francisco de quevedo

• barok dönem ispanyol yazarı.
  
  luis de leon'nun kendi şiirlerinin ve yunan, latin, italyan şairlerinden yaptığı çevirilerin yer aldığı şiir kitabını 1631'de kendisi yayınlamıştır. yalın bir dil kullanımı ve bunu ustalıkla eserlerine yansıtmasıyla kendi biçemini oluşturur. luis de gongora'dan belki de en önemli farkı onun kendisine nazaran daha kıvamı koyu bir dil kullanmasıdır. edebi metinsel anlamda quevedonun tarzının tam olarak ismi conceptismo gongora'nın ise culteranismo'dur.
  
  arturo perez-reverte'nin türkçede saflığın çekiciliği ismiyle yayınlanan şu romanında quevedo'yu komutan alatriste ile birlikte romanın dehlizlerine sürükler.
  
  1635'te perez de montalban adlı ispanyol teologunu para todos adlı eseri yüzünden eleştiri yağmuruna tutmuştur.
  
  ispanya'da kendisi adına birçok sokak, cadde ve okul ismi bulunur. bunlardan bir tanesinde ise içinde türkiye'nin de bulunduğu bir proje başlatılmış ve bu çerçevede bir tr panosu hazırlanmış. http://is.gd/quevedotr
  
  ispanyol tarihinde o kadar büyük bir isim bırakmıştır ki bunun en basit örneği sanz y sanchez isimli ispanyol tarihçinin kendisi adına 1848 tarihli yazdığı bir dram eserdir. yine onun hayatında yola çıkılarak yazılmış "el caballero de las espuelas de oro" adında dram türünde bir tiyatro eseri vardır. madrid güzel sanatlar tiyatrosu tarafından ekim 1964'te sahnelenmiştir. bu eserin ses kayıtlarını şuradan dinlemek mümkün.
  
  lope de vega ile başbaşa verip luis de gongora ile yaşadıkları polemikler oldukça yaygındır. sanki onun ününün amerikaya kadar yayılması metaforik bir şekilde quevedo'nun yapıtlarını da etkilemiştir. artık hiçbir şeyin eskiden olduğu gibi olmadığını söyler: "yolcu roma’da roma’yı arar ama gördüğü tek şey yıkıntılardır der ve ekler “değişmez görünen yok olur, sadece geçici olan kalır” şeklinde köprünün altından artık çok sular geçtiğini bir nevi ifade eder. elbette ki benimkisi zorlama bir teşbih gibi de görülebilir kişiden kişiye farklı şekilde gelebilecektir eserlerinde onun bizlere sunduğu dünya.
  
  özlem kumrular'a ait olan "ispanyol altın çağı pikaresk romanı’nda hırsızlar" adlı makalesinde ünlü el buscón'un da aralarında bulunduğu kimi yapıtlarından bölümlerinin çevirisi bulunabilir. şuradan ona da ulaşabilirsiniz.
  
  "dün gitti. yarın henüz gelmedi. bugün bir an bile duraklamadan geçip gidiyor; ben bir vardım, bir olacağım, bir de yorulmaktayım." şeklinde ünlü bir sözü de bulunmaktadır.
  
  son olarak pablo neruda'nın kendisinin bir sözünden yola çıkarak yazdığı bir şiiri var bunu da eklemek istiyorum.
  
  öfkeler ve üzüntüler
  
  yüreğimde öfkeler ve üzüntüler var... quevedo`
  
  yüreklerimizin derininde birlikteyiz,
  kaplanlardan bir yazın arasında
  dolanıp dururuz yüreğin sazlığında,
  bir metre serin deriye bakınarak,
  erişilmez dış deriden bir bukete bakınarak,
  ter ve yeşil damarları dalgalandıran ağızlarla
  karşılaşırız birbirimizle
  öpüşleri düşüren o nemli gölgede.
  
  sen, ey onca ezilmiş düşten oluşan düşmanım
  camdan bitkiler gibi iğneleyen, ağır tehditler altında
  mahvolmuş çanlar gibi, siyah sarmaşığın
  rayiha içindeki fışkını gibi,
  geniş kalçalı düşmanım dokundu saçlarıma
  kısık sesli bir çiyle, sudan bir dille
  dişlerin dilsiz soğuğu ve gözlerin nefretine rağmen,
  ve unutuşu tımarlayan ölen hayvanlardaki savaşım,
  birlikteyiz şu ya da bu yerinde yazın,
  susuzluğun işgal ettiği dudaklarla bakınarak.
  fosfor çemberle bir duvarı
  delip geçen bir şey varsa
  ve bazı uzuvların tatlı içini yaralayan
  ve ısırırsa her bir yaprağı bir ormanda çığlıklarda,
  o halde su geçirmez ve dizlerle sıradan ipekle kazanılmış
  boğazların arasından geçebilen
  kanlı ateş sineği gözlerim vardır benim de.
  
  toplantılarda rastlantıydı külün,
  içeceklerin, o koyu havanın varoluşu,
  fakat gözlerin av kokar orada
  bağırları delik deşik eden yeşil ışıltınla,
  kanın damladığı elmaları açan dişlerin,
  iniltiyle güneşe yapışan bacakların,
  ve sedeften memelerin ve gelincik ayakların,
  gölgeyi arayan dişli huniler gibi,
  kırbaçtan ve rayihadan güller gibi, ve dahası var,
  dahası, dahası, göz kapaklarının arkasında bile,
  göğün arkasında bile,
  elbisenin ve yolculukların arkasında bile,
  insanların işediği sokaklarda, duyumsarsın bedenleri,
  çökmek üzere olan o ekşi kiliselerde,
  denizin oyunundaki kamaralarda, bakınırsın
  her şeye rağmen çiçeklenen dudaklarınla,
  kesersin kendini ağacın ve gümüşün arasından,
  ve büyük ürkünç damarların şişer:
  kavkı yok hiç, mesafe ya da demir yok,
  eller dokunur ellere,
  ve düşersin ve gıcırdatırsın siyah çiçekleri.
  
  duyumsarsın bedenleri!
  fermanların altında kalmış bir böcek gibi
  duyumsarsın kanın belini ve kollarsın
  şafak kızıllığını geciktiren kasları,
  ve titremelerin üzerine düşersin,
  yıldırım ışıltısının ve kafaların, ve sana
  yol gösteren dinlenen bacaklarını hissedersin.
  
  ey özel okların yol açtığı yaralar!
  
  nemin kokusunu alır mısın gecenin ortasında?
  
  ya da yanan güllerle apansız bir vazonun?
  
  çıplak geldiğin pis evlerde elbisenin, anahtarların,
  bozuk paraların düştüğünü duyar mısın?
  
  sana o sessiz yolu gösteren yalnız bir eldir
  benim nefretim, birinin kendini
  uykuya fırlattığı çarşaflardır: gelirsin ve döşemeye
  baş aşağı düşersin, pençe yemişsin ve ısırılmışsın,
  ve tohumun eski kokusu doldurur ağzını unla
  kül grisi bir boru çiçeği gibi.
  
  ah, hafif çılgın kupalar ve kirpikler,
  acılı bir ırmak yatağındaki yalnız bir güvercin gibi
  yarı açık bir ırmağı taşıran hava,
  asi suyun bir vasfı gibi,
  ah, maddeler, aromalar, hızlı kanatlı göz kapakları
  ve bir titreyiş, uysal ve korkunç bir çiçekle,
  ah, yüzler gibi ciddi ağır memeler,
  ah, yeşil balla dolu dolgun baldırlar,
  ve topuklar ve ayakların gölgesi ve yitik nefes
  ve solgun taşın yüzeyleri,
  ve ölüme karşı deride yükselen sert dalgalar,
  göksel, kanla ıpıslak unla dolu.
  akar mı bu ırmak böyle
  ikimizin arasında, ve ısırır mısın ağızları
  bir kıyıda?
  
  böylelikle gerçekten ben, gerçekten çok uzakta mıyım,
  ki yanan sulardan bir ırmak karanlıkta akıp gitmekte?
  ah, nefret ne kadar sık anmaz ki adını,
  ne derindir karanlıkta, tanrı bilir hangi
  tozlaşmış gübre yığının altında
  heykelin yiyip bitirir yüreğimdeki yoncayı.
  elbiseni ve kızıl alnını
  döven bir çekiçtir nefret,
  ve dışlanmış kanın bulanık baykuşları gibi
  düşer yüreğin günleri kulaklarına,
  ve kolyeler oluşur göz yaşlarından damla damla
  boğazında çelenk olur ve buzla yakar sesini.
  
  böyledir bu, ki asla, asla
  konuşmayasın diye, bir kırlangıç asla, asla
  dilinin yuvasını terk etmesin diye,
  ve dikenler mahvetsin diye boynunu
  ve sert bir gemi rüzgârı mesken kursun diye sende.
  
  nerede soyunursun?
  kızıl saçlı bir perulu için bir vagonda mı
  ya da bir hasat adamı için çıplak toprakta mı,
  buğdayın şiddetli ışığında mı?
  yoksa koşar mısın korkunç bakışlı avukatların arasında,
  çırılçıplak, gece suyunun genişliklerinde?
  
  bakıp durursun, ama görmezsin ayı ya da sümbülü,
  ya da sıvıdan damlayan karanlığı,
  ya da çamurdan treni, ya da yarılmış fildişini:
  oksijen gibi ince belleri görürsün,
  bekleyen ve dolgunlaşan memeleri,
  ve ayla solgun açgözlülüğün safiri gibi
  titrersin şirin göbekten güllere doğru.
  
  niçin? ve niçin olmasın? o çıplak günler
  getirir durmaksızın ezilen kızıl kumu,
  günün açılışını yapan pak pervaneler gibi,
  ve bir ay geçip gider kaplumbağa kabuğunda,
  kısır bir gün geçip gider,
  bir öküz, bir ölü,
  rosalía adında bir kadın geçip gider,
  ve ağızda yalnızca saçın bir tadı kalır geriye,
  ve altın dilin susuzlukla beslenen bir tadı.
  yalnızca yaşayan varlıkların bu kitlesi,
  yalnızca köklerle bu kap.
  
  avlarım mahvolmuş bir tünelde gibi,
  başka bir aşırılıkta gibi, haksız yere
  unutacağım et ve öpüş, ve yitik sularda,
  aynalar uçurumları yaşar kıldığında, yorgunluk,
  o sıradan saatler vurduğunda banliyö otellerinin kapılarını,
  ve o renkli kağıt çiçek düştüğünde,
  ve sıçanlar kirlettiğinde kadifeyi
  ve o sefil çiftin yüzlerce kez kullandığı yatağı,
  anlattığında her şey beni, bir gün bitmektedir,
  birlikte olmuşuzdur, sen ve ben,
  fırlatmışızdır bedenlerimizi baş aşağı,
  kurmuşuzdur ne yaşayan ne de ölen bir binayı,
  biz, sen ve ben, birlikte aynı ırmakta sürüklenmişizdir
  tuzla ve kanla dolu zincirli ağızlarla,
  biz, sen ve ben, almışızdır yeşil ışığı tekrar titremek için,
  ve yeniden arzulamışızdır o büyük külü.
  
  belki bizim için asla belirlenmemiş
  yalnızca bir günü anımsarım,
  durdurulmayan bir gündü,
  başlangıcı olmayan. perşembe.
  bir adamdım, rasgele bir kadınla
  birlikteydim şans eseri karşılaştığım, soyunduk
  ölmek ya da yüzmek ya da yaşlanmak için sanki
  ve birbirimizin içine işledik,
  etrafımda bir delik gibi kapandı,
  bir çanı çalan kimse gibi
  ezdim onu,
  çünkü beni yaralayan sesti o
  ve o sert kubbe titremeye yazgılı.
  kıllarla ve deliklerle utandırıcı bir ilişkiydi,
  ve ilikle şirinliğin kenarlarını çiğneyerek
  ve taşlarla itaatkar devinimlerin arasında
  ulaştık üreme organlarının o büyük taçlarına.
  
  limanlar hakkında bir anlatıdır bu
  kişinin rasgele ulaştığı, ve birçok şey oluverir
  tırmandığında insan yücelere.
  
  ey düşman, düşmanım,
  acaba sevda batmış mıdır tozda,
  sadece et ve kemikler mi kalmıştır aceleyle tapınılan,
  yiyip bitirirken ateş kendisini
  ve kızıl giyimli atlar dörtnal giderken cehenneme?
  
  yulafı isterim ve yıldırımı
  derimin altında,
  ve öfkede yayılan o aç gözlü taçyaprağı,
  ve kiraz ağacının dudak biçimli yüreği haziran ayında,
  ve amaçsızca alazlanan yavaş karınlardaki huzur,
  fakat gözü yaşlı kireçli bir toprağa ihtiyacım var
  ve köpüğü bekleyebileceğim bir pencereye.
  
  hayat böyle işte,
  koş yaprağın arasından, bir siyah
  sonbahar geldi, koş yapraklardan bir etekte
  ve sarı metalden bir kuşakta,
  mevsimin sık sisi kemirirken taşları.
  
  koş ayakkabılarınla, çoraplarınla,
  grice paylaştırılmış, ayağının çukuruyla,
  ve yaban tütün gibi tapınmak isteyen bu ellerle,
  çarp ayaklarını merdiven yukarı, yırt
  o siyah kağıt perdeleri kapılardan,
  ve çık güneşin ortasından ve öfkeden bıçaklardan
  bir günde, üzünçten ve kardan bir güvercin gibi
  atılmak için üzerine bir bedenin.
  
  tek bir saati vardır, bir damar gibi uzun,
  ve asitle hiddetli zamanın sabrı arasında
  yok oluyoruz, ayırırken korkuyla
  sonsuzca yok edilmiş
  şefkatin hecelerini birbirinden.
  
  (“üçüncü konaklama”dan, 1935-45)
  
  pablo neruda’nın notu:
  
  bu şiir 1934 yılında yazıldı. o zamandan bu yana ne çok şey olmadı ki! bu şiiri yazdığım ispanya, harabelerden bir kuşağa döndü. ah! keşke dünyanın gazabını bir damla şiirle ya da aşkla yumuşatabilseydik – fakat bunu ancak kavga ve kararlı bir yürek yapabilir.
  
  değişti dünya ve değişti benim şiirim. bu satırlara düşen, aşk gibi yok edilemez bir damla kan onlarda yaşayıp duracak. (mart 1939)
• "hayalgücü, insanları olamayacakları şeyler konusunda rahatlatır. mizahsa, insanları oldukları şeylerle teselli eder." demiştir.
• ''çekilmişim şu çölün sükunetine
  az ve öz birkaç kitap benimle
  merhumlarla söyleşip, yaşayıp gidiyorum
  ve ölüleri dinliyorum gözlerimle.''
• "cervantes'in çağdaşı olan quevedo^* daha güçlü bir yazardır, herkese uyan mizahı, dokunaklılığı, şiddetli hayat sevinciyle cervantes'ten daha zengin, daha akıllı, daha çetindir. fakat hiçbir eserinde ispanyol'un iki yönlü hayatını ölümsüzleştirememiştir. kurtaramadığından, kendisi de kurtulamamıştır. ama cervantes, don quijote ve sancho'suyla ırkının ruhunu zamanın tahribinden kurtarmış ve kendi de onunla birlikte kurtulmuştur. nasıl ki dante ölümünden yüzyıllar sonra terza rima'larının içine böyle birleşik halde soktuğu italya'yı birleşmek zorunda bırakmışsa, cervantes de ırkının henüz gizli ve olgunlaşmamış özelliklerini aynı şekilde sözle ifade etti." nikos kazancakis - ispanya, yaşasın ölüm
  
  (bkz: don francisco de quevedo)