dilber mı yok
  mest yok meclisde bilmem mey mi yok sâgar mı yok
  
  gonca-i dil açılıp hâtır nice şâd olmaya
  bâğda güller mi yok gülşende bülbüller mi yok
  
  görmeziz bir dil ki tûtî gibi güftâr eyleye
  söyledir mi yok cihânda bilmezin söyler mi yok
  
  sengden dil kem mi yâ seng-i siyâhı la'l eder
  afitâb-i feyz-bahşâ-yı bülend-ahter mi yok
  
  niçin ebkâr-i ma'ânî beslemez erbâb-i nazm
  yoksa yahyâ gibi üstâd-i sühan-perver mi yok
• "cihanda aşk-ı mehcur sanma rahat olur
  neler çeker bu gönül söylesem şikayet olur..." demiştir.
• favori şeyhülislamım.
  
  şu meşhur;
  
  mescitte riyapişeler ko etsin riyayı
  meyhaneye gel kim ne riya var ne mürai
  
  beytinde mescite gideceğine kafayı çek demiyor, ikiyüzlülükle namaz kılacağına git delikanlı gibi kafayı çek daha iyi diyor. günahın samimi pişmanlığı ibadetin kibrinden üstündür diyor.