• ciğerdelen tuna nehrinin kuzeyinde estergon kalesine yakın bölgenin adı olup, macarlar tarafından parkani olarak bilinir. ikinci viyana kuşatmasının kara mustafa paşanın ganimet ve şan ve şeref hırsı nedeniyle bozguna dönüşmesinden sonra alman ve leh askerleri 1683 yılında estergon üzerine hücuma geçmiş ve prens jan sobieski komutasında ciğerdelen de osmanlı askerlerine saldırmıştır.

    tuna nehri üzerinde yoğun top atışı altında sıkışan türk askerleri büyük kayıplar vermiş ciğerdelen'de sadece estergon değil tüm macaristan elden çıkmıştır. bölgeye turistlik ziyaretde bulunan pek çok türk gibi ben de estergon ve ciğerdelen de küçük bir mescit dışında atalarımıza dair hiç bir izin kalmamış olmasına yüreğim sızlayarak şahit olmuştum.
  • 6 ve 8 ekim olmak üzere 1683-1699 büyük türk savaşı'nın (great turkish war) parçası olan ve 2 kısımdan oluşan muharebelerdir.

    6 ekim muharebesi:

    jan sobieski müttefiği almanlar'la yaşadığı anlaşmazlıklardan (almanlar viyana zaferinden sonra, polonyalıları viyana şehrine sokmamış, ne erzak yardımında bulunmuş ne de polonyalıların yaralı askerlerine yardım etmişlerdir. bu antlaşmazlıktan dolayı müttefikler çok geç olarak osmanlı ordusunun takip etmeye başlamışlardır) dolayı, alman ordusundan ayrılmış, ve 5 bin askerle, türk ordusuna karşı baskın tarzında bir galibiyet peşine düşmüştür. 1672-1676 osmanlı-polonya savaşı'nda jan sobieski osmanlı ordusuna karşı bu şekilde zaferler kazanmıştı. ciğerdelen palankasının (bir çeşit ahşap kale) karşısına geldiğinde, kaleden ayrılıp hayvan otlatma taklidi yapan 500 osmanlı süvarisine, polonya öncüleri, türkleri hazırlıksız yakaladıklarını düşünerek, dolu dizgin ilerlemeye başlamışlardır. bu sırada polonya'lıların hiçbir haberi olmadan kuzeydoğudaki tepenin arkasında pusuya yatmış kara mehmet paşa kumandası altındaki 4-500 bin kadar osmanlı süvarisi, polonya ordusunun sol kanadına taarruza geçmişlerdir. polonya'lılar süvarileriyle osmanlı süvarisini sabitlemek ve arkadan da dragoon'ları attan indirirerek, tüfek ateşiyle osmanlı süvarisine kayıp verdirmek taktiğini uygulamaya çalışsalar da leh süvarisi osmanlı ordusu karşısında tutunamayarak dağılmış ve arkada kalan zavallı dragoon'lar da osmanlı süvarisi tarafından kılıçtan geçirilmişlerdir. lehlerin sol kanadını dağıttıktan sonra sağ kanadına da hücumu geçen türk süvarisinin 2 hücumunu lehler püskürtmeyi başarsalar da, leh ordusunda paniğe kapılarak dağılmış ve meşhur kanatlı hussar'lar sancaklarını, mızraklarını ve davullarını yere atarak firara koyulmuşlardır. jan sobieski bu muharebede atından düşmüş, kilolarından muzdarip olduğu için askerlerinin yardımıyla güçlükle ata bindirilerek aceleyle, 2 saat uzaklıkta olan alman ordugahına doğru polonya ordusu kaçmıştır. eğer sığınacak bir alman ordusu olmasaydı, polonya ordusu çok daha ağır zayiat verecekti. bu durumda bile, 5 bin polonya askerinden 1 bin asker ölü ve yaralı verilmiştir.

    8 ekim muharebesi

    kara mehmet paşa polonya ordusu, almanlara sığındıktan sonra çok az askeri olduğu için alman ordusuna karşı muharebeye girişmemiş ve çiğerdelen palankasına geri çekilmiştir. viyana mağlubiyetinden sonra başkumandanlığı kara mehmet paşa'ya bırakıp ayrılmış olan kara mustafa paşa, kara mehmet paşa'ya bu zaferden sonra 8 bin elit osmanlı süvarisi ile takviye etmiştir. osamnlı ordusu bu takviye ile 12-16 bine ve müttefik ordusu da 14-16 bin alman ve 10-12 bin lehten oluşuyordu. müttefik ordusu osmanlı ordusuna karşı ikiye bir üstünlüğe sahipti. osmanlı ordusu tatarlardan ve macar thököly'den yardım da bekliyordu. tatarlar savaş meydanına yetişemedi, thököly de bilinçli olarak oyalanarak savaşa gelmedi. osmanlı ordusunun planı ciğerdelen palankasını ve köprüyü yıkmak, nehrin diğer karşısında bekleyerek düşmanı karşıya geçirmemek üzerindeydi. fakat kara mustafa paşa'nın hışmına uğramamak için mecburen ciğerdelen'in savunulmasına karar verilmiştir. kara mustafa paşa şimdiden birçok kumandanı kendi hatalarından ortaya çıkan mağlubiyetleri örtmek için idam etmişti. kumandanlar da geriye dönersek kara mustafa paşa tarafından aşağılanarak idam edileceğiz, bari ileride savaşarak ölelim diye düşünmüşlerdi. muharebeye dönecek olursak, muharebe osmanlı süvarisinin polonya piyadelerine hücumuyla başlamıştır. tekerli çarkıfeleklerle korunan polonya piayedeleri, yandan alman'ların da desteğiyle, 2 defa osmanlı süvari hücumunu ağır zayiat verdirerek püskürtmüştür. bundan sonra hızlıca paniğe kapılan osmanlı ordusu, köprüyü kullanarak nehrin karşı tarafına geçmeye çalışmış ve köprü kalabalığa dayanamarak çökmüştür. bu yüzden boğularak ve muharebede ölmek üzere toplam 9 bin askeri bu muharebede ölmüştür. geriye sadece 700-2000 kadar asker kara mehmet paşa ile birlikte nehrin karşı tarafına geçebilmiştir. kısaca ilk muharebede kazanılan kısmi zafer, 2. muharebede tamamıyla hiç olmuştur. sonra ciğerdelen palankası da leh askerlerine teslim olmuşlardı. 2 gün önceki savaşta öldürülen polonya askerlerinin kelllerini mızraklara geçirildiğini gören leh askerleri, teslim olan osmanlı garnizonunu öldürmeye başlamışlardır. teslim olmuş osmanlı askerleri, lehlere direnerek onları ciğerdelen kalesinin önüne kadar püskürtmeye başarsa da, en sonunda direnemeyerek lehler tarafından tamamıyla kılıçtan geçirilmişlerdir. bundan sonra öfkeli polonyalılar erzaklarıyla beraber ciğerdelen palankası'nı yakmışlardır. kış seferi yapan ve açlık çeken müttefik ordusu için bu erzakları yakma hareketi büyük bir hata olmuştur. bundan sonra müttefik ordusu osmanlı'nın elinde olan estergon kalesi üzerine yürümüştür. 21 ekim'de kale kuşatılmıştır. büyük kısmı kara mustafa paşa'nın gönderdiği takviyelerden oluşan 4 bin askerlik estergon garnizonu 3 gün kuşatmadan sonra 24 ekim'de alman-leh ordusuna teslim olmuştur. garnizon ilk günden teslim olmaktan yanaydı fakat kara mustafa paşa'nın gönderdiği kumandanlar, kara mustafa paşa'nın teslim olanları idam edeceği korkusundan dolayı, garnizona baskı yaparak teslimi geciktirmişlerdi. en sonunda da kara mustafa paşa'ya kaleyi savunma taraftarı olduklarını göstermek için bir hüccet kağıdı almışlardır ve garnizondaki kumandana da imzalattırmışlardır. garnizon vire teslim olduktan sonra, leh askerleri ciğerdelen'de yaptıkları gibi teslim olan askerleri öldürmeye çalışsalar da almanların güç kullanmasıyla durdurulmuşlardır ve 4 bin asker ve 6 bin sivil halk (kadın ve çocuklar) kaleyi boşaltarak osmanlı topraklarına gitmişlerdir. kara mustafa paşa kendi gönderdiği komutanların gösterdiği hüccet kağıdına itibar etmemiiş, bu kumandanları idam etmiş ve mallarına el koydurmuştur.

    kara mustafa paşa 12 eylül viyana bozgunundan itibaren uyguladığı suç bastırma politikası sonuç vermemiş ve viyana bozgunu haberi ulaşmasından itibaren "düşmanımızın işi bitti, intikam günleri geldi." sevinçten ellerinde makrameleri ile oynamaya başlayan istanbul sarayındaki darüssade ağası ve diğer muhalifler tarafından altı oyulan kara mustafa paşa hakkında en sonunda padişah tarafından idam fermanı alınmıştır. idam fermanını taşıyanlar yanında profesyonel cellatlar ve kara mustafa paşa'nın kaçışın veya karşı koymasını önlemek için getirilen askerlerle, önce yeniçeri ağasına (viyana bozgunundan sonra, kara mustafa paşa yeniçeri ağasını da öldürmek istese de, yeniçeri ağası her zaman yanında yüzden fazla yeniçeri bulundurarak, kara mustafa paşa'yı bu yeniçerle korkutmuştur) ulaşarak, onun temin ettiği askerlerle belgrad'da bulunan mustafa paşa'nın sarayı gizlice kuşatılmış ve askerlerle beraber idam fermanı tebliğ edilmiştir. kara mustafa paşa idam emrine direnmemiş ve cellatlar tarafından üç kez boğazı sıkılarak idamı gerçekleştirilmiştir.

    kafa ve surat derisi balın içine koyularak, edirne'de avcılık yapan 4. mehmet'e gönderilmiş, ondan sonra kafa derisinin içi samanla doldurularak, halka teşhir edilmiştir. ondan sonra kara mustafa paşa'nın oğullarına baskı uygulanarak, kara mustafa paşa'nın çıkartılabildiği kadar serveti ortaya çıkarılmış ve devletin yıllık gelirinin yarısı kadar tutan devasa serveti müsadere edilmiş yani devlet kasasına konmuştur. kara mustafa paşa'ya duyulan nefret yıllarca dinmemiş ve akıl hocası laz mustafa efendi yıllar sonra "viyana'ya sefere gönderecek aklı ona sen verdir" denilerek aşağılanarak o da idam edilmiştir.

    kaynakça:
    kahraman şakul, 2. viyana kuşatması yedi ejderin fendi, timaş yayınları, 1. baskı: şubat 2021, istanbul 2021.
hesabın var mı? giriş yap