açısal momentumun korunumu

• doğrusal hızın etmen olduğu momentumun korunumunda olduğu gibi açısal hızın etmen olduğu acisal momentumun korunumu da cismlerin, kütleleri dolayısıyla, sahip oldukları açısal momentumlarını koruma eğliminde olduklarının ifadesidir.
• dönmekte olan bir cismin sahip olduğu açısal momentum, cismin geometrisinden bağımsız olarak sabittir der yasa.
  
  gerçekten de dönme hareketi yapan cisimlerin kesit yarıçapları küçüldüğünde açısal hız, açısal momentumu sabit tutacak şekilde artar.
  elinize doladığınız zincirin boşta kalan ucu kısaldıkça nasıl da hızlandığını düşünün.
  
  bunun gibi kütleleri kendi üzerlerine yığılarak hacimce ve çapça ufalan nötron yıldızları da açısal momentumun korunumu gereği daha hızlı dönmeye başlarlar.
• bunun en güzel deneyi büro sandalyeleriyle olur. iyi dönen bir sandalye bulunur. eller ve ayaklar uzatılarak bir şekilde dönmeye başlanır. limit hıza erişildiği düşünüldüğünde eller ve ayaklar vücuda yapıştırılır, mevlanaya taş çıkartılır.
• mevsimlerin, ayın evrelerinin ve gece-gündüzün uzun bir süre devam edeceğinin müjdecisi olan fiziksel olgu
• buz pateni yapanlar da iyi bir ornektir olay icin. donus hizlari daha buyuk oldugu icin yari capi kuculttuklerinde hiz gozle gorulur bir sekilde artar.
• caycinin bardaklari du$urmeden tepsi gibi $eyi ta$aklana ta$aklana sallamasi da guzel bi ornektir buna.
• (bkz: hayret dünya nasıl dönüyor hala)
• dışarıdan bir kuvvet etkimediği sürece geçerlidir.
  
  dönen sandalyeyi durdurabilirsiniz, güneş sistemini durdurmak biraz kassa da.
• f=m.a
  
  dönel durumda da geçerlidir, notasyonunu şimdi hatırlamasam da. (m tabii ki değişiyor ve dönme atalet momenti oluyor. zinciri ve dönen sandalyeyi düşünün; ya da iyisi mi itildiğinde uzun süre yol alan minik araba oyuncakları.)
• bisikletin ve motosikletin giderken dengede durmasını açıklayan kuvvetin tipidir. dönen tekerlekler açısal momentum kazanarak tekerlek eksenini başka bir yöne bükülmelerine karşı koydukları için bisiklet ve motosikletde giderken dengede durabiliriz.
  
  açısal momentumun korunumu kanunu dünyanın yörüngesinde dönen uyduların ve bilimum uzay araçlarının yönlerini (hızı veya konumu değil sadece yönü!) değiştirmede de kullanılınır. aracın içersinde birbirlerine dik eksenli 2 adet yeterli ağırlığa sahip volan, aracın gövdesine monte edilmiş elektrikli motorlar tarafından döndürülür. bu volan ların dönüş yönüne ters olarak o eksen etrafında araç, roket gibi itici motorlar kullanmadan yönünü 3 boyutlu uzayda değiştirebilir.
  
  aynı şekilde birbirlerine dik eksenli dönen volanların eksenlerinin serbest hareket edebilmelerine müsade edilen daha ufak tipteki çeşitleri de daha çok uçaklarda kullanılan ve "jiroskop" adıyla bilinen ve herhangi bir gidiş yönündeki sapmayı bulabilmeye imkan sağlayan teknolojinin de esas dayandığı fiziksel kanundur.
  
  tüm bunlarla beraber, açısal momentumun korunumu açıklanırken, illa ki de buz patencisinin dönerken kollarını ve bacaklarını gövdesine doğru çekmesiyle daha hızlı dönmeye başlaması örneğinden bahsedilse de, genelde çember veya daire şeklinde olan eşit çap ve eşit ağırlıklardaki cisimlere eşit miktarda tork/kuvvet uygulandığında, ağırlık dağılımı dönel hareketin olduğu eksene göre daha yakın olan cismin diğerine göre daha çabuk hızlanması örneğinden de bahsedilmelidir.
  
  biraz daha açmak gerekirse:
  mesela arabamızın dış lastik çapıyla oynamadan daha geniş jant taktığımız zaman, geniş jantın ağırlık dağılımı çok büyük ihtimalle merkeze doğru eski janta nazaran daha uzak kalacağı için, bu sefer aracın hızlanması bir miktar azalacaktır. çünkü yeni geniş çaplı jant eski küçük çaplı janta nazaran toplam ağırlığının biraz daha hafif olduğu durumlarda bile sırf merkezden daha uzakta bulunan kendi ağırlığını ivmelendirmek için daha fazla kuvvete ihtiyaç duyulacaktır.
  
  daha da steril bir örnek vermek gerekirse:
  eğer eşit dış çapa sahip tekerleklerle maksimum hızlanma hadisesi gerçekleştirilmek isteniyor ve 2 seçenek arasında kararsız kalınmışsa, bu tekerlekleri 5-10 metre uzunluğunda hafif eğimli bir rampanın yukarısından aşşağı doğru kendiliklerinden yuvarlanacak şekilde serbest bırakın.
  yerçekimi etkisiyle hangisi daha çabuk hızlanıp yere ilk ulaşırsa o tekerlekle teorik olarak hızlanmak daha kolay olacaktır.. zira daha çabuk aşşağıya ulaşmış olan tekerleğin ağırlık dağılımı, diğerine nazaran daha merkeze yakın, dolayısıyla eşit kuvvet altında ivmelenmesi de daha kolay olacak demektir.
  
  açısal momentumun korunumu, aynı zamanda merkezkaç kuvveti'nin de öz kardeşi sayılabilir.