arel ezgi sistemi
-
bu sistemin asil problemi, muzikte nazariyatin kural degil model oldugu gercegini gozardi etmesidir kanimca.
adam adeta kafasindan bir sistematik yaratmistir, ve katiyen gerçekliği yansıtmamaktadır. bu asla kabul edilebilir birsey degildir ama, cunku turk muzigi teorisi sistemi ya da herhangi bir muzik teorisi sistemikuracak kisi en basta var olan gercekligi belki matematik, belki daha farkli modellerle aciklamak gudusunu tasimak zorundadir. boylece bu sistematik dogru olur, dogru sekilde egitime yansitilir ve icra gelecek nesillere dogru olarak ogretilir. -
-
bir takım problemler içeren sistemdir. çünkü bu sistem makamların ilk oluştukları zamanki orijinal yapılarını göz ardı edip onları batı müziğinin modal sistemine uyarlamaya çalışarak bu makamlarda yapısal bozulmaya yol açmıştır. ancak bu zamanda arel ezgi sisteminin savunucuları olan müzik bilimciler çoğunlukta olup bu kişiler makamların orijinal yapısını savunan gelenekselci müzik bilimcilerle sürekli bir çatışma halindedirler. makamların ilk hallerini ise abdülkadir meragi 'nin makasıdu'l elhan (nağmelerin amaçları) ve camiu'l elhan (nağmeleri toplayan) ile kantemiroğlu'nun kitabu ilmi'l-musiki 'ala vechi'l-hurufat (musikiyi harflerle tesbit ve icra ilminin kitabı) isimli edvarları başta olmak üzere 15. yy.'ın önemli müzik bilimcilerinin edvarlarının türkçe çevirilerini (bu edvarlar hakkında tezler mevcut) bulup inceleyebilirsiniz. o zamanın ses sisteminin ve makamlarının bugünkünden ne kadar farklı olduğunu görüp çok şaşıracaksınız.
konuyla alakalı olarak okan murat öztürk'ün son makalesi ve edvarlar hakkında bilgi:
http://www.musikidergisi.net/?p=388
http://ktp.isam.org.tr/…5_1/1999_c35_1_akdoganb.pdf -
kimsenin beğenmediği fakat kimsenin de alternatifini üretemediği ya da üretse dahi kabul ettiremediği bir sistem. bilhassa klasik türk müziği icracıları burun kıvırırlar. cumhuriyetin ilk yıllarında çok tartışılmıştır. günümüzde sanat camiasında herhangi bir kutuplaşma var mı? sanmam. hiç bu kadar tek sesli olmamıştı. uzun uzun yazmayacağım bu kez. evvelden beridir duyarım, okurum ezgi-arel sistemi eleştirilerini ve bir türlü kafam almazdı. sonra oturdum, çalıştım ve nihayet anladım. bu esnada şunu da idrak ettim ki bizim akademisyenimiz kesinlikle yazmayı, kendini ifade etmeyi beceremiyor. dileyen açıp okusun yayınları, bakalım anlayacak mısınız 24 bölümlü ezgi-arel sistemiyle 17 bölümlü eski sistemin farkını? bu kadar berbat anlatılabilir.
bu entry müzisyenler için. o yüzden uzun uzun koma nedir, diyez nedir bahsetmeyeceğim. her müzisyen kendi folklorunu bilmeli ve bu konudaki tartışmalardan haberdar olmalı. bunun için temel bilgi gerekiyor ve görüyorum ki bunu doğru düzgün veren yok ya da çok az. ben bunu başaracağımı zannediyorum. deneyelim;
ses nedir? titreşim. bir teli gerelim ve çekelim. oluşan titreşim bir sestir. bu kenarda dursun.
diyelim ki bu titreşimi ölçtük ve telin saniyede 150 kere titrediğini hesapladık. bunu hertz (hz) ile ifade ederiz. 150 hz = saniyede 150 titreşim. bu da kenarda dursun. bir de cent var o da titreşim ölçüyor, başka bir birim ve hz yerine o kullanılıyor genelde. nedenini boş verin.
iki sesin frekansı arasındaki orantıya, ilişkiye de aralık deniyor. intervals başlığında dersi vardır bunun. aralıkları bildiğinizi varsayıyor ve devam ediyorum.
yukarıdaki üç temel bilgi üzerine pisagor bir ses sistemi inşa etmiş. sistem şudur;
bir teli iki eşik arasına gerdiğinizi varsayın. buna monochord deniyor. yapması kolaydır. şöyle çizelim:
* - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - *
bu iki eşik arasına gerili tel olsun. bu tele dokunduğumuzda çıkan sese x notası diyelim. şimdi de bir eşik arasına iki tel gerdiğinizi varsayın:
* - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - *
* - - - - - - - - - - - - * - - - - - - - - - - - *
gördüğünüz gibi alttaki telin tam ortasına bir eşik daha yerleştirdik. şimdi alttaki telin boyu 1/2 oldu. bu ses x sesinin oktavıdır. başka bir deyişle biri diğerinden iki kat daha fazla titreşir. hemen hemen tüm müzik sistemlerinde oran aynıdır. mutabık oldukları üç-beş noktadan biridir bu çünkü bu iki ses aynı anda duyulduğunda sanki birbirinin aynısı iki ses duyuyor gibi algılarız. ayırt etmek güçtür. dolayısıyla kerterizi hep buradan almışlar. devam edelim:
* - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - *
* - - - - - - - - - - - - - - - - - * - - - - - - *
şimdi de eşiği öyle bir yere koyduk ki üstteki tel boyu ile alttakinin oranı 3/2 oldu. hah buna pisagor tam beşli aralık demiş. yani üstteki re ise alttaki la.
buraya kadar her şey tamam sanırım. buna neden tam beşli demiş, niye bunun uyumlu bir ses olduğunu düşünmüş vs. diye soruyor olabilirsiniz. bu matematiktir dolayısıyla bu sorular manasız. bunları aksiyom kabul edeceksiniz. aynı malzemeden yapılmış iki tel var. birinin boyu 30 cm ötekinin 20 cm diyelim. aynı anda titreştiklerinde çıkan ses uyumludur ve bunun adı tam beşlidir. işte bunu kabul edeceksiniz. devam ediyorum.
şimdi pisagor bu aşamadan sonra bir beşli çemberi çizmeye karar veriyor. nasıl yani? re'nin beşlisi la, la'nın beşlisi mi, mi'nin beşlisi si, si'nin beşlisi fa#... böyle gidiyor. bunun bir de formülü var. neyse uzatmayalım sonuçta beşlileri üst üste koyuyor ve her notanın frekansını hesaplıyor. peki bu sistemin eksiği neydi de artık kullanmıyoruz? bunun cevabı uzun ve bu yazının konusu değil fakat çok kısa ve temel bir cevap vermeye çalışayım ki yazının devamı anlaşılsın. az evvel dedim ya tam beşlileri üst üste koyuyor diye, hah dizdik dizdik ve sonunda oktava ulaştık diyelim. sorun tam olarak burada başlıyor. oktava ulaştığında elde ettiğin ses uyumsuz duyuluyor. başka bir deyişle fa diyez ile sol bemol aynı duyulmuyor. bu sorunu çözmek için de bir sürü farklı sistem önerildi. bu sorun türk müziğine has bir sorun değil yani. şimdi işin bu kısmını bırakalım ve bizim sistemde eleştirilen şeyi somut bir hale getirmeye çalışalım.
aşağıya bir kılavuz çizeceğim. bir tarafta türk halk müziğindeki notaları göreceksiniz yani 17'lik sistem. diğer tarafta da şu anki klasik türk müziğindeki notaları göreceksiniz. onlar da işte bu eleştirilen arel ezgi sisteminin mirasıdır. 24'lük sistem. x sesini kerteriz alırsak; x'e yukarı doğru (tiz) 11 tane beşli ses, aşağı doğru (pes) 12 tane beşli eklenmiş. yani 1+11+12= 24. kılavuza geçmeden evvel bir bilgi daha vereyim; tanini. tanini batı müziğindeki tam sese denk gelir. yani do'dan re'ye kadar uzanan kısım. batı müziğinde biliyorsunuz iki parçaya ayrılır. do ve re arasında do diyez vardır. klasik türk müziğinde ise tanini 9 parçadır. her parçaya koma denir. yani tanini = 9 koma. peki mi - fa arası kaça bölünecek o halde? batı müziği için bu soruya cevap aramaya gerek yok çünkü mi ve fa arası yani yarım ses zaten en küçük yapı taşı sistemin. arel ezgi sisteminin yapmaya çalıştığı şey türk müziğini batı müziğine entegre edebilmek aslında. harf devrimi gibi, miladi takvime geçmek gibi bir şey. aynı olmasa da benzer şeyler. yapılan şeyin doğrulu yahut yanlışlığı konumuz değil. amacın bu olduğunu söylüyorum sadece. şimdi batı'nın cetveli bizim müziğe koyduğumuz zaman işte böyle bir sorun çıktı ortaya. biz 9 parçaya bölmüştük 1 tam sesi. o halde yarım sesi nereye koyacağız? 4 koma olarak tayin etmiş arel ezgi sistemi. şimdi minik bir hesap yapalım. do'dan do'ya 5 tam ses (yani 9x5 koma) ve iki yarım ses (4x2 koma) var. kaç etti? 45+8= 53 koma. batı müziğini bizim cetvelle ölçersek ne olur peki? 9x5 koma + 2x 4,5 koma = 54 koma. neden 4,5? çünkü onların diyezi/bemolü bir tam sesi tam ortadan bölüyor. dolayısıyla arel ezgi sistemindeki re koma ile türk halk müziğindeki re koma birbirini tutmayacak. kılavuzda görelim bunu. batı müziği cetveli kullandım ve 53 tane nokta çizdim:
cetvel / klasik türk müziği / türk halk müziği
----1--- / ---dikbuselik----------/ ---------------------
----2--- /----------------------------/ ---------------------
----3--- /----------------------------/ ---------------------
----4--- /------buselik-------------/ ---------si----------
----5--- /------segah--------------/----------------------
----6--- /----------------------------/-----si bemol2----
----7--- /----------------------------/-----------------------
----8--- /-----dik-kürdi-----------/------------------------
----9--- /--------kürdi-------------/-----si bemol------
----10-- /---------------------------/ ---------------------
----11-- /---------------------------/ ---------------------
----12-- /---------------------------/ ---------------------
----13-- /-dügah (muhayyer)-/ ---------la----------
----14-- / -------dikzirgüle------/ ---------------------
----15-- / --------------------------/ ---la bemol2 ------
----16-- / --------------------------/ -----------------------
----17-- / -------zirgüle----------/ -----------------------
----18--/ ----nimzirgüle--------/---la bemol---------
----19-- /---------------------------/ ---------------------
----20-- /---------------------------/ ---------------------
----21-- /---------------------------/ ---------------------
----22-- /----------rast------------/ -------sol-----------
----23-- /-----dikgeveşt---------/ ---------------------
----24-- /---------------------------/ ---------------------
----25-- /---------------------------/ ---------------------
----26-- /---------geveşt----------/ ---sol bemol4---
----27-- /----------ırak (eviç)----/ ---------------------
----28-- /---------------------------/ ---fa diyez3-------
----29-- /---------------------------/ ---------------------
----30-- /-----dik-acem---------/ ---------------------
----31-- /----------acem---------/ --------fa----------
----32-- /---------------------------/ ---------------------
----33-- /---------------------------/ ---------------------
----34-- /---------------------------/ ---------------------
----35-- /----------hüseyni-------/ --------mi----------
----36-- /-------dikhisar----------/ ---------------------
----37-- /---------------------------/ ----mi bemol2----
----38-- /---------------------------/ ---------------------
----39-- /----------hisar-----------/ ---------------------
----40-- /--------nim hisar-------/ -----mi bemol---
----41-- /---------------------------/ ---------------------
----42-- /---------------------------/ ---------------------
----43-- /---------------------------/ ---------------------
----44-- /----yegah (neva)------/ ------------re-------
----45-- /--------dik hicaz--------/ ---------------------
----46-- /---------------------------/ ---------------------
----47-- /---------------------------/ ---------------------
----48-- /-------hicaz-------------/ ---re bemol 4----
----49-- /------nim hicaz--------/ ---------------------
----50-- /---------------------------/ --do diyez 3-----
----51-- /---------------------------/ ---------------------
----52-- /---------------------------/ ---------------------
----53-- /-------çargah-----------/ -----------do------
umarım anlatabildim
ekşi sözlük kullanıcılarıyla mesajlaşmak ve yazdıkları entry'leri
takip etmek için giriş yapmalısın.
hesabın var mı? giriş yap