buhar devrinde osmanlı donanmasi ^*

• 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra modernize edilen osmanlı donanmasıdır.
  
  19. yüzyılın ikinci yarısı buhar gücünün denizlere egemen olduğu bir çağdır. bu devirde denizlerde teknolojik bir devrim gerçekleşmiş, yüzyılın başında denizlere egemen olan rüzgar gücüyle çalışır ahşap savaş gemileri yüzyıl sona ererken yerlerini çelik gövdeli, buhar gücüyle yürüyen bambaşka savaş araçlarına bırakmışlardır. osmanlı donanması da tüm gücüyle çağa ayak uydurmaya çalışmış olsa da, imparatorluğun can çekişmesi ve her alanını saran güçsüzlüğü yüzünden çabalar ancak sınırlı bir sonuç verebilmiştir. imparatorluk 1922'de uzun hayatının sonuna erdiği zaman elde bir avuç modası geçmiş savaş gemisinden başka şey bulunamayacaktır.
  
  osmanlı imparatorluğuna gelen ilk buharlı gemi ingiliz yapımı swift adlı bir yandan çarklı vapurdur. bir grup ermeni tüccar tarafından satın alınarak sultan ikinci mahmut'a hediye edilir (1828). sürat adı verilen gemi padişahı marmarada çıktığı bir gezide fırtınadan kurtarınca buhar gücü imparatorluğun en üstünden bir destekçi kazanır. izleyen 30 yılda irili ufaklı birçok vapur dışarıdan alınır veya inşa edilir. lakin birçoğu donanma hizmetinde olsalar da bunların hiçbiri gerçek savaş gemisi değildir, daha ziyade irtibat ve römorkör görevlerinde kullanılırlar. savaş gemilerine buhar motoru ancak 1864'de konulabilecektir.
  
  kırım savaşı sırasında istanbula demirleyen en son teknoloji ingiliz ve fransız savaş gemileri payitaht ahalisi kadar imparatorluk ileri gelenlerini de büyülemiştir. bu kişiler arasında veliaht şehzade abdülaziz de vardır. 1861 yılında padişah olduktan sonra ilk işi osmanlı donanmasını çağdaşlaştırmaya başlamak olur. 1864 yılında ertuğrul ve hüdavendigar fırkateynleri ile kosova kalyonu buhar makinesiyle donatılmak üzere ingiltereye yollanırlar. ne var ki ahşap savaş gemisi artık miadını doldurmuştur. ingiltere ve fransa zırhlı gemilerin yapımına başlamışlardır. sultan aziz yeni teknoloji gemilerden istemektedir ancak osmanlı imparatorluğunda ne bu teknoloji için gereken sanayii altyapısı ne de finans için gerekli para mevcut değildir. neticede yurtdışından alınan borçlarla ilk zırhlı türk gemileri olan aziziye sınıfı fırkateynler ingiltereye sipariş edilirler. bu osmanlı donanmasının dışa bağımlılığının ve borç batağına girişin de başlangıcıdır. ancak sultan aziz donanma programında kararlıdır. on yıl içinde 13 büyük zırhlı gemi ve birçok küçük yardımcı gemi ingiliz, fransız ve italyan tezgahlarına sipariş edilir. maliyet çok büyüktür ve büyük çoğunlukla borçla sağlanabilmiştir. bu alınan borçlar ödenemeyince de imparatorluk 1876'da iflasını açıklayacaktır.
  
  abdülaziz'in tahttan indirilip yerine ikinci abdülhamid'in çıkarılışı ve birinci meşrutiyetin ilanını 93 harbi takip eder. bu savaş korkunç bir yenilgiyle bitecek ve imparatorluk yıkılmanın eşiğine gelecektir. rus karadeniz donanması kırım savaşı sonunda paris anlaşması hükümlerine göre kısıtlandığı için osmanlı donanması karadenize hakimdir. ne var ki onca masrafla inşa edilen donanma kağıttan kaplan çıkar ve doğu karadenizde batum'un düşmesini bile engelleyemez. yine bu savaşta ruslar yeni icad edilen torpidoları ilk kez muharebede osmanlı donanmasına karşı kullanırlar.
  
  93 harbinin felaketli sonucu üzerine abdülhamid anayasayı askıya alarak istibdat dönemini başlatır. bu dönem osmanlı donanmasının nihai çöküşünün de başlangıcı olacaktır. abdülaziz'e yapılan hükümet darbesinde donanma baş rolü oynamış, sultan hamid ise bunu asla unutmamıştır. ayrıca elde donanmayı sürekli yenileyecek para da yoktur. savaş gemileri haliç'e bağlanır, kazanları söndürülür, üzerlerinde bırakılan çekirdek mürettebata ne doğru düzgün maaş verilmekte ne de eğitim yaptırılmaktadır. disiplin ve düzen havaya karışır. bu türk donanmasının en karanlık çağıdır. 1897 yılında yunanistanla yapılan savaşta yirmi yıldır bakımsız ve hareketsiz yatan savaş gemilerinin haliçten çıkması emredilince tam bir rezalet yaşanır. mesleksiz subaylar ve mürettebat diye gemilere doldurulan çiftçi çocukları kazanları patlayan, her yerinden su alan hurda gemilerde mahv ve perişan olurlar. bir zamanlar tüm akdenizi titreten türk donanması şimdi çanakkaleye kadar bile çıkamaz haldedir. türklerin denizde esamesi bile okunamamaktadır. vaziyet vahimdir.
  
  1897 rezaletinden sonra sultan hamid bile donanmada ciddi bir yenileştirme programına razı gelir. ingiltere, amerika ve italyaya üç kruvazör, almanyaya torpidobotlar ve ganbotlar sipariş edilir. sultan azizin gemilerinden ıslah olabilecek haldekiler modernize edilmek üzere götürülürler. 1908 yılında ikinci meşrutiyet geldiğinde donanma programı yürürlüktedir. iktidarı ele alan jöntürkler de dört elle denizcilik ülküsüne sarılır. donanma cemiyeti kurulur, halktan paralar toplanır ve almanyadan iki eski zırhlı gemi, dört muhrip, fransa ve italyadan da torpidobotlar alınır. ingiltereye iki dretnot, sultan osman ve sultan reşat sipariş edilir. bu sırada savaşlar birbirini izlemektedir. 1911'de italya ile tarblusgarp savaşı patlak verir. osmanlı donanması güçlü italyan donanması karşısına çıkmayı denemez bile, marmarada beklemekle yetinir. izleyen balkan savaşında yunanistan donanmasının tek bir gemisi, averof, tüm türk donanmasını susta durdurur ve çanakkaleden dışarı çıkartmaz. ancak bu savaşlarda hamidiye kruvazörü, komutanı hüseyin rauf orbay'ın enerjik yönetiminde müthiş bir korsan harekatı yapacak ve donanmanın utancını az da olsa silecektir. hemen ardından ise birinci dünya savaşı gelir.
  
  birinci dünya savaşı osmanlı donanması için olabildiğince şanlı bir son olur. 1914 yılında, ingiltereye sipariş edilen iki dretnota teslimlerinden bir gün önce el konulur. buna karşın akdenizde bulunan iki alman savaş gemisi, göben ile breslau ingiliz donamasının takibinden kaçarak istanbula gelir ve türk donanmasına devredilirler. hemen ardından karadenize çıkarak rusyanın sivastopol, odessa ve ve novorossisk limanlarını topa tutarlar. imparatorluk artık fiilen savaştadır. osmanlı donanmasının dünyanın en güçlü donanmalarına sahip olan ingiltere ve fransa karşısında yapabilecek fazla birşeyi yoktur. fakat karadeniz ve marmara denizinde elden gelindiğince aktif olunmaya çalışılır. denizaltılara karşı devriye, çanakkale savaşlarında birliklerimize ateş desteği, karadenizde konvoy refakatçiliği gibi görevler icra edilir. kayıplar çoktur. savaş bittiğinde elde bir avuç aktif gemi kalmıştır. osmanlı donanması artık son kozunu da oynamıştır.