ktesifon ^*

• ktesifon ya da tizpon. eski mezopotamya'nın en önemli ve büyük şehirlerinden biridir. 800 seneden fazla bir süre part imparatorluğu'na ve sonrasında da onun devamı diyebileceğimiz sasani imparatorluğu'na başkentlik yapmıştır. eski iran eyaleti hvarvaran'da (bugün bağdat sınırları içinde) bulunur. ilk olarak, eski ahit'te ezra kitabı'nda kasfia/sasfiya (etnik bir isim olan sas'tan türeme ve kaspian ya da kazvin'le aynı kökten) olarak geçer. dicle üzerinde yunan kolonisi olan selevkos, nehrin tam karşısındaydı, şehir de isimler birleştirilerek selevkos-ktesifon diye adlandırılırdı. ktesifon'un 570-637 yılları arasında dünya üzerindeki en büyük şehir olduğuna inanılır. çok meşhur bir kemeri vardır. yaklaşık 300 metrelik yapı, 1400 yıllık bir kraliyet sarayı kalıntısıdır. dünyanın en uzun tuğla kemerlerinden biri olması hasebiyle önemlidir. ırak savaşında yediği bombalardan dolayı yıkılma tehlikesiyle karşı karşıyadır.
• halife ömer zamanında müslüman arap orduları tarafından ele geçirilip yağmalanmış; arşivleri, kütüphaneleri ve sarayları yakılmıştır. zamanında servet ve kültürün yoğunlaştığı öyle bir başkenttir ki, neredeyse 100.000 kişilik arap ordusunun her askerine ortalama 12.000 dirhem(bugünün parasıyla yaklaşık 250.000$) ganimet düşmüştür.
• binbir gece masalları'na ev sahipliği yapmış antik şehirdir. kaderi dicle nehriyle sınırlandırılmıştır. kisra sarayı günümüzde ayakta kalan tek eseridir. nedeni müslümanlardır. ctesiphon ömer'in halifeliği sırasında saad bin ebi vakkas komutası altındaki arap ordusunca 637 yılında fethedilir. şehir düşer düşmez klasik gövde gösterisi gerçekleştirilir ve kisra sarayı'nın kral odasında namaz kılınır. şehir talan edilir, 700 lü yıllarda da bağdat'ın yükselişiyle artık güzelim yer hayalet kasabaya döner. halife mansur'un bağdatı bu şehirden söktüğü devasa taşlarla inşa ettiği söylenir. hatta halifemiz hızını alamaz kisra sarayının harika tuğlalarını da tek tek sökerek aynı malzemeyle kendi sarayını inşa etmeyi planlar. fakat dünyanın en büyük tuğla tavanına sahip olan yapıya gücü yetmez, sarayı sıfırdan yapmanın daha kolay olduğunu anlayınca yıkımı durdurur.
  
  amin maalouf ışık bahçeleri isimli kitabında bahseder bu güzide şehirden:
  
  --- spoiler ---
  mani'nin öyküsü, hıristiyanlık çağının şafağında, isa'nın ölümünden iki yüz yıl sonra başlar. dicle kıyılarında hâlâ bir sürü tanrı vardır. kimileri, tufandan ve ilk yazılardan kalmış, kimileri de fatihler ya da tacirlerle
  gelmiştir. ktesiphon'da, tek bir puta tapan pek az mümin vardır, her bir tapınağın kutlama şenliğini dolaşıp
  dururlar. bir seferinde paylarını almak üzere mithra'nını kurban edilmesine yetişirler, dinlenme saatinde ıshtar'ın bahçesinde gölgelik bir köşe kaparlar ve gün bitiminde kervanların gelişlerini görmek için ınnina tapınağı'nın çevresinde dönerler. yolcular geceleri büyük tanrıça'nın yanına sığınırlar. rahipler onları karşılayıp, kutsanmış su verirler, sonra da velinimetlerinin heykeli önünde eğilmelerini isterler. uzaktan gelenler, ınnina'ya kendi bildikleri gibi seslenebilirler, grekler ona afrodit derler bazen, persler anahita, mısırlılar ısis, romalılar venüs, araplar da allat diye seslenirler. o, her birinin sütannesidir, süt veren memesi, ebedi ırmağın suladığı kızıl toprak kokar.
  --- spoiler ---
• isminin yerel karşılıklarından birinin "tezvin" olduğunu düşündüğüm ve hürmüz sarayı'yla ünlü efsanevi sasani başkenti, tüm anlatılarına ve rivayetlerine göre de bir mezopotamya şaheseri.
  
  romalılar geleneksel düşmanları sasanilerle yaptıkları savaşlarda bu şehri üç kez ele geçirdiyse de, buradan iran topraklarının iç kısımlarına yürümedikleri için farisiye^*'nin işgalini tamamlayamamışlardır.
  
  arap kültürü, ordularıyla islam sancağı altında burayı darmaduman ettikten sonra; harabelerin 30 km kuzeyinde, adeta tezvin'in ihtişamının bir sureti olarak bağdat'ı inşa etmiştir.
  
  harun reşid'in bağdat'ı araplar için neyse, sasani farsları için de tezvin o demekti.
  
  anlatımı biraz olsun görselleştirmek adına birkaç örnek olarak, creative assembly'nin total war attila için yapmış olduğu tezvin modellemesinden kareler; 1, 2, 3 ve 4^*.
• iran medeniyeti'nin iskenderiyesi olan kadim şehir.
• "bağdat yakınlarında sasanilerin başkenti ktesiphon. biz hz. selman'dan dolayı 'selman-ı pak' olarak isimlendirdik."
• 381’deki efes konsili'nde nesturilerin aforoz edilmelerinden sonra iran'ın onlara kucak açmasıyla, nesturilerin patriklik merkezi olan şehirdir. hıristiyanlığın çin’e kadar yayılmasında önemli rolü vardır.
• sasaniler iran imparatorluğu olmasına rağmen başkenti ktesifon şimdiki irak topraklarındadır.
• 1. dünya savaşı ırak cephesinde albay nurettin bey ve askerleri tarafından ingiliz kuvvetlerinin ilerlemesinin durdurulduğu selman-ı pak muharebesinin yapıldığı bölgenin ilk çağ ismi. ingiliz general townshend, emrinde bulunan müslüman hintli askerlerin selman-ı farisi’nin kabrinin bulunduğu bölgede muharebe edeceklerini bilmelerini istemediğinden ve müslüman hintli askerlerin dinî duygularına saygı göstermek adına savaşılacak bölgede selman-ı pak değil ctesiphon adının kullanılmasını uygun bulduğu söylenmektedir.