iştirakçi hilmi ^*

• (bkz: heykeltıraş zühtü)
• turkiyede ilk sosyalist partinin kurucusudur. kurtulus savasina destek vermedigi gibi ingilizlerle isbirligi yapmistir. dini bayramlari onemsemedigi, 1 mayislari ise boynunda kirmizi fulari, yakasinda kirmizi rozeti ve daha sonralari ingiliz isbirlikciliginin odulu olarak kirmizi arabasiyla kutlamistir.
• (bkz: mizanci murad)
• http://www.taraf.com.tr/yazar.asp?mid=601
  
  osmanlı sosyalist hareketinin en renkli figürü ‘iştirakçi’ hilmi namlı hüseyin hilmi’dir. doğum tarihi bilinmeyen ‘iştirakçi’ hilmi memleketi izmir’de uzun süre sivil polislik yapmış, meşrutiyet’in ilanı’ndan bir yıl önce serbest izmir gazetesini çıkarmaya başlamıştı. babasının ölümü üzerine, miras kalan evi satarak romanya’ya gezmeye gitmesi, hüseyin hilmi’nin hayatında bir dönüm noktası olmuştu. bir söylentiye göre burada gördüğü bir sosyalist nümayişten, bir başkasına göre sosyalist baha tevfik’ten etkilenerek rotayı sola çevirmişti. 26 şubat 1910’da iştirak adlı haftalık bir dergi yayınlamaya başladı ancak dergi, siyasi bir suikasta kurban giden serbestî gazetesi yazarı ahmet samim için hazırlanan 13 haziran 1911 tarihli özel sayısı yüzünden divanı harbi örfi (sıkıyönetim mahkemesi) tarafından kapatıldı. derginin birkaç kez daha kapanması üzerine hilmi, sosyalist adlı bir başka dergi çıkarttı ancak bu da “rusya’da kanlı bir pazar günü” başlıklı haberi yüzünden kapandı. daha sonra medeniyet ve yine iştirak adıyla gazete çıkarma inadını sürdüren ‘iştirakçi’ hilmi bu yayınlarda kullandığı terminolojiye bakılırsa sosyalizmi meselesini pek kavrayamamıştı ama hem islamcı çevrelerle hem de rum, yahudi ve ermeni sosyalistleri ile iyi ilişki içindeydi.
  
  ittihatçıların 23 ocak 1913’teki babıali baskını’ndan sonra hilmi’nin çevresinden iki kişi idama mahkum oldu, 200 kişi de bahricedit vapuru ile sinop’a sürüldü. avrupa seyahatinden dönen hilmi de derdest edilip kafileye katılmıştı. önce sinop, sonra çorum, ardından bala’ya gönderildi. mütareke dönemine (1918-1922) kadar istanbul’dan ve siyasetten uzak kalan ‘iştirakçi’ hilmi’nin 1919’da kurduğu türkiye sosyalist fırkası ve yayınladığı idrak gazetesi debbağhane, tersane ve tramvay grevlerinde oynadığı rol yüzünden çok ünlü olmuştu. bir rivayete göre, ‘iştirakçi’ hilmi, kazlıçeşme deri fabrikasında greve giden 90 işçiye bir yerlerden bulduğu 800 altınla veliefendi çayırı’nda on gün boyunca pilav-zerde ziyafeti çekmişti!
  
  ancak bu parlak durum çok sürmedi. parti tüzüğüne kendisini ‘daimi başkan’ yapan bir madde eklemesi ve diktatörce davranmaya başlaması aydınların partiden kopmasına neden oldu. gerçi giden seçkinlerin yerlerini ‘hamallar kahyası’ salih reis, ‘çopur’ rıza, aksaray tramvay deposu müdürü rasim şakir gibi işçi sınıfına daha yakın kişiler almıştı ama parti yavaş yavaş eriyordu. ancak partinin sonunu ‘iştirakçi’ hilmi’nin esrarengiz bir cinayete kurban gitmesi getirdi. mahkeme tutanaklarına bakılırsa, haydar adlı biri, ‘kendisine tecavüz ettiği’ iddiasıyla ‘iştirakçi’ hilmi’yi 15 veya 16 kasım 1922 günü gece yarısı, bozdoğan kemeri’nde tabanca ile öldürmüştü. haydar 9 ekim 1923’de 15 yıl kürek cezasına çarptırıldı ve konu kapandı. daha sonra hüseyin hilmi’yi azınlıklara karşı işbirliği teklifini reddettiği için polis müdürü hasan tahsin tarafından öldürtüldüğü söylenecekti
• (bkz: osmanlı sosyalist fırkası)
• osmanlı sosyalist fırkası'nın kapatılmasının ardından sürgüne gönderilmiş, yıllar sonra yurda döndüğünde türkiye sosyalist fırkası'nı kurarak aynı garip ve kendine özgü sosyalizm anlayışında yayınlara devam etmiş türk aydını. iştirak dergisini çıkardığı için iştirakçı hilmi olarak bilinir ancak gerçek adı hüseyin hilmi'dir. avrupalı devletlerden para yardımı aldığı söylenirmiş, ölümünde bunun rolü olabilir. zira son döneminde çok lüks bir yaşam sürmüştür kendisi. islamiyeti dışlamadan reformist bir çizgide sosyalist düşünceyi osmanlı tebaasına aşılamayı amaçlamıştır. ayrıca kendisi ünlü fransız sosyalist lideri jean jaures'le de hep temas halinde olmuştur. o dönemde yazdığı bir mektupta jaures ona şöyle demiştir: "metin, inatçı, çok faal olunuz, yorulmak nedir bilmeyiniz. bu iş sürekli sebatkarlık ve samimiyet emreder".
• 1919 'da türkiye sosyalist fırkasını kurmuş. 1920 grevleri onu epey tanıtmış ve grevlerdeki başarısı fırka'ya katılımları arttırmış. hilmi'nin tek adamcı despot tavırları ve diktatöryal eğilimi 1922 tarihindeki grevlerin başarısızlıkla sonuçlanmasına neden olmuş fırka gerilemiş. aynı yıl bilinmeyen bir sebeple öldürülmüş ve daha sonra fırkası dağıtılmış.
• ölümünden sonra yerine şakir rasim seçilmiştir.
• sık sık kapatılan ve sonra insaniyet, sosyalist gibi isimlerle tekrar tekrar basılan gazeteye öncülük eden kişidir. bu gazetelerden birinde rastladığım bir siir "ecdadimiz ne guzel yazmis" dedirtiyor insana.
  
  “ittifak etmesi lazım bu muazzam beşerin
  yıkılıp burc-ı nifak, etmeli dünyayı emin
  çalışan işçilere doğmalı bir şems-i nevin
  zülmu, cehli sokarak makbere habide edin
  -
  bize düstur-ı amel olmalı bu silk-i güzin
  milletim nev’i beşerdir vatanım ruy-i zemin"
  
  iştirak gazetesinin bazı sayılarına erişim için: http://www.solyayin.com/yayin/istirak
• hıfzı topuz'un kitabında hilminin aslında sosyalist olmadığı, yakın çevresinin kendine verdiği gaz ile sosyalist eylemlere giriştiği yazmaktadır. ayrıca hilmi zamanında demiryolu, tabakhane ve tramvay işçilerini örgütlemiş ve onlara grev yaptırtmıştır. ancak daha sonra bu eylemler kesilmiş ve hilmi parayı bulmuştur. acaba nasıl.. ???