amduat

• antik mısır mitolojisinde /inancında “yeraltında neler olup bittiğini anlatan” metinler. “yeraltında (dat’ta) olanların kitabı”
  
  amduat metinlerini ilk kez yeni krallık zamanında firavun mezarlarında görmeye başlıyoruz. yeni krallık zamanında zaten ölüler kitabı gibi bir büyü-rehber külliyatı vardır. amduat’ın, ölüler kitabı metinlerinden en temel farkı, sadece firavunlar için kullanılmış olmalarıdır diyebiliriz (istisnai olarak üst düzey soylular için de kullanılmış).
  
  peki metinlerin içeriği nedir? o zamanki inanışa göre dünya 12 saatlik iki dilime ayrılmıştır. her gece güneşin batmasıyla (güneş) tanrısı yeraltına iner. tanrı burada 12 saat sürecek , maceralı bir yolculuğa çıkar. ilgili metinlerinde yolculuk birer saatlik dilimlere bölünüp tek tek anlatılır. yolculuğun bazı safhalarında ölen firavunun ruhu da tanrıya eşlik eder. işte her gün tekrarlanan bu yolculuk mısırlılarca lahitlere, mezar odalarına, papirüslere çizilmiş (örnek, lahte ve mezar odasına çizilmiş amduat yolculuğundan sahneler: görsel)
  
  şimdi; erik hornung‘un kadim mısır ötedünya kitapları eserini temel alarak çeşitli kaynaklardan derlediklerimle bu yolculuğu saat saat, resim-yazılı şekliyle inceleyelim:
  
  • birinci saatte yaşananlar görsel:( orta kısımda) güneş tanrısı kayığıyla batı ufkundan yeraltına iner. en alt ve üstteki satırlarda babunlar gibi çeşitli varlıklar yeniden başlayan bu döngüyü sevinçle karşılar. yeraltına inen güneş tanrısının kayığının önündeki çeşitli tanrılar hem diğer varlıklar gibi bu döngünün başlangıcını kutlar hem de yeryüzünde yerine getirdikleri görevleri burada da devam ettireceklerini anlatırlar (örneğin kayığın hemen önündeki adalet tanrıçası ma’at yeraltında da adaleti sağlamaya devam etmektedir).
  orta-alt satırın başında görünen bok böceği güneş tanrısının bir başka simgesidir (ölüler diyarının tanrısı `osiris; bok böceği şeklindeki güneş tanrıya tapmaktadır). antik mısır’da bok böceği yaşam döngüsünü simgeler. özellikle, sabah güneş doğduğu sırada dışkı topunu yuvarlarken görülen, yine aynı topa yumurtlayan bu böcek (yamulmuyorsam) yeni krallıktan itibaren en önemli totemlerden birisi olur. çeşitli taşlardan yapılan heykelcikleri mumyaların göğsüne konur.
  
  •ikinci ve üçüncü saatte yaşananlar görsel - görsel : asıl yolculuğun başladığı yerler buralardır. kayığın yolculuk ettiği bu dünyalar neredeyse tamamen sularla kaplıdır (satırlar arasındaki dalgalı kısımlar su dünyasında olduğumuzu anlatıyor ). en alttaki satırlarda insanlar (ölüler) görülür. ellerinde ve başlarında başaklar vardır. tanrı sular dünyasındaki bu insanlara toprak bağışlar. yine alt satırlarda, ellerinde bıçak taşıyanlar tanrının hizmetkarları ve cezalandırıcılarıdırlar. orta satırlarda, tanrının kayığına eşlik eden başka kayıklar da görülmektedir.
  
  •dördüncü ve beşinci saatte yaşananlar görsel :dördüncü saatten itibaren kayık su dolu dünyadan kumlarla ve yılanlarla kaplı (hiyeroglifin dış çizgileri kumdur) çöle giriş yapar. kayık artık iple çekilmek zorundadır. bu çöl alemi tanrı sokar‘ın (ölüm, defin vb. işlerin tanrısı) dünyasıdır. ortada iki tanrı tarafından korunan ra’nın gözü görülmektedir.
  5. saati anlatan yazının ortasındaki tümsek, ölüler diyarının tanrısı osiris’in tümülüsüdür. ortadaki şahin başlı tanrının mezarını iki sfenks ve yılanlar korumaktadır. mezarın tepesinden (biraz da bok böceğine benzetilmiş) güneş doğar. yükseltinin üstünde iki zıtlığı (doğum ve ölümü) temsil eden iki kuş vardır (isis ve neftis). tepeciğin aşılması için sayısı arttırılan hizmetkarların ve halatın tam ortasından yardım eden bok böceği’nin çektiği kayık yoluna devam etmektedir.
  
  •altıncı ve yedinci saatte yaşananlar görsel : altıncı saatte yolculuğun yarısına gelinmiştir. artık ana tema doğuma hazırlanmaktır. buradaki alem ilksel su, yani tanrıça nun‘un diyarıdır (orta satırın başındaki kayık artık kürekle hareket ettirilmektedir). altıncı satırın en alt ve üstünde (ilk kez) aşağı ve yukarı mısır’ın yöneticileri hazır vaziyette görülür. önlerinde iktidar simgeleri olan asalar, başlıklar ... durmaktadır. burada ölen firavun (tanrıların ve kralların huzurunda) yeniden doğacaktır. yeniden doğan firavunla birlikte (orta satırın en sağında uzanmış vaziyette görülen) güneş tanrısı da ba olarak bilinen cesedine tekrar girip bir anlamda yeniden doğacaktır (bu “ba ü” melesinin tam olarak neyi simgelediği biraz karışık. bedenin ruhla ilgili parçasının bir yansıması vs vs vs). bu cesedin hemen üst satırındaki üç karede vücutlarının yarıları görülen 3 tanrı da doğmaya devam etmektedir. bunların dışında kompozisyonun içinde thot, sobek ve diğer bazı tanrı/tanrıçalar görülür.
  yedinci saat asıl çarpışmaların yaşandığı zamandır. orta satırda görünen tanrının kayığının önünde ebedi düşman apophis yatmaktadır(mısır mitolojisi’nde apophis her sabah güneşin doğmasını engellemek için güneş tanrısıyla savaşan canavardır). güneşin doğmasını engellemeye çalışan canavarı diğer tanrı ve tanrıçalar durdurur. isis ve seth büyülü sözler söyler, bir başkası canavarın üstüne çullanır. aynı satırı sağa doğru izlemeye devam edince canavarın parçalara ayrılmış bedenini görürüz. üst satıra geçince osiris’i elindeki kırbaçla(?) yere serdiği düşmanlarını cezalandırırken görürürüz (yandaki sahnede başları osiris’in yardımcısı tarafından uçurulmuş 3 kişi vardır). aynı satırın sol köşesinde de yine osiris’i tahtında otururken görürüz. tahtta oturan tanrıyı koruyucu yılan meneh çevrelemiştir. en sağda osiris’in simgesi 3 şahin ve yılan meneh’in üstünde oturan yaratıcı tanrı atum vardır.
  bu saatin anlatıldığı kompozisyonun en alt satırının sağında bir timsah ve osiris’in başı görülür. mısır mitolojisi’nin en bilinen hikayesinde osiris kardeşi set tarafından kandırılıp öldürülmüştür. burada anlatamayacağım kadar uzun macerada, ölü tanrının cesedi parçalara ayrılıp farklı yerlere atılır. burada da timsah o efsaneye uygun olarak bedenin bir parçasını bulmuştur.
  
  •sekizinci ve dokuzuncu saatte yaşananlargörsel : 8 kişinin çektiği kayık yoluna devam etmektedir. kayık (alt ve üst satırlarda görünen) oda, mezar(?) benzeri bölmelerin arasından geçer. tanrı geçiş sırasında kapıları açar.
  
  •onuncu ve on birinci saatte yaşananlar görsel : onuncu saatin alt satırında sular içince (küpler) yüzen varlıklar görülür. bunlar mumyalanmamışlardır. ilksel suyun içinde yeniden doğarlar. üst satırda güneşi çeşitli tanrı ve tanrıçalar korumaya almışlardır.
  on birinci saatte artık güneşin doğmasına çok az kalmıştır. orta satırda teknenin önünde, eller üstünde bir yılan taşınır. inanışa göre bu yılan dünyayı saran yılandır. güneş yılanın içinde doğacaktır. bu konvoyunun önünde yılan şeklinde tasvir edilmiş( bunlar farklı) iki tanrıça vardır( isis ve neftis). bunlar aşağı ve yukarı mısrı’ın simgesi olan iki tac’ı sais şehri kapısına taşımaktadırlar. aynı saatin en alt satırında, güneşin doğuşuna engel olmak isteyen düşmanlar, ellerinde bıçak tutanlar tarafından engellenmektedir. bazıları kuyulardadır. en sağdaki horus bunlara vaaz vermektedir. üst satırda çeşitli tanrı ve tanrıçalar gösterilir.
  
  son saat görsel :artık yolculuğun sonuna gelinmiştir. alt ve üst satırlardaki çeşitli kadim tanrıların huzurunda, (ortadaki) dünyayı saran yılan’ın içinde, güneş yeniden doğacaktır. kayığı 12 kadın 12 erkek çekmektedir. inanışa göre kayık ve tüm varlıklar bu yılanın içinden geçer ve yenilenir: yaşlı girenler gençleşmiş olarak ağzından çıkar (birçok eski inanışta, deri değiştiren yılan yeniden doğuşun sembolüdür). sahnede ilerlemeye devam edince yolun sonunda (bok böceği şeklinde tasvir edilmiş) güneş, kollarını açmış şekilde bekleyen hava tanrısı şu‘ya varır. tanrı güneşi havaya kaldırıp, yeni günün doğmasını sağlayacaktır. alt ve üst satırların sağındaki tanrı ve tanrıçalar bu olayı (ellerini kaldırıp) sevinçle kutlamaktadırlar. yolculuk bitince tanrı şu kapıyı tekrar kilitler, ölüler alt satırın sonunda tabut içinde tasvir edilen osiris ile bir sonraki yolculuğa kadar uykuya dalarlar.
  
  yolculuğun bazı safhalarında gördüğümüz ölü firavun buradan sonra ma’at / adalet salonuna geçer. salonda, kalbi anubis tarafından adalet terazisinde tartılır (timsah başlı ammit de hazır beklemektedir). bu sınavı da geçerse yolun sonunda osiris’in huzuruna çıkar görsel.