• ismail şen tarafından uzun araştırmalar sonucu hazırlanan kitap. kitap, 1919-1938 yılları arası yayınlanmış karikatürleriyle atatürk ve dönemini yansıtmaya çalışıyor. atatürk'ün karikatürlere "asi" yansıdığı günlerden "gazi" oluşuna kadar olaylar gün gün izleniyor.
    http://www.karikaturlerdeataturk.com/ adresinden ayrıntılı bilgi alınabilir.
  • (bkz: ya istiklal ya ölüm/#3472898)
  • arka kapaktan:

    mustafa kemal atatürk; milli mücadele'nin kazanılmasını sağlayan büyük komutan, cumhuriyeti kuran, devrimlerle bir ulusun kaderini değiştiren büyük devrimci, yeni bir ülke yaratan ve onun "ilelebet payidar" kalmasını sağlayacak altyapıyı oluşturan büyük devlet adamı. tüm bu gerçekleştirdikleriyle milletinin gönlünde taht kurmuş büyük lider.

    o'nun askeri dehasından ekonomik politikalarına, çankaya ve dolmabahçe'de kurulan sofrasındaki sohbetlerden dil ve tarih konusundaki görüşlerine, hatta aşk hayatına kadar her yönünü inceleyen binlerce çalışmaya rastlamak olasıdır.

    ancak atatürk karikatürleriyle ilgili ayrıntılı bir çalışma, ne yazık ki yoktur. oysa, atatürk'ün milli mücadele'nin başından itibaren, gazete ve dergilerde karikatürleri yayınlanmaya başlamış, bazı yıllar yüzlercesi mizah dergilerinde yer almıştır. özellikle 1920'li yıllarda birçok karikatürü yayınlanan atatürk'ün bu karikatürleri, dönemin gazete ve dergilerinin tozlu sayfalarında kalmıştır. yaklaşık 20 yıla yayılmış, onlarca süreli yayında, yüzlerce karikatüre ulaşmanın zorluğu da düşünüldüğünde, bu konuda fikir edinmek için bile ciddi bir çaba harcanması gerektiği anlaşılır.

    oysa atatürk karikatürleri, atatürk'ün alışık olmadığımız bir açıdan yansıtmalarının yanında yakın tarihimizle ilgili çok önemli bilgiler verebilecek birer belgedir de...

    böylesi belgelerin, kütüphanelerin tozlu raflarında kalmalarının büyük bir kayıp olduğu düşüncesi bu kitabın oluşmasını sağladı.
  • tam adı "asi'den gazi'ye karikaturlerde ataturk" olan ismail şen imzalı mükemmel bir inceleme kitabı. kitaptaki karikatürler 1919-1938 yılları arasında yayımlanmış. sarnıç yayınları'ndan çıkan 383 sayfalık kitap; milli mücadele döneminin başından atatürk'ün ölümüne kadar geçen sürede sakarya savaşı, enver paşa, lozan konferansı, izmir suikastı, harf devrimi, nutuk, yeni meclis, yabancı devlet adamlarının ziyaretleri gibi konulara ayrılmış ve bu konulardaki dönemin ruhunu karikatürler üzerinden okuyucusuna sunuyor.

    şen'in kitaba verdiği emek hakikaten etkileyici. kitabın sonunda şöyle bir ek bölümü var:

    1. dönemin kısa kronolojisi ve ilgili karikatürler dizini

    2. 1919-1938 arasında yayımlanmış mizah dergileri

    3. atatürk karikatürlerinin çizerleri

    4. karikatürlerde bahsedilen kavram ve olayların açıklaması

    5. karikatürlerdeki kişilere dair açıklama (ahmet ağaoğlu, lloyd george vb.)

    bu kitap bir tarih kitabı olarak okunabileceği gibi, atatürk imgesinin dönüşümü hakkında da oldukça faydalı bir düşünme zemini sunuyor okuyucusuna. benim naçizane gözlemim şudur: 1919-1923 arası karikatürlerde atatürk imgesi daha neşeli ayrıntılarla süslü karikatürlere konu olmuş ve atatürk çizimleri biraz daha belirsiz, daha bir "karikatür" gibi. oysa 1923'den sonra özellikle 1930'lardaki karikatürlerde espri dozajı düşerken, atatürk de genelde kaslı, fiziksel olarak da büyük, hatları belirgin bir figür, karikatürden daha çok bir "resim" gibi çizilmiş...

    karikatürlerden birkaç örnek verelim:

    karagöz dergisi'nde 20 mart 1920'de yayımlanan bir karikatürde atatürk (atatürk'e tam olarak benzemiyor bile) berber olarak çizilmiş. burada atatürk, derginin kahramanı karagöz'ü traş etmeye hazırlanıyor. karagöz şöyle diyor: "aman berber dayı, kabadayılığı bırak da dikine traş etmekten vazgeç gözüm! görüyorsun ya perdah ettikçe kanıyor. başım rahat olmazsa bu vücut kaç para eder?"

    düşünün atatürk'e "berber dayı, kabadayılığı bırak" diyor... aslında bu karikatürde atatürk'ün istanbul'un işgali üzerine yaptığı sert bağımsızlık çağrısı hicvedilmiş. atatürk'ün tavrı biraz fazla sert bulunuyor o zamanlar belli ki...

    şimdi aynı derginin atatürk hakkında fikrinin nasıl değiştiğine bakalım. yine karagöz dergisinden bir karikatür. bu sefer tarih 9 mayıs 1931. atatürk (bu sefer bir portre olarak çizilmiş ve atatürk'e benziyor) 3. defa cumhurbaşkanı seçilmiş ve "cumhuriyet koltuğu"nda oturuyor. yanında da on bir yıl önce, yani 1920'deki karikatürde traş ettiği karagöz var. "kabayılığı bırak da dikine traş etmekten vazgeç gözüm!" diyen karagöz bu defa şöyle diyor:

    " ey büyük gazi! milletvekilleri milletin candan dileğiyle yine seni bu koltuğa seçtiler. (...) intihabın uğurlu, mübarek olsun ulu resimiz!"

    ismail şen'in başka bir değerli çalışması için (bkz: osmanlı'dan cumhuriyet'e karikatürlerde kadın)
hesabın var mı? giriş yap