elviye-i selase

• "üç il" anlamına gelir.
  (bkz: cenubi garbi kafkas hükümeti)
• evliye-i selase seklinde yazildiginda bir terkib oldugu anlasilacak kelimeler butunu.
• "üç sancak^*" da denebilir.
• ayastefanos antlaşması ile rusya'ya bırakılan 3 sancak için kullanılır (kars, ardahan, batum)
• erken yirminci yüzyıl türk siyasetinin en yakıcı konularından biri, ''üç liva''.
  
  1877-78 osmanlı-rus harbi sonucunda batum, ardahan ve kars rus egemenliğine girmişti. birinci dünya savaşı'nın ilk yılında osmanlı devleti üç liva'yı geri almak için rusya'ya savaş açtı. enver paşa'nın sarıkamış'ta hezimete uğraması ve 100.000 türk askerinin allahuekber dağlarında donarak ölmesi sonucu ağır bir mağlubiyet alındı, dahası ruslar karşı atakla trabzon, erzincan ve van'ı da işgal etti.
  
  ekim devrimi sonucu ordusu dağılan ve savaştan ve işgal ettiği topraklardan tek taraflı çekilen sovyetler birliği, yerel yönetimleri ermeni milis kuvvetlerine bıraktı. bu milis kuvvetleri, 1915 olaylarının misillemesi olarak bölgedeki yerel halkı kırdılar. 1918'de brest litovsk anlaşmasıyla sovyetler üç liva'yı osmanlı devleti'ne vermeyi kabul etti. ancak bölgede çıkan çeşitli direnişler ve osmanlı'nın savaşta mağlubiyete uğraması sonucu önce buralarda ancak geçici türk hükümetleri kurulabildi, sonra da bunlar lağvedilerek batum gürcistan, kars ve ardahan ise ermenistan yönetimine girdi. fakat askeri ve ekonomik anlamda çok zayıf olan bu iki devlet, bu bölgeler üzerinde tam bir hakimiyet elde edemedi.
  
  1920'de ankara hükümeti ermenistan'a harp ilan etti. hemen ardından da kızıl ordu ermenistan'ı işgal etti ve iki ateş arasında kalan ermenistan devleti, kars ve ardahan'ı ankara hükümetine terk ettikten bir gün sonra çöktü ve sovyetlerin yönetimine girdi. bir yıl sonra sovyetler birliği gürcistan'ı da işgal etti ve batum ilinin yarısını, yani artvin, hopa ve şavşat'ı türkiye'ye terketti. ama batum limanını ve acara hinterlandını kendi yönetiminde tuttu.
  
  yani en sonunda üç liva'dan iki buçuğu türkiye'nin elinde kaldı ama elviye-i selase mes'elesi, batum'un önemli kısmının sovyetler'in yönetiminde kalması ile sonuçlandı.
• kars, ardahan ve batum'u içeren coğrafyadır. misakı milli sınırları içindedirler. ne yazık ki kars ve ardahan'da başarılı olmuş, batum konusunda aynı başarıyı gösterememimizdir. bunda batum ahalisinin çoğunluğunun hıristiyan oluşu ve kurtuluş savaşı sırasında ruslarla yaptığımız ittifakın mucbir etkisi vardır.