direnme hakkı

• doğal hukuk'ta var sayılan, 1961 anayasası'nın başlangıç bölümünde anılan hak: "anayasa ve hukuk dışı tutum ve davranışlarıyla meşruluğunu kaybetmiş bir iktidara karşı direnme hakkını kullanarak 27 mayıs 1960 devrimini yapan türk milleti;"
• insan ve yurttaş hakları bilgirgesi'nde ^* kabul ve ilan edilmiş haktır. madde 2'de yer alır tam olarak bildiri metninde.
• en büyük savunucularından biri için (bkz: john locke)
• "bu terbire teşebbüs eden baskı tertipçileri zannediyorlar ki: türk milletinin kore milleti kadar haysiyeti yoktur."
  ismet inönü, nisan 1960
• ‘direnme hakkı’nın bir anayasa konusu olarak düzenlenip düzenlenemeyeceği eskiden beri hukukçular arasında tartışma konusudur. bazıları, bu hakkın kullanılmasına yol açacak koşulları belirtmeye ve sınırlarını açıklamaya, bazıları da böyle bir konunun hukuk açısından ele alınamayacağını göstermeye çalışırlar.”
  
  (…)
  
  “özellikle 17. yüzyıl ingiliz düşünürü john locke’dan beri tartışma konusu olan ‘direnme hakkı’, bir devlet içindeki ‘üstün güce sahip olan halkın, kendi verdiği yetkiyi kötüye kullanan yasama ve yürütme organlarına karşı direnebilmesini, karşı koyabilmesini ve ayaklanmasını öngörür.
  
  4 temmuz 1776 amerikan bağımsızlık bildirisi, ‘yaşama, özgürlük ve mutluluğu arama’ haklarını güvenlik altına almak için kurulan yönetimlerin bu ‘amaçları yıkıcı’ duruma gelmeleriyle birlikte, halk açısından da böyle yönetimleri ‘değiştirmek ya da devirmek’ hakkının doğacağını açıklıyordu. fransız ihtilâli’nin 1789 ‘insan ve vatandaş hakları evrensel bildirisi’, ‘zulme karşı direnmeyi insanın ‘doğal ve zaman aşımına uğramaz’ haklarından sayıyordu. 1793 bildirisi ise, daha kesindi: “yönetim, halkın haklarını çiğnediği zaman isyan etmek, halk için ve halkın her kesimi için hakların en kutsalı ve ödevlerin en gereklisidir.’”
• (bkz: zulme karşı direnme hakkı)
• pozitif hukuk düzeninde bir örnegi grundgesetz^*in 20. maddesinin 4. fikrasidir.
• direnme hakkının mucidi john locke'tur. (hükümet üzerine iki inceleme adlı kitabının sonlarında bu haktan bahseder) direnme hakkı, demokratik bir sistemde ya da demokratik olmayan bir sistemde, yöneten yönetilen ilişkilerinde yönetimin uygulamalarının zorbalık düzeyine varması ve bu zorbalığa karşı itiraz etme kanallarının tümüyle kapanması durumunda, yani iktidarın değiştirilebilmesinin meşru kanallarının tıkanması, itiraz yollarının tıkanması gibi durumlarda toplumun elinde kalan son seçenektir zulme karşı direnme hakkı.
  john locke'a göre bir monark, bir kral, eğer insanların mallarına, mülklerine, seyahat etme özgürlüklerine, yaşam haklarına, değiştirme ya da hakkını aramanın bütün yollarını kapatmışsa, bir zalime bir müstebite dönmüşse ve onu indirme, değiştirme ya da hakkını aramanın bütün yollarını kapatmışsa milletin bu zulme karşı topyekün direnme hakkı doğar.
  direnme hakkı bizde 27 mayıs'tan sonra yürürlüğe giren 1961 anayasası'nın giriş kısmında yazılmış bir haktır. der ki; türk milleti zorba bir iktidara karşı direnme hakkını kullanmıştır. direnme hakkı somut olarak devrim hakkıdır. çünkü direnecek olan bir toplumdur, zorbalıktan mağdur olmuş toplum kesimleri ve bunların direnmelerinin somut sonucu da iktidarın devrilmesi olacağı için bu çoğu kez devrime izin veren, bir toplumsal siyasal devrime izin veren bir hak olarak görülür
• devirme hakkı, devrim hakkı olarak da tanımlanabilecek haktır. sistemli bir biçimde ilk dile getiren john locke'tur.
  
  bir hukuk sistemi içerisine oturtmanın neredeyse imkansız olduğu haktır.
  
  sadece türkiye'de değil dünyada da hukukçular tarafından anayasa, yasa vb. metinlerde yer alıp almaması gerektiği tartışılmıştır, tartışılmaya da devam edecektir.
  
  anayasa veya başka bir hukuki metinde yer alıp almaması, yer alsa da çerçevesinin ne olacağı, ne zaman/nasıl kullanılacağı, hakkın kullanımını kimin denetleyeceği gibi hukuk biliminin tek başına cevap veremeyeceği bir sürü yanı vardır. çünkü kavramın kendisi hukuki olduğu kadar (hatta daha çok) siyasaldır. dolayısıyla direnme hakkına ilişkin yukarıdaki pek çok sorunun cevabının da devirden devire ve ülkeden ülkeye değişmek üzere siyasal düzlemde verileceğini söyleyebiliriz.
• (bkz: jhon locke)'a göre devletin bağlayıcı özelliği ortak iyiyi gözetmesidir. devlet, iktidarını kamu yararına uygun biçimde kullanmaz ise işte o vakit direnme hakkı doğar.