der rosenkavalier

• richard strauss'un librettosu hugo von hoffmannsthal'a ait, ilk temsili 26 ocak 1911'de, dresden'de (königliches opernhaus) verilmis operasidir. strauss, salome ve elektra gibi iki trajik operadan sonra ayni stilde ücüncü bir opera bestelemeye niyetlenmisse de, hoffmannsthal tarafindan caydirilmis ve daha cok figaro tarzinda sayilabilecek romantik bir komediyi besinci operasinin konusu olarak secmistir. strauss'un der rosenkavalier icin besteledigi kaliteli müzigin güzel örnekleri (valsler, triolar, düetler) sadece orkestra müzigine uyarlanmis (rosenkavalier süiti) olarak da calinir.
  
  operanin konusuna gelince: yillardan 1740'dir ve mekan viyana'dir. werdenberg prensesi veya diger adiyla marschallin (soprano) (feld maresalin hanimi) yillar önce manastirdan cikar cikmaz ailesinin zorlamasiyla bir mantik evliligi yapmistir. simdilerde kocasi bir av gezisinde bulunan marschallin, genc sevgilisi octavian (kont rofrano) (mezzo soprano) ile gönül eglendirmektedir, fakat beklenmedik bir misafir, prensesin kuzeni baron von ochs (alm. öküz) aniden damlayarak ikilinin rahatini bozar. opera buffalardaki kaba saba, gülünc karakterlerin tipatip bir örnegi olan ochs, yeni zenginlerden silah tücari fanninal'in kizi sophie ile bir izdivac yapacaktir. zügürt baron, fanninal ailesinin parasinin, baba fanninal da baronun soyluluk künyesinin pesinde kosmaktadir. ochs, bu tür ceyiz evliliklerinde adet oldugu üzere sophie'nin ailesine bir sovalyeyle gümüs bir gül (rose) takisi göndermek istemektedir. kuzenini ziyaret etmesinin sebebi de ondan bu is icin uygun bir sövalye (kavalier, süvari) bulmasini istemektir.
  
  marschallin'le cilvelesmekteyken davetsiz misafir ochs'un gelisiyle saklanmak zorunda kalan octavian bir kadin hizmetci kiliginda tekrar ortaya cikar, ve bu haliyle maymun istahli baronu epey cezbeder. marschallin, octavian'i baron kuzenine, kont rofrano'nun (octavian) pic kiz kardesi mariandel olarak tanitir. diger yandan marschallin'in dedikoducu ve düzenbaz misafirleri annina ve valzachhi ortaya cikarlar. baron'la sohbeti koyultan bu ikili, capkin öküz baronumuza hizmetci mariandel'le bir randevu vaadederler. baron ve dedikoducu ikilinin ayrilmasindan sonra tekrar octavian'la basbasa kalan marschallin hüzünlenip gecmise dair anilarini yaad eder ve sevgilisine aralarindaki askin geciciliginden dem vurur. kuzeni öküz baronun gümüs gülünü sophie von fanninal'a götürmesi icin octavian'i görevlendirir.
  
  octavian gümüs gülü sophie'nin ailesine götürür götürmesine ama sophie ile birbirlerine ilk bakista asik olurlar. müstakbel esini görmek icin fanninaller'e tesrif eden baron ochs, kaba saba ve patavatsiz tavirlariyla sophie'yi bunaltir ve tiksindirir. sophie octavian'a "ne olur bana yardim et, bu igrenc adamla (öküzle) evlenmek istemiyorum." der. bütün bu konusmalar paparazziler annina ve velchezza tarafindan baron ochs'a aktarilir ve octavian'la baron arasinda cikan düelloda tabii ki baron yaralanir. sophie'nin babasi bunun üzerine kizina "ölü veya diri farketmez, baronla evleneceksin." diye buyurur. diger taraftan baron, annina'dan ertesi gün mariandel (octavian) ile bulusabilecegini bildiren notu alir ama annina'nin ulagina hasislik ederek hic bahsis vermez ve böylece dedikoducu ikilinin öfkesini kazanir.
  
  ertesi aksam, sevimli hizmetci kiz mariandel kiligindaki octavian, paralarini ödedigi annina ve velchezza ile birlikte, bir meyhane kösesinde baron von ochs'u bekler. baron von ochs gelir gelmez yalniz mariandel'i karsisinda bulacagini zanneder, oysa ki türlü türlü maskaraliklar ve oyunlarla karsilasir. annina yüzü örtülü bir kadin kiliginda gelerek herkese, baron'un kendisinin kocasi oldugunu iddia eder, dört kücük cocuk baron'a "baba, baba!" diye kosup gelirler. baron, bu olanlarin üstüne polisleri cagirir ama daha da rezil olur ele güne karsi. olayin icine sophie'yi de karistirir: gelen polislere mariandel'in aslinda nisanlisi sophie oldugunu iddia eder. bu iddiayi yalanlamak fanninal ailesine düser ama baba fanninal baronla kizinin evliligini bozar.
  
  her sey arap sacina dönmüsken, marschallin tekrar ortaya cikar. polislerin basi, kocasinin bir tanidigidir, ilk önce onu uzaklastirir. baron von ochs, kendisine karsi oynanan oyunlarin farkina varir ve kimsenin dikkatini cekmeden ortamdan tüyer. sonunda sophie, octavian (gercek kimligiyle) ve marschallin yalniz kalirlar. birlikte son bir trio söyledikten sonra marschallin, genc sevgilisini sophie'ye birakarak uzaklasir ve perde iner...
• bu operanin müziklerinden derlenmis olan der rosenkavalier (güllü sövalye) süiti de vardır.
• ing. the cavalier of the rose veya the knight of the rose. richard strauss'a ününü kazandıran üç perdelik komik operası. hugo von hoffmannsthal librettosunu yazmak için moliere'in oyunlarına bakmış, bu nedenle de operada, onun oyunlarındaki gündelik toplumsal komediler ve sınıf çatışmaları görülür.
  
  operanın ilginç bir yönü ise, octavian rolündeki kontu bir mezzo-sopranonun oynamasıdır. sophia ve genç aşığı octavian'ı sahnede elele görmek oldukça hoştur bu yüzden.