dolusavak

• barajların su tahliye sistemlerine verilen isim. büyük kapaklar ve bırakılan suyun düzgün bir şekilde nehre ulaşması için yapılan uzun ve büyük su yolundan ibarettir. çok gerekmedikçe kullanılmaz.
• (bkz: dolu savak)
• her barajın olmazsa olmazı.
  dolu savak'ı kullanılan barajlar yanlış dizayn ürünüdür. çünkü dolu savaktan nehre bırakılan sudan ne enerji için ne de sulama için faydalanılamaz. acil durumlarda baraj yıkılmasın diye kullanılır...
  
  suyu çok yüksekten bıraktığı için uçlarına enerji kırıcı havuzlar yaparlar.
  
  hayvan gibi beton harcarlar buraya çünkü su aktıkça barajın altını oyabilir baraj yıkılabilir ve çok büyük bir facia doğurabilir...
  
  (bkz: spillway)
• hidroelektrik santrallerinde, neredeyse hiç kullanılmayan ama ihtiyaç durumlarında da mutlaka olması gerektiği düşünülüp, farklı tiplerde her santralde bulunan yapılardır. baraj gölündeki, fazlalığı atmak için kullanılır. yağmur olur, kar olur, şu olur, bu olur, baraj gölünde haddinden fazla su birikir ve santral suyun tamamını kullanarak bitiremeyecekse, fazla su bırakılır.
  
  türkiye şartlarında çok kullanılmayan bu yapılara örnek olarak, geçen yıllarda atatürk barajı'nın dolu savağı tarihinde ilk kez kullanılmıştır. herhangi bir terslik olmasın diye, dolu savakda kapakları monte eden şirketten mühendisler bile hazır bulunmuştur. valisinden, belediye başkanına, bir çok insan da belki bir daha göremeyecekleri bu olayı izlemek için orada bulunmuştur.
  
  öyle işte..
• kelimeyi uyduranı da tebrik etmek lazım (zerre ironi yapmıyorum), cuk oturmuş; su dolunca savıyorsun.
• üç çeşit olur
  
  1 - yandan çevirmeli dolu savaklar
  2 - üstten aşırmalı dolu savaklar
  3 - kuyu tipi (kule alışlı) dolu savaklar
• çevirme tünelleri ve dip savaklar da dolu savak olarak kullanılabilir.
• baraj ve göletlerin emniyet yapılarıdır.
  
  barajların normal depolama hacimlerindeki su kotuna normal su seviyesi denir. su normal su seviyesinin üstüne çıkmaya başladığında, suyun baraj gövdesinin üzerinden aşıp barajı yıkmaması için suyun bir savak yardımıyla (bir nevi beton kanal) boşaltılması gerekir. işte suyu boşaltan bu kanallara dolusavak denir.
  
  dolusavakar epey kompleks yapılardır. su öncelikle bir eşik yapısı ile kanal içine alınır. bu eşik yapısının görevi, suyu nehir rejiminden sel rejimine geçirmektir. yani suyun hızını arttırmaktır. hızı artan su deşarj kanalına alınır ve hızla uzaklaşması istenir. ancak oldukça hızlanan suyun da kanalın çıkışındaki yapılara zarar vermeden uzaklaştırılması gerektiğinden bir enerji kırıcı yapı yapılması gerekir. bu enerji kırıcı kimi zaman beton bloklu havuz şeklinde karşımıza çıkar. beton bloklara çarpan suyun enerjisi kırılır. bazen enerji kırıcı havuz yerine orifis tipi yapılar yapıarak 2 tünelden çıkan suyun birbirine çarpması ise enerji sönümlenir. ülkemizde deriner barajının enerji kırıcısı bu şekildedir. yine ermenek barajında da olduğu gibi 2 adet tünel yardımı ile su yine birbiriyle çarpıştırılarak enerjisi kırılabilir. bunların dışında keban barajındaki gibi sıçratma eşiği kullanılarak su barajdan güvenli uzaklığa sıçratılarak yere çarpıp enerjisinin sönümlenmesi hedeflenebilir. yani barajın bulunduğu topografyaya göre, jeolojik yapıya uygun çözümler geliştirilir.
  
  dolusavakların çok farklı tipleri vardır elbette ama temel olarak kontrollü(kapaklı) ve kontrolsüz olmak üzere ikiye ayrılırlar. kapaklı olanlarda göletteki su seviyesini kontrol etmek daha kolaydır ancak işletme zorluğu daha fazladır. bu yüzden barajın enerji üretmek gibi bir amacı yoksa genel olarak kapaksız dolusavaklar tercih edilir.
  
  dolusavakların boyutları, baraj yapım teknik şartnamesine göre barajın yüksekliği, depolama hacmi ve mansapta yerleşim yeri olup olmaması dikkate alınarak belirlenir. bazı şartlar altında q500'lük tasarım debisi için tasarım yapılabilirken, bazı şartlar altında q10000'lik tasarım debisi için tasarım yapılması gerekebilir. burada q'nun yanındaki değer, 1/olasılık değeridir. yani q10000 debisi, gelme ihtimali 1/10000 olan debidir. risk arttıkça bu değer büyür. yani bir baraj ne kadar büyükse, ne kadar fazla su depoluyorsa ve yıkıldığında ne kadar yerleşim yerinin etkilenme ihtimali varsa, tasarım debisi o ölçüde büyür. bu da dolusavak boyutlarını arttırır.
• fotoğraflarda gördüğüm şu korkunçlu deliklerin ismiymiş meğer.
  https://twitter.com/…ist/status/1105367273991213056
  https://www.youtube.com/watch?v=eeibcma4hfg
• bu başlık yüksek ihtimal bir çevre mühendisi ya da arıtmalarla uğraşan biri tarafından açıldı diye düşünüyorum. hadi başlık açıldı bunu bulup yazmaya niye devam ettiriyoruz:) üniv yıllarıma geri döndüm yeminle :) kadir hocamın kulakları çınlasın:))))