ilk itiraz

• davanın esasına girmeye engel teşkil eden ve davanın başında ileri sürüldüğünde dikkate alınan usule ilişkin itirazlardır. ilk itiraz halleri kanunda sınırlı olarak sayılmıştır. bir kısmı davalı tarafından ileri sürülebilirken bir kısmı hem davalı hem de davacı tarafından ileri sürülebilir.
• dava şartlarından^* farklı olarak ilk itirazlar emredici nitelikte değildir. kanun koyucu ilk itiraz teşkil eden husuları da yargılama prosedürüne aykırı olarak görmekle birlikte, bu usuli yanlışlıkları, verilecek hükmü mutlak anlamda etkileyecek nitelikte ağır usuli yanlışlar olarak nitelendirmemiştir. buna bağlı olarak ilk itiraz mahkemece re'sen dikkate alınmaz, yararlanmak isteyen tarafca zamanında ve usulüne uygun biçimde öne sürülmesi gerekir.
  öne sürülen ilk itirazlar bir hükümle değil de bir ara kararla sonuçlandırılırlar. bunlar bağımsız bir biçimde, tek başlarına temyiz edilemeyip, ancak esas hükümle birlitke temyiz edilebilirler.
• dava şartları emredici nitelikte olduğu için davanın herhangi bir aşamasında gözönüne alınabilir ancak ilk itirazlar davanın esasına geçilmeden önce (çoğunlukla ilk duruşmadan önce verilecek dilekçeyle) ileri sürülür, aksi halde ilk itirazlar geçersiz olup kabul edilmiş sayılır.
  örneğin (bkz: yetki itirazı) böyle bir ilk itirazdır.
• nam-ı diğer iptidai itiraz. örnekleri humk/187'de tahdidi olarak sayılmıştır. buna göre,
  
  1- türkiye'de ikametgahı bulunmayanlardan teminat talebi,
  2- salahiyet iddiası,
  3- ikame olunan davanın diğer bir mahkemede derdesti rüyet bulunduğu iddiası,
  4- davanın diğer bir mahkemede dertesti rüyet olan diğer dava ile irtibatı bulunduğu iddiası,
  5- dava arzuhalinin veya davetiye varakasının veyahut cevap layihasının tanziminde kanuni noksanlar bulunduğu veya tebliğin usülüne muvafık olmadığı iddiası,
  6- davayı mütekabilenin kabule şayan bulunmadığı iddiası,
  7- işbölümü itirazı,
  
  ilk itirazdır.
• dava engelleri; itirazati iptidaiye; bir davanın esastan görüşülüp karara bağlanmasını engelleyici bir işlev gören; mahkeme tarafından res'en gözetilmeyen, ancak ilişkilisi tarafından belirli bir usul kesitine kadar ileri sürüldüğü takdirde dikkate alınabilen, öngörülen usul kesitinin tamamlanmasından sonraki evrede hiçbir biçimde yargılamaya sokulması mümkün olmayan ve kanunda sınırlı bir biçimde (tahdidi) sayılmış bulunan usule ilişkin durumları konu alan usuli itirazlardır.
• 6100 sayılı kanun ile sayıları 3'e düşürülmüş olsa bile fiilen 2 adet ilk itiraz kalmıştır. çünkü 6335 sayılı kanun ile 6102 sayılı kanuna getirilen değişikler sonucu asliye ticaret ve asliye hukuk mahkemeleri arasındaki ilişki iş bölümü ilişkisinden görev ilişkisine dönüşmüştür ve iş bölümü ilk itirazının uygulama alanı kalmamıştır.
• tatbikatta cevap dilekçesi verilmesi için süre uzatım taleplerine dair ilk derece mahkemelerince verilen ara kararlarda "hariç olmak üzere cevap süresinin uzatılmasına" şeklinde ibareler yer almaktadır. bu durumda şahsi kanaatimce süre uzatım dilekçesi sunulurken, ilk itirazlar da beraberinde sunularak birlikte ara karar istenmelidir.
  
  bununla birlikte hmk değişiklik taslağında uygulama alanı kalmayan "işbölümü itirazı" hususunun kaldırılması öngörülmektedir.
• davanın esasına girilmesine engel olan usuli savunma araçlarından biri. bir diğer ise dava şartları. dava şartlarından farklı olarak hakim re'sen dikkate alamaz, davalı tarafından ileri sürülmesi gerekir ve cevap dilekçesinde ileri sürülmezse bir daha hiçbir şekilde ıslah, davacının rızası, mahkemenin izni ile dahi ileri sürülemez. cevapa cevap dilekçesinde de henüz savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağı başlamamış olsa da ileri sürülemez. zira ilk itirazın bu yasakla da ilgisi yoktur. mecburi dava arkadaşlığında davalı olan herkesin ilk itirazı ileri sürmesi gerekir. ihtiyari dava arkadaşlığında davalı olan kişi tek başına ileri sürülebilir, ancak sonucundan sadece ileri süren kişi faydalanabilir.
  
  hmk'da tahdidi olarak sayılmıştır:
  
  1-yetkinin kesin olmadığı hallerde yetki itirazı:
  yetki itirazında bulunan taraf yetkili mahkemeyi de kanun gereği bildirmek zorundadır. davalı cevap dilekçesinde yetki itirazında bulunurken yetkili mahkemeyi yanlış gösterirse veya hiç göstermezse yetki itirazı kabul edilmez.
  
  milletlerarası yetkisizlik iddiası da bu kapsamda ilk itirazdır. zira türk milletlerarası yetki kuralları yabancı bir mahkemenin yetkisini tesis edemez, bu yüzden de yabancı bir mahkemenin kesin yetkili olması söz konusu olamaz. davalı taraf sadece türk mahkemelerinin yetkisiz olduğunu (daha doğrusu yetkili bir türk mahkemesinin olmadığını) ileri sürer. yargıtay da önüne gelen bir olayda, bulgaristan'da yerleşik bir şirketin ortaklık ilişkilerinden kaynaklanan bir davada bulgar mahkemelerinin kesin yetkili olduğuna dair karar verilemeyeceğini ve türk mahkemesinin milletlerarası yetkisinin olmadığı itirazının ilk itiraz olarak ileri sürülmesi gerektiğine karar vermiştir. milletlerarası yetkisizlik itirazında bulunurken hangi ülke mahkemesinin yetkili olduğunu belirtmeye gerek yoktur. zira türk yetki kuralları yabancı mahkemenin yetkisini ihdas edemez. mahkeme yetkisizlik kararı verdiğinde bu durumda dosyayı yabancı mahkemeye de göndermez.
  
  2-tahkim itirazı:
  davalı, davacı ile arasında tahkim anlaşmasının varlığını göstermek suretiyle davanın reddini isteyebilir. bu durumda da mahkeme yetkisizlik kararı verir, dosyanın hakem heyetine gönderilmesi gibi bir durum olmaz.
  
  3- iş bölümü itirazı
  hmk'da yapılan değişiklikle artık olmayan ve tarihin tozlu sayfalarına karışan bir ilk itiraz. eskiden asliye ticaret mahkemeleri, asliye mahkemelerinin bir dairesi olarak görev yapıyordu. eğer uyuşmazlık asliye ticaret mahkemesinin iş bölümüne giriyorsa asli mahkemesi önünde bu itirazı ileri sürmeniz lazımdı. hukuk fakültesi öğrencisiyken kanun açık olmasına rağmen sınavda çözmekte zorlandığım abuk sabuk bir ilk itirazdı. neyse ki asliye ticaret mahkemeleri ile aslihe hukuk mahkemeleri arasındaki ilişki görev ilişkisi oldu ve bu ilk itiraz ortadan kalktı da öğrenci de uygulayıcı da kurtuldu.
  
  edit: boşluklar