eşit aralıklı akort düzeni

• bir oktavin oniki e$it yarim sese bolunmesi.
• genel hali bir oktavin esit n araliga bolunmesi olan akort duzeni. ardisik iki sesin frekanslarinin orani ise 2^(1/n) dir.
  
  tabii n=12 nin standart olarak kabul edilmesi mistik bir olgu degildir. 12lik sistem, 5li, major 3lu ve 4lu araliklarin "dogal" frekans oranlarina oldukca iyi bir yaklasim verir.
  
  "dogal" frekanslari ise armoniklerden yola cikarak hesaplayabiliriz. synthesizer gibi fantastik enstrumanlar calmiyorsak, enstrumanimizdan gelen bir ses armonikleriyle beraber gelir. tabi her ensturman icin bu armoniklerin genlikleri farklidir ve bu da enstrumanin sesini bicimlendirir; ama bunun konumuzla bir alakasi yok. sesimizin frekansi f ise, 2. armonigin frekansi 2f, 3.nunki 3f... diye gider.
  
  bir sesin kendisi ile 2. armonigi arasinda bir oktav vardir ve bize yeni bir nota vermez. (aralarinda 1 oktav olan 2 sesin neden ayni not olarak agilandigi ise ayrica ilginc bir konu bu arada) 2. armonik ile 3. armonik arasindaki aralik ise 5li olarak tanimlanir ve bu iki sesin frekanslarinin orani 3/2dir. benzer sekilde 3.ve 4. armonikler arasi 4lu, 4. ve 5. armonikler arasi ise major 3lu olarak adlandirilir.
  
  simdi gelelim 12lik sistemimize. bu sistemde 5li aralik 7 ton ilerleyerek elde edilir ve 2 ses arasindaki frekans orani 2^(7/12)=1.49831 dir. goruldugu uzere 3/2ye oldukca yakin bir deger. benzer sekilde, 4lu aralik icin 5 ton (2^(5/12)=1.33484), major 3lu icin de 4 ton (2^(4/12)=1.25992) ilerlemek gerekir. parantez icindeki frekans oranlarinin armoniklerden elde edilen degerelere (4/3 ve 5/4) gayet yakin olmasi kimsesyi sasirmayacaktir sanirim.
  
  tabii bu demek degil ki 12lik sistem, dogal frekanslara en yakin degerleri veriyor. mesela 29 aralikli sistemdeki 17 tonluk aralik veya 41 aralikli sistemdeki 24 tonluk aralik 3/2'ye daha yakin degerler veriyor. hatta cok merakliysaniz log(3/2)/log(2) ye en yakin degeri veren rasyonel sayiyi bulmaya calisabilirsiniz. tabii bunu baska araliklar icin uygulayip, farkli sistemler bulmaya calisabilir, hatta en cok dogal frekans oranina en yakin olan sistemi bulup ona uygun bir enstruman bile yapabilirsiniz.
  
  son olarak da belirtmeden gecemyelim, ozellikle 19 ve 31olmak uzere, 12 araligin disindaki araliklar da ender olarak kullanilmaktadir.
  
  "yedi tane nota var ve ikimiz de insaniz, yani ikimiz de ayni sarkiyi besteleyebiliriz"
  -serdar ortac- (bkz: #1048313)
• son 400 yil itibariyle bati muzigini dogu muziginden ayiran en temel faktordur. barok donemden itibaren tum muzik gelisimi (bugunun pop`u dahil) tampere gamin sagladigi olanaklar sayesinde olmus durumda. bu olanagi muzikal olarak aciklarsak; "tum tonlarin ayni akort sistemi uzerinde birbirine cevrilebilmesi" diyebiliriz. zira tonlar dogal sekilleriyle ayni akort sistemi uzerine oturmazlar. tipki dogu muziginde oldugu gibi, tipki 17.yy oncesi bati muziginde oldugu gibi. buradan hareketle muzigin mekaniklesmesi ve armoninin bilim haline gelmesi de yine tampere gamin gudumunde gerceklesiyor.
  
  bu raddede onemli bir mevzuyu bilmeden dogu-bati muzigi hakkinda konusanlari ise ucan spagetti canavarina havale ediyorum. bacaktan baldirdan yesin. tampere gam realizasyonu minvalinde en onemli, en butuncul muzik eseri icin de kutsal (bkz: das wohltemperierte klavier) e bakilmali. gerekirse tapilmali.
• aslında kromatik yarım ses 5 koma, diatonik yarım ses 4 komadır. ancak kolaylık olsun diye, bach'tan günümüze, batı müziğinde tampere sistemi geçerli olmuş ve yarım ses 4,5 koma olarak alınmıştır. böylece bir sekizli (oktav), birbirine eşit uzaklıkta on iki yarım sesten oluşur. enstrümanların rahat akort edilebilmesi için de önemli bir sistemdir.
• özellikle dijital piyanolar bu akort düzenine göre programlandığı için, basılan akorlar son derece kuru ve yavan duyulur. sesler birleşmek yerine ayrı ayrı tınlıyor gibidirler.
  
  bach'ın eşit aralıklı olmayan akort sisteminde klavyedeki tüm beşliler bir bütün olarak düşünülüp daha dar kapsamda akort edilir. bach'ın das wohltemperierte clavier serisi bu akort düzeninde çalınmak için yazılmışlardır.
  arada komasal ses farkları kulağa çarpar fakat özellikle bach bu sistemde çok iyi duyulur.