geçmiş zaman ^*

• -di'li si var, -mis'li si var, bir de detaylari hatırlanmayan olaylarin anlatildigi cümlelerin basina getirilir kimi zaman.
• geçmişte yeralır, bazen hatırlanır bazen de hatırlanmaz. mesela çok hızlı geçtiyse hatırlanmaz, buna örnek olarak şöyle demiştir bir gavur trafik polisi:
  "an orange sportscar just blow my doors off, he's going more than 260!^* couldn't see what it was.."
  görüldüğü gibi böyleyken de böyledir.
• olunca cihan değen zamandır.(bkz: gecmis zaman olur ki hayali cihan değer)
• (bkz: di li geçmiş zaman)
  (bkz: miş li geçmiş zaman)
• pisman olmamanin imkansiz oldugu zaman dilimi.
  
  insanoglu pisman olmak icin evrim gecirmistir, zaten dusundugu her birim hata yapar cunku beyin hesaplamalarinda zaman kavramini goz onunde bulunduracak kadar yetkin degildir.
• geçmiş zaman olur ki diye başlamak gereken bir tamlamadır sanki. yakını ayrı şeyler, uzağı başka şeyler, tatlar bırakır insanda. sabah yüzünüzde bir gülümseme ile uyanıyorsanız yakın geçmiş zamanın izidir dudaklarınızdaki. uzak geçmiş zamanlar iç çektirir çünkü ya da keşke dedirtir veya arkadaşa anlatılan anıların içinde alır yerini. en yakışmayanı da anılara, keşke diye başlamasıdır cümlelerin.
  çok uzak geçmiş zamanlar çocukluğumuzun geçtiği zamanlardır ki kötü şeyler yaşasak da güzelleri hatırlanır en çok. sobanın üzerinde kızartılan ekmekler, akşam vakti kestane kokuları, annenin gece yarıları sokakta avaz avaz bağırarak oyun vaktinin bittiğini haber vermesi, korkma, sakınma gibi duyguları öğrenmediğin zamanlardaki dört nala sürdüğün bisiklet gezilerin, pazar sabah anne babanın yatağına usulca sokulup babanı ayaklarını gıdıklayarak ya da bıyığını burnuna sürterek uyandırmalar, saatlerce nasıl sıkılmadan oynadığını anlayamadığın evcilikler, adını en klasiğinden koyduğun "ponpon" tavşanın, sabahları yatağında sürtünerek uyandıran "pamuk" kedin... böyle sürüp gider bu. kötü şeyler de yaşamışsındır oysa, hem de bir sürü ama çocukluk deyince akla gelmez pek, nedense. belki daha yetişkinler gibi düşünmeyi bilmediğimiz, herşeye daha yalın ve bambaşka bir pencereden baktığımız için anılarımız da ona göre farklıdır. yakınlaştıkça geçmiş, anılar buruklaşır, hep acı veren, üzen şeyler kalır hatırda. geçen yılı hatırlayayım desem hemen üşüşür olumsuz anılar başıma, aralarındaki güzel olanları bulmak daha bir çaba ister. tercih mi büyüdükçe yoksa savunma mekanizmalarımızın oyunu mu kestiremiyor insan ama en istenmeyen kelimeyle başlıyor bu sefer kurulacak cümleler, "keşke çocuk gibi düşünsek, çocuk gibi yaşasak hep, geçmişimiz çocuk olsa hep, keşke...".
• simdiden oncesi.
• turkce'de cogu latin kokenli dile gore, "evidentiality" yani bir eylemin yapilisina ya sahit olma (di li gecmis zaman), veya baskasindan ogrenme/ nedenlendirme yoluyla anlama (mis li gecmis zaman) farki gozetmesiyle farklidir. (bir benzeri taiwanese).
  
  farkli diller arasinda yapilan ve bu ozelligi tasiyan ve tasimayan kulturlerde cocuklarla yapilan hikaye verip "nedenlendirme" lerinde farklilik olup olmadigina bakan calismalar, bilissellik ve dilin iliskisini inceleme acisindan cok onemlidir. bu konuda turkiye'de en fazla ve onemli calismalari yapan bogazici universitesi ogretim uyesi ayhan aksu koc'tur.
  
  benim inceledigim 1988 calismasinda, bir seyi nereden/ nasil bildigini bilme/nedenlendirme (source monitoring) dort yasa dogru gelismesine ragmen, turk cocuklarinda alti yasa kadar hikayede di li ya da mis li gecmis zaman kullanilmasinin nedenlendirmelerinde bir rol oynamadigi bulgulari verilmistir.
  
  daha fazla bilgi icin:
  aksu-koc, a. (1988). the acquisition of aspect and modality: the case of past reference in turkish. cambridge: cambridge university press.
  
  aksu-koç, a., erguvanli-taylan, e., özsoy, a. sumru, & küntay, a. (1998). (eds.). perspectives on language acquisition. selected papers from the viith international congress for the study of child language. bogaziçi university press.
  
  aksu-koç, a. (1996). frames of mind through narrative discourse. in d. i. slobin, j. gerhardt, a., kyratsiz, & j. guo (eds.), social interaction, social context, and language: essays in honor of susan ervin-tripp, pp. 309-328. nj: lawrence erlbaum associates.
  
  aksu-koç, a. (1994). development of linguistic forms: turkish. in r. berman and d. slobin (eds.), relating events in narrative: a crosslinguistic developmental study. erlbaum.
• "miş"lerinde hikayeler barındırandır.
• (bkz: zamanın psikolojik oku)