bitlis

• eski adları badlis (arapça), bağağeş/bağeş (ermenice) yerel dildeki (belki aramice veya asurice) balaleş biçimine işaret edebilirmiş. 1960'lı yıllara kadar şehir merkezindeki sülalelerin ezici çoğunluğu karakoyunlu türkmenlerinden oluşmaktaymış, sonra kürtler ağırlık kazanmış (nisanyanmap bilgisi).
  
  bitlis'te bir köy, belki merkezde belki daha başka bir yerinde. ermenilerin izlerini babam yaşında bir kürt amca sözel olarak kaydediyor. ah ediyor, vahlar ediyor. anekdot yari öykü yarı topografya gibi.
  
  haçatek diye bir pınar varmış ya anlamı öyle ya "soğuk su" olarak adlandırılıyor veya tahmin ediliyor. haçla ilgili kutsallığı olabilir. o bir de sıtma suyuymuş. sıtmasından bir çocuk kurtulursa elbisesinden bir parça koparırlar, suyun yanında biten ağaca bağlarlar. herhangi bir çaput değil, kurtulan hastanın bezi bu. alevilerin adetinde olana benziyor.
  
  bir de haspur veya kaspur diye bir pınar varmış. bu adın o ermenice olduğunu ben farsça olduğunu tahmin ediyoruz. bilindiği kadarıyla has, iyi su, saf su demek. ermeniler onu evlerinin içine kadar getirmiş. en zengin ağa kürt'ün evinde su, hatta tuvalet yokken. 1915'ten sonra ermenilerden kalma kiliseyi millet ev inşaasında kullanmış peyderpey. kırmızı siyah/mavi sarı taşlar. satan uyanık da bu amcanın sevmediği küçük amcası. anlatıcı az daha katili olacakmış da, başka amca kızı onu eve kilitleyip katlden kurtarmış. anasına küfretmişmiş. çifteye fişeği sürmüşmüş yoksa. şimdi asıl yandığı kilise. biz çok suçluyuz, gözümüzün önünde yok olmasına izin verdik deyip duruyor.
  
  neyse o kiliseden geriye ne fotoğraf ne iz kalmış. ermeniler önce evleri yapıp kurup sonra kiliseyi yapmış olmalılarmış. dağdan gelebilecek çığı önlemek için ayrıca bölgelerini taş işçiliği surlarla korumaya almışlar. uygarlık..
  
  bitlis'te domino taşıyla aznif denen bir oyun oynanırmış. ordu'da bile var ama doğu anadoluda iyi biliniyor olabilir. kahvede bu oyunculara çayla birlikte lokum da dağıtılıyor. tanesi çay parasına, pahalı. bitlisli çay yeğliyor. lokumu al, çay ver diyebiliyorlar. kahvede sivil mi olduğunu anlayamadığım bir polis olurmuş. bitlisli çay kahve ısmarlarken 'herkese bir gazoz, yarısı polise!' mi dermiş ne. ortada bir tanecik gazoz var, yarısı oradaki on kişinin, diğer yarısı polisin.
  
  "rüşvetin bir kapısı olsun kapansa, farazâ,
  bin kapı açması zâtınca yine emr-i yesîr." şair eşref - vali-i bitlis (r. 1324 gazete basımı şiiri)
  
  (ilk giri tarihi: 31.3.2017)
  
  (bkz: bilitis/@ibisile)
  (bkz: eşref bitlis)
  (bkz: su/@ibisile)
  (bkz: kotik/@ibisile)
  (bkz: çorti aşı)
  (bkz: mişevşi)
  (bkz: dideban)
  (bkz: katıklı dolma)
  (bkz: seydava)
  (bkz: garbis zakaryan/@ibisile), bölükyazı, arıdağ
  (bkz: zaro ağa/@ibisile), mutki