• afganistan, kuzey hindistan, harcem, dogu iran ve dogu turkistan'da 4.-6. yy.'lar arasinda egemenlik kuran turk devleti. sasani devletinin guclenmesi ve gokturk devletinin kurulmasi sonucunda gerileme donemine girmesinin ardindan 557 yilinda bu iki devlet tarafindan yikilarak topraklari payla$ildi.
    dip not; eftalitler olarak ta bilinirler.
  • büyük kısmı volga'dan batıya geçen hunlar'dan, güney iran'a ve batı afganistan'a inen bir bölük olduğu tahmin edilen orta doğu hunlarının, hiç olmazsa, ak hun (eftalit) devleti hanedan ailesi ile hakim zümresini teşkil ettikleri ileri sürülmüş; veya bu devlet, töleslerden chao-ché'lere (kao-kü = uygurların ataları) bağlı hua kolu mensuplarının cungary bozkırlarından horasan bölgesine geçerek, 5. asrın ortalarına doğru bir siyasî teşekkül haline gelmesi ile ilgili görülmüştür. hun tarihinin bu noktası, oldukça karanlık bir manzara taşımaktadır. hakimiyetini, hazar kıyılarından kuzey hindistan'a, afganistan'a, iç asya'ya kadar genişleten bu kavmin veya kavimler topluluğunun, çeşitli vesikalarda birbirinden farklı adlarla anılması, durumu daha da karıştırmakta gibidir. vaktiyle ed. chavannes, yetaların neşet ettiği hua (hoa) topluluk adı ile "hun" kelimesinin yakın ilgisi bulunduğunu düşünmüş ve j. marquart, türlü adlarla zikredilen bu kavmin, priskos'taki kidarita'lardan (sasanî imparatorluğu hududunda, kafkaslar'da oturan hunlar) ibaret olduğunu ileri sürmüştü. bizanslı tarihçi theophanes'e (8. asrın 2. yarısı) göre "ephtalit" adı, sasanî imparatoru peroz'u (fîruz. 459-484) mağlup eden hun hükümdarı ephtalanos'tan alınmıştır. bu adın, aslında, eftalit paraları üzerinde görülen hephthalkhion olduğu ve birinci kelimenin sülale adını, ikincisinin de kavim ismini gösterebileceği bildirilmiştir. diğer taraftan, iskenderiyeli kosmas indikopleustes (545-549 arası) ile bizans tarihçisi prokopios'un (545-550 arası) eserlerinde ve eski hind vesikalarında aynı kavimden ak hunlar (bizans: devkhoi ounni; hind: şveta-huna) diye bahsedilmiştir. 520 yılında, ak hun - eftalit hükümdarını ziyaret eden çinli seyyah song yün'ün notlarından, bu kavmin hunlarla akrabalığı anlaşılıyordu. 5. asrın ilk yarısında sasanîlerle çarpışan ak hun hükümdarı, "khakan" unvanını taşıyordu ve afganistan bölgesindeki ak hun prensinin unvanı da "tegin" idi. bölge yerli halkının iranî asıldan olduğu şüphesizdir.
    ak hun-eftalit meselesi, son zamanlarda, bilhassa k. czegledy'nin geniş araştırması ile, oldukça açıklık kazanmış görünüyor. buna göre, tarihî gelişme, 350 yıllarında altaylar havalisinden batıya doğru cereyan eden büyük göç hareketi ile ilgilidir. iç asya'da, hun idaresinden sonra iktidara gelen sienpilerin yerine kurulan büyük juan-juan devletinde, uar ve hun adlarında iki kabile grubu, 350'lerde, bilinmeyen bir sebeple o devletten ayrılarak, bugünkü güney kazakistan bozkırına gelmiş; buranın eski hun halkını volga'ya doğru ittikten (avrupa hunları) az sonra güneye yönelerek, afganistan'ın toharistan bölgesine inmişti. 367'ye doğru, buradaki eski kuşan (büyük yüe-çi) ülkesine hükmeden "kidarita" hanedanını (ihtimal iran asıllı) da baktria'ya (belh havalisi) süren bu iç asyalı kütle, söylendiği gibi, uar (= avar) ve hun kabileler birliği idi. bu birlik, daha sonra kangkü (çu-maveraünnehir) ve sogd'un (semerkand ve havalisi) hakimleri olarak, (çince'deki hiung-nu ve avrupa dillerindeki hun şekilleri arasında mahallî söylenişlere göre bazı ufak değişiklikler gösteren) yukarıda sıraladığımız adlar altında anılmıştır. hakimiyetini, batıda hirkania'ya (gurgan, hazar denizinin güneyi) kadar genişleten bu devlet, 5. asır ortalarından itibaren heftal adında yeni bir hükümdar ailesine sahip olmuş (bu ad ilk defa 457'de görülüyor) ve yıkıldığı 557 yılına kadar hem sülale, hem kavim olarak, öteki adlar ve ak hun adı ile birlikte bu adı da taşımıştır. yapılan tespitlere göre, devlette rol oynayan kabilelerden bazıları şunlardı: kadis-hun (herat civarında. pers kaynaklarında hvon, prokopios'da eftalit diye zikredilen bu kabile, sonra iran'ın batısına göçmüştür; "kadisiya" yer adının menşei), zavul (zabul; bundan zabulistan), çol (çöl? gurgan = curcaniye, havalisinde), kernikhion (karmir-hyon= kızıl? hun), askil-eskil. bunlardan hiç olmazsa bir kısmının yerli olduğu aşikardır.

    sogd bölgesini ele geçirdikten sonra iran üzerine baskı yapan uar-hunların, 9 yıl kadar süren (358'e doğru) şiddetli hücumları karşısında yıkılma tehlikesi geçiren sasanî imparatorluğu, şapur ii'nin gayretleri ile kurtuldu. hattâ, iki taraf arasında ittifaka varan bir antlaşma oldu ve bu durum üç nesilden fazla bir süre devam etti (bu arada, şapur'un, 359'da amida'yı [diyarbakır] kuşatmasında, yardımcı olarak, hun kuvvetleri de bulunmuştu). fakat bahram gor zamanında (420-438) başlayan yeni taarruzlar (427'den itibaren), sasanîleri sarstı. sogd bölgesinden ceyhun'un güneyine doğru gelişen istila hareketinin, bahram gor tarafından, başarı ile durdurulması, onun en şöhretli ("kurtarıcı") iran imparatorlarından sayılmasına vesile oldu. halefi yazdgird ii zamanının (438-457) sonlarına doğru, uar-hunların (ak hun) başında, büyük hükümdar, eftal (abdel) hanedanından, kün-han (kun-han priskos'da kougkhas, islam kaynaklarında akh.ş.n.var vb.), iran iç işlerine karışarak, himayesine aldığı veliaht peroz'u (fîrüz) sasanî tahtına çıkarmış (459-484), hakimiyetini kuzey hindistan'a doğru genişleterek orada, başında skandagupta'nın bulunduğu gupta devletini dağıtmıştı (470'e doğru). 484 yılında, ceyhun kıyılarında ak hun - eftalitler tarafından mağlup edilerek herat bölgesini kaybeden ve yıllık vergiye bağlanan sasanîler'in, bu sırada geçirdiği dinî-içtimaî bir sarsıntı, ülkelerini ihtilale sürükledi. bu, mazdek isyanı idi. mazdek, mani inancındaki "ikili" telakki (ışık-karanlık, iyilik-kötülük mücadelesi) üzerine sosyal huzursuzluk amillerini de ekleyerek, o tarihlerde yorulan ve iktisadî darlık içine düşen topluluğu kurtarmak iddiası ile, düşüncelerini yaymağa başlamıştı. buna göre, insanların saadetini bozan iki unsur vardı. biri servet, diğeri kadın. bunlardan her ikisi de herkesin ortak malı olduğu takdirde, yeryüzünden kötülük kalkacaktı. bu tipik komünist propaganda neticesinde, arazi ve servet sahipleri ile aile müessesesine karşı kışkırtılan halk, mazdek ve müritleri tarafından ayaklandırıldı. din adamları ve asiller öldürüldü, kadınlar tecavüze uğradı, evler ve konaklar yağmalandı, tahrip edildi. devletin sıhhat kazanacağı hususunda mazdek'e inanmak gafletini gösteren şah kavad (veya kubad, 488-496 ve 498-531) da hapsedilmişti; fakat o, kurtulmak imkânını bularak, komşu ak hunlara sığındı (496). iran'da olup bitenleri yakından takip eden ak hun hükümdarı, insanlık yararına hiçbir şey göremediği mazdek hareketini kırıp yok etmek için, kavad'ı 30 bin kişilik hun süvari birliği başında iran'a gönderdi. bu suretle şah, ihtilali bastırdı (498-499) ve hadiselerin gelişmesinden, felaketin derecesini kavrayan halkın da yardımı ile, mazdek ve taraftarları yakalanarak idam edildi. tabiatıyla, temizlik ve ülkenin sükûnete kavuşturulması, uzun bir zamana ihtiyaç gösterdiğinden, sasanî imparatorluğunda hak, adalet ve mülkiyet esasında normal nizam, daha ziyade, kavad'ın oğlu husrev i. anüşîrvan (531-579) devrinde kurulmuştur ki, bu şehinşah, tarihte "adil" lakabı ile anılır.

    çin kaynaklarına göre, iç asya'da hoten, kuça, aksu, kaşgar ve etrafını hakimiyetlerine alan ak hun-eftalitler, bu arada kuzey hindistan'ı da zaptetmişlerdi. bu harekât, "tegin" unvanını taşıyan ve kâbil'de oturan toramana adındaki başbuğ tarafından idare edilmişti. 6. yüzyılın ilk yarısında ise toramana'nın oğlu mihiragula (gollas, 515-545) imparatorluk güney kanadının en azametli hükümdarı görünmektedir. ordusunda, daima 700 savaş filinin bulunduğu rivayet edilir. fakat budist rahipler (song yün ve ondan bir asır sonra buraya gelen hiuen-tsang), bu "huna kralı"ndan hoşlanmamışlardır. çünkü mihiragula, budizmi ülkesi halkı için tehlikeli sayıyor ve budistleri kontrol altında tutuyordu. buna karşılık, iskenderiye'den hindistan'a giden tüccar (sonra keşiş) kosmas tarafından ve 530 tarihli gwalior kitabesi ile sanskrit yazılı "keşmir vekayinamesi"nde mihiragula, hindistan'ın en büyük hükümdarı olarak tasvir edilmektedir.

    iran'da anüşîrvan büyük bir devlet adamı olarak belirdikçe, ak hun - eftalitler sönükleşti. 552 yılında, orta asya'da göktürk hakanlığı kurulup istemi yabgu, maveraünnehir bölgesinde faaliyete geçtiği zaman ise, iki büyük imparatorluk arasında sıkışan ak hun - eftalit devletinin, göktürklerin mücadeleye giriştikleri juan-juanlarla olan siyasi ve sıhrî rabıtaları da fayda vermedi. anüşirvan ve istemi'nin ortaklaşa hareketleri neticesinde, ak-hun iktidarı yıkıldı ve ülke göktürklerle iranlılar arasında paylaşıldı (557).

    üç kol halinde gelişmiş olan hun siyasi hakimiyeti, -kafkasya'daki (derbend kuzeyi- hazar denizi arasında) hunların, hazar hakanlığı idaresine girinceye kadar süren kısa hakimiyetleri dışında- bu suretle tarihe karışmakla beraber, hunlara mensup türk soyundan çeşitli kütleler , büyük hun çağında şahsiyetini bulan zengin kültürleriyle göreceğimiz gibi, asya, avrupa ve afrika kıtalarında tabgaç, göktürk, türgiş, karluk, uygur, oğuz, bulgar, sabar, hazar, kuman vb. türlü adlar altında ve yeni güçlü devletler, imparatorluklar kurarak yaşamaya devam etmişlerdir. türk milleti denilen büyük âlemin çocukları olan bu kütleler, aynı zamanda rus, macar, islav-bulgar, romen, gürcü devletlerinin kuruluş ve gelişmelerinde başlıca rol oynamışlar ve daha sonraki bütün islam-türk siyasi teşekküllerine askeri, hukuki ve sosyal yönlerden ana kaynak vazifesi görmüşlerdir.

    http://www.dallog.com/devletler/akhun.htm
  • yandaş medyada ak hunlar olarak geçer, karşıt medyada ise akh.
  • bizans kaynaklarında "eftalit" olarak geçen devlet.

    bizans kaynaklarında eftalitler olarak geçmesi, yanlış hatırlamıyorsam iki şekilde açıklanabilir. birincisi, bu devleti kuran ailenin "heftal" yahut "eftal" sülalesi olması. bu açıklamayı, son derece bilindik olan osmanlı, selçuklu gibi devlet isimleriyle ilişkilendirebiliriz, daha rahat anlamak açısından. ikinci açıklama olarak ise, "heftal" yahut "eftal" adlı bir hükümdârın adının, devletin adını niteler hâle gelmesi gösterilebilir. bu açıklamayı ise, lev nikolayeviç gumilyov'un eski türkler eserinde de vurgulandığı üzere, ki-ta-ra isimli bir komutanın ardından "kidaritler" yahut "kitariler" olarak adlandırılan savaşçı bir yüeçi topluluğunun durumuna benzetebiliriz.
  • hunların dağılmasıyla güneye inen türk boylarının yol boyunca peşinden sürüklediği halklarla birlikte kurduğu imparatorluk.hüküm yılları boyunca tengriye maniheizme zerdüştlüğe ve budizme inanan iran-tibet-türk ve hint halklarının karışımıdır.ordusu 5.yy'ın en sağlam ordusudur.aynı anda türk atlı okçuları hint filleri sogd hafif piyadeleri ve ağır zırhlı katafraktlardan oluşan kalabalık bir orduları vardı.çin seddi benzeri olan; sasaniler'in hazar denizi kıyısından başlayıp ülkenin kuzeydoğusu boyunca yaptıkları 195 kmlik gorgan duvarı (kızıl yılan da deniyor) kendilerini durdurmaya yetmemiştir.

    483 yılında sasaniler'i ağır bir hezimete uğratarak (sasani şahı peroz ölüyor) horasan ve belucistan'ı yağmalamış iki yıl içinde kilolarca altın ganimetle ve kölelerle -ayrıca zerdüştlük ve maniheizmle- ülkelerine dönmüşlerdir.495 sonrası hindistan'daki gupta imparatorluğuna saldırmış kuzey hindistanda kısa süreli bir egemenlik kurmuş ancak başarılı olamamış ve uzun vadede yenilmişlerdir.

    6.yy boyunca göktürkle de inişli çıkışlı ilişkilerde bulumuşlardır.beraber sasanileri zayıflatarak ileride müslümanların günümüz iran ve ırak bölgesine kolay şekilde girmelerini etkilemiştirler.çin'in ipek yolu üzerindeki baskıları nedeniyle halkın desteği azalmıştır.ancak zayıflayıp parçalanmaları tamamen yerel halk olan ve gücünü arttıran kabul shahi (shahiya) isimli bir ailenin yönetimi ele geçirmeiyle olmuştur.ülke kaybolup gitmemiştir yönetenleri değişmiştir.yine de türk etniğini korumuşlardır.ilerde gazneliler bu bölgede türkçe konuşan budist insanların desteğini de alarak hindistan'a kadar ilerlemiştir.
  • sasani iken başınıza bela olan dayılar.

    ben kendilerini hep şehirlerde karşılıyorum, meydan savaşına götüm yemiyii !

    (bkz: total war attila)
  • akhun devleti (350-558)

    akhunlar, batı türkistan, afganistan coğrafyasında hüküm sürmüş, hunların war-hun kolundan oluşan bir devlettir. kaynaklarda akhun ya da eftalit adıyla yer alırlar. eftal (abdel) yönetimdeki hanedanın adıdır. komşuları sasanilerle savaş ve barış ilişkileri kurmuşlar, 359 yılında sasaniler’in amid (diyarbakır) kuşatmasında yer almışlardır. 486’da iran’da zerdüşt rahip mazdek’in isyanı akhunlar’ın sasaniler’e desteğiyle güçlükle bastırılmıştır. hindistan üzerinde de önemli olaylara karışmışlardır. en kuvvetli akhun hükümdarı olan mihiragula (515-545) kuzey hindistan’ı zapt etmiştir.

    ipek yolu onların topraklarından geçtiği için çok fazla ticari kazanç elde etmişlerdir. ipek yolu’na hakim olabilmek için yapılan mücadeleler sırasında gök türk ve sasanilerin ortak saldırıları sonucunda tarihe karışmışlardır. hakkında diğer türk devletlerine nazaran daha az bilgi bulabildiğimiz akhun sikkelerinde insan portrelerine ay-yıldız gibi tasvirlere rastlanmaktadır.

    (bkz: ahmet taşağıl)
    (bkz: kök tengri'nin çocukları)
  • (bkz: eftalit) ak hun devleti'nin diğer adıdır.

    asya hunlarının güneye göçmesiyle kurulmuş bir devlettir.
    iran sınırında ipek yolunun üzerinde kurulmuştur.
    5.yüzyılın ortalarında teşekkül etmiş ve ortalama bir asır kadar hükmünü korumuştur.

    ayrıca ilber hoca'nın da dediği gibi ak hunlar türk değildir. türklerin tarihi 1 kitabında yazar.
  • göktürk devleti ve sasani imparatorluğu'nun işbirlikleri sonucu yıkılan türk devleti.
hesabın var mı? giriş yap