bar kokhba isyanı

• hristiyanlıkla yahudiliği birbirinden ayıran en önemli olaylardan biridir.
• toplamda 200 milyon insanın yaşadığı dünyada bunun 1/400'üne denk gelecek sayıda yani 500.000'e yakın yahudinin öldürüldüğü iddia ediliyor. bugünkü 7 milyar nüfus baz alınırsa 18 milyonluk bir kıyıma denk gelir.
• isyanın adı, lideri olan simon bar kohba'dan ("yıldızın oğlu") gelmekte. gerilla taktikleri uygulayarak roma ordusunu hayli uğraştırmalarına rağmen nihayinde isyan bastırılır ve yehuda'nın adı syria palaestina olarak değiştirilir.
• yahudilerin sürülmeleri ile sonuçlanmıştır
• yahudiler'in roma imparatorluğu'na karşı gerçekleştirdiği 3. büyük ayaklanma olan bar kokhba isyanı (132-136). yabancı kaynaklara göre 400 bin - 600 bin kadar yahudi bu ayaklanmada öldürülmüştür. kalan yahudiler ise idam ya da sürgün edilmiştir. yahudilerin kudüs'e girmesi yasaklanmış ve roma imparatorluğu'na bağlı yahudiye eyaleti'nin ismi "suriye filistini" olarak değiştirilmiştir.
• kökeni roma'nın fethettiği diğer ülkelerin aksine israil'in roma tanrılarını tanımayı kabul etmemesidir.
  
  diğer halklar kendi tanrılarına ilave olarak roma tanrılarını ekliyordu. yahudiler ise tek tanrı inancına sahip olduğu için roma tanrılarını kabul etmedi. bu yüzden bölgede sürekli isyanlar ve yıkımlar yaşandı. önemli dini yapılar da bu sırada yakılıp yok oldu. yahudiler sürgün ve göçle avrasya'ya dağıldı.
• yahudiye topraklarında roma imparatorluğu'na karşı yapılmış üçüncü büyük ayaklanması ve yahudi-roma savaşları'nın sonuncusudur. bu ayaklanma ayrıca ikinci yahudi-roma savaşı, ikinci yahudi ayaklanması, 115-117 yılları arasında gerçekleşen kitos savaşı dikkate alındığında üçüncü yahudi-roma savaşı veya üçüncü yahudi ayaklanması olarak da bilinir.
  dönemin yahudilerince "mesihvari özellikleri bulunan" şimon bar kokhba bu ayaklanmanın lideriydi. ayaklanma sonucunda yahudiye'nin bazı bölümlerinde iki yıl süreyle bağımsız bir ülke kurulması başarılmasına rağmen en nihayetinde roma 12 birlikli ana ve yedek ordularıyla bu devleti yıktı. roma, yahudilerin (9 av bayramı hariç) kudüs'e girmesini yasakladı.
  isa'yı mesih olarak kabul eden yahudiler (ilk hıristiyanlar) bar kokhba ayaklanmasını desteklemedi; buna rağmen bu yahudilerin de kudüs'e girişi yasaklandı. savaşın sonunda hıristiyanlıkla yahudilik arasında belirgin farklılıklar oluşmaya başladı.
  70'te gerçekleşen büyük isyan'ın ardından, roma imparatorluğu bölgeyi kontrol altında tutan şovalyelerini geri çekip onun yerine bölgeye x fretensis olarak bilinen ordu birliklerini yerleştirdi.
  130'da imparator hadrian, kudüs'ü ziyaret ettikten sonra yahudilere sıcak davranıp şehri tekrar kurma sözü verdi. önceleri bu duruma sevinen bölgedeki yahudiler, imparatorun kutsal tapınağın olduğu yere jüpiter tapınağı'nı inşa etmek istediğini öğrenince ihanete uğradıklarını hissettiler.
  bölgeye vi ferrata birliği ilave edildi. 131'de bölgenin valisi tineius rufus, kudüs'ün bulunduğu yere aelia capitolina isimli şehri kurma projesine başladı. "tapınağı sabanlamak" günah olduğundan yahudiler, roma'ya sırt çevirdi. helenistik felsefeye göre vücudu bozmak yanlış olduğundan romalılar sünneti yasaklayınca yahudilerle roma imparatorluğu arasındaki gerginlik daha da arttı.
  
  ayaklanma
  yahudi bilge rabbi akiva sayılar 24 ve 17'ye dayanarak (yakup'un soyundan yıldız gelsin) şimon bar kokhba'nın mesih olabileceğini savundu. (bar kokhba, aramice yıldız'ın oğlu demektir.)
  bar kokhba yerine isa'yı kendilerine mesih seçen yahudiler'in bu dönemde (dini açıdan) yahudilerden kopup hıristiyanlığı başlattıkları düşünülür.
  yahudi liderler birinci yahudi-roma savaşında yapılan hataları tekrarlamamak için bu ayaklanmayı özenle tasarladı. 132'de bar kokhba önderliğinde modi'in'de başlayan ayaklanma tüm yurtta yayıldı ve kudüs'teki roma garnizonu püskürtüldü.
  
  israil'in kurtuluş çağı
  iki buçuk yıl bağımsız bir devlet olmayı başaran bu devletin hükümdarlığını şimon bar kokhba yaptı ve devlet başkanı ünvanına sahip oldu. "israil'in kurtuluş çağı" ilan edildi, belgeler imzalanıp yüklü miktarda gümüş ve bakır paralar basıldı.
  bu dönemde sanhedrin'in başkanlığını rabbi akiva yapıyordu ve tanrı'ya kurban adakları tekrar başladı.
  
  roma tepkisi
  bu ayaklanma roma'yı hazırlıksız yakaladı. hadrian, roma britanyası'ndan general sextus julius severus ve ordularını çağırttı. bu ordu, 6 yıl öncesinde ayaklanmaları bastıran titus'un ordusundan çok daha büyüktü. roma büyük kayıplar verdi ve xxii deiotariana birliği dağıtıldı.
  üç senelik bir mücadelenin ardından kudüs'ü roma'ya kaybeden bar kokhba betar kalesine çekildi ve kısa bir zaman sonra bu kale de kuşatma altına alındı. kudüs talmud'unda anlatıldığına göre can kaybı yüklü miktardaydı: "kanlar atlarının burunlarına yükselene kadar öldürmeye devam ettiler". ayrıca talmud'da roma'nın yahudilerin ölülerini betar'a gömme yasağının 17 sene sürdüğünü anlatır.
  cassius dio'ya göre 580.000 yahudi öldürülüp 50 kale ve 985 köy yerle bir edildi. talmud ise ölüleri milyonlarla açıklar. talmud'da adı geçen rakamlar zamanında o kadar yahudi olmadığı için gerçekçi değildir. cassius dio ayrıca birçok romalı askerden haber alınamadığını belirtip hadrian'ın senato açılışında her zaman söylediği "siz ve çocuklarınız sağlıklıysa, ben ve ordumuz da sağlıklıdır" cümlesini sarfetmediğinden bahseder.
  yahudiler'i ayaklanmaların kaynağı olarak gören hadrian, yahudiliği kökten silmeye çalıştı. tora kanunlarını ve ibrani takvimini yasakladı ve dini liderleri öldürttü. yahudiler'in kutsal yazıtlarını tapınak dağı'nda törenlerle yaktı. tapınağın olduğu yere biri kendisi ve biri jüpiter olmak üzere iki heykel diktirdi. yahudiliği hafızalardan silmek için bölgenin adını haritadan sildi. bölgenin adını yahudiye'den, zamanında yahudiler'in azılı düşmanları olan filistlerden esinlenerek suriye filistini koydu, ve filistin adı bugüne kadar devam etti. kudüs'ü pagan şehrine çevirip yahudiler'in girmesini yasakladı.
  
  uzun vadede etkileri ve tarihi önemi
  i. konstantin savaşın yasını ağlama duvarı'nda tutmak için senede bir defaya mahsus olmak üzere (9 av'da) kudüs'ün kapılarını yahudilere açtı. yahudiler, yaklaşık 2000 yıl dağınık halde yaşarken, bölgedeki yahudi nüfusu dönemden döneme farklılıklar gösterdi.
  modern tarihçilere göre, bar kohba isyanı, yahudi tarihini etkileyen önemli bir unsurdur; büyük kayıplar yüzünden bu yıldan başlayarak yahudi diasporası başlamıştır. aynı tarihçiler, birinci yahudi-roma savaşı'na kıyasla bu ayaklanma sonrasında daha çok yahudinin öldürüldüğünü, sürüldüğünü veya köle olarak satıldığını belirtilir. bu olaylardan sonra yahudiliğin dini merkezi bu bölgeden babil'e kaydı. celile'de 2-4. yy arasında kudüs talmudu derlendi ve safed yahudiliğin (özellikle 15.yy'da kabbala konusunda) dini merkezlerinden biri oldu.
  ayaklanmadan yenilgiyle çıkan yahudilerin dini öğretilerinde değişiklikler görülmeye başlandı. daha tutucu olmaya başlayan yahudiler mesihlik kavramını daha abstrakt ve ruhani algılamaya başladılar. talmud çağlarında bar kohba için sahte mesih deyip aşağılamalarına rağmen modern çağda bar kohba gelenekçilik ve milliyetçilikte önemli ikonlardan biri haline geldi.
  
  sonraki roma'ya karşı ayaklanmalar
  351'de ayaklanan yahudiler ağır hasarla yenilgiye uğradılar.
  438'de imparatoriçe eudocia yahudiler'in tapınak bölgesine girmesini yasaklayınca, celile'deki yahudi cemaati yahudileri sürgün hayatına son vermeye çağırdı.
  yahudiler, sasani imparatorluğu ile birlik olup 614'te kudüs'ü beş yıl süreyle bizans imparatorluğu'ndan geri aldılar.
• gerçek ismi simon kosiba (roma kaynaklarında simon kokhbaheba) olup, mesihci geleneği devam ettirmek için aramice'de "yıldız" anlamında olan "bar kokhba" ismini kullanarak, tevrat'ta geleceği söylenen "yakup soyundan bir yıldız" ın kendisinin olduğu iddiasıyla kendini mesih ilan etmesi ile oluşan kaos ortamıyla başlayan isyandır. mesihliğini yeni ahit'e inanan yahudiler kabul etmemiştir.
  
  132-135 tarihli isyan olup yahudi-roma savaşlarında "üçüncü savaş" olarak kabul edilir.
  
  diğer iki savaş ise,
  
  birinci savaş: 67-73 arasında tarihli birinci isyan
  ikinci savaş: 115-117 tarihli diaspora isyanları (kitos savaşı)
  
  mesihliğini ilan etmesine rağmen kendisi siyasi lider olarak isyanı yönetirken, dini işlere ise lider olarak rabbi abika isminde hahamı ataması inananları arasında kopmalara neden olmasına rağmen israil devletinin üç yıl bağımsız kalmasını başarmıştır.
  
  isyanın nedeni olarak hadrianus'un hadım etmeyi yasaklamasını, sünnet olmayı yasaklayacak propagandasına dönmesi ve babil kralı büyük kyros tarafindan yeniden inşa edilip ikinci isyanda yıkılan mabet alanına jüpiter adına mabet yapılacağı propagandasıdır.
  
  imparatorluk güçleri karşısında ilk dönemlerde başarılı sonuçlar almasına rağmen durumun ciddiyetini anlayan imparator, britanya eyalet ordusunu getirerek savaşı bitirmiştir. kutsal mekanları yıkmasına rağmen bugün "ağlama duvarı" olarak bilinen duvarı bırakma sebebinin ise dini hiç bir gerekçesi olmayıp duvarın yanına asker konuşlandırmasıdır.
  
  isyandan sonra bölgenin ismi değiştirilerek "suriye filistini" adını almıştır. günümüzde hala filistin'dir. yahudilerin şehre girişleri kutsal "9 av" günü hariç yasaklanmıştır. savaştan kaçan veya sürgüne gönderilen yahudiler babil' de toplandıkları için yahudiliğin merkezi babil şehri olmuştur.
• bar kohba ayaklanması (132-136) (ibranice, mered bar kokhba), yahudiye topraklarında roma imparatorluğu'na karşı yapılmış üçüncü büyük ayaklanması ve yahudi-roma savaşlarının sonuncusudur. bu ayaklanma ayrıca ikinci yahudi-roma savaşı, ikinci yahudi ayaklanması, 115-117 yılları arasında gerçekleşen kitos savaşı dikkate alındığında üçüncü yahudi-roma savaşı veya üçüncü yahudi ayaklanması olarak da bilinir.
  
  dönemin yahudilerince "mesihvari özellikleri bulunan" şimon bar kohba bu ayaklanmanın lideriydi. ayaklanma sonucunda yahudiye'nin bazı bölümlerinde iki yıl süreyle bağımsız bir ülke kurulması başarılmasına rağmen en nihayetinde roma 12 birlikli ana ve yedek ordularıyla bu devleti yıktı. roma, yahudilerin (9 av bayramı hariç) kudüs'e girmesini yasakladı.
  
  isa'yı mesih olarak kabul eden yahudiler (ilk hıristiyanlar) bar kohba ayaklanmasını desteklemedi; buna rağmen bu yahudilerin de kudüs'e girişi yasaklandı. savaşın sonunda hristiyanlıkla yahudilik arasında belirgin farklılıklar oluşmaya başladı.
  
  cassius dio'ya göre 580.000 yahudi öldürülüp 50 kale ve 985 köy yerle bir edildi. talmud ise ölüleri milyonlarla açıklar. talmud'da adı geçen rakamlar zamanında o kadar yahudi olmadığı için gerçekçi değildir. cassius dio ayrıca birçok romalı askerden haber alınamadığını belirtip hadrianus'un senato açılışında her zaman söylediği "siz ve çocuklarınız sağlıklıysa, ben ve ordumuz da sağlıklıdır" cümlesini sarfetmediğinden bahseder.
  
  yahudileri ayaklanmaların kaynağı olarak gören hadrianus, yahudiliği kökten silmeye çalıştı. tora kanunlarını ve ibrani takvimini yasakladı ve dini liderleri öldürttü. yahudilerin kutsal yazıtlarını tapınak dağı'nda törenlerle yaktı. tapınağın olduğu yere biri kendisi ve biri jüpiter olmak üzere iki heykel diktirdi. yahudiliği hafızalardan silmek için bölgenin adını haritadan sildi. bölgenin adını yahudiye'den, zamanında yahudilerin azılı düşmanları olan filistlerden esinlenerek suriye filistini koydu,ve filistin adı bugüne kadar devam etti. kudüs'ü pagan şehrine çevirip yahudilerin girmesini yasakladı.
• hakkında komik bir özet için:
  https://www.youtube.com/watch?v=_iwajb0ibzk
  
  ana kaynak: https://www.youtube.com/watch?v=0iu4qrrihrs