• 1916'da otomobil üretmek için moskova'nın dışında fili'de bir fabrika kurulur. 1922'ye kadar burada russo-balt markası altında otomobil üretilir.

    1. dünya savaşı sonrası silah üretimi kısıtlanan almanya'nın arayışları üzerine biri de türkiye'de olmak üzere* ülke dışında silah ve uçak fabrikaları kurulmuştur. bunlardan birisi de khrunichev'deki junkers fabrikasıdır. 1923'de alman üretici adına ju-20 ve ju-21 model uçaklar üretilir. ardından andrei nikolaievich tupolev ilk rus yapımı tamamı metal uçağı ant-3'ü burada üretir.

    1960'a kadar uçak üretimi için kullanılan fabrika 1960 sonrası ise uzay ve roket araştırmaları için kullanılmıştır. alçak dünya yörüngesi*ne uzay araçları çıkaran ünlü proton roketleri de burada üretilmiştir.

    1993'de ise amerikan lockheed ve energia şirketi ile birleşerek international launch services şirketi kurulmuştur. proton ve atlas roketlerini üreterek fırlatmışlardır.

    2009'da ticari fırlatmalardan kârlarını 584milyon$ olarak açıklamışlardır. fakat şu sıralarda spacex gibi low cost carrierlar yüzünden mali sıkıntı yaşayıp devletten yardım istemişler. 2000'lerde proton roketinin alçak dünya yörüngesi*'ne taşıma ücreti 4000$/kg civarındaymış. spacex'in sitesindeki 2018 tarifesine göre falcon 9 roketi ile aynı işi 2720$/kg'a, falcon heavy ile 1655$/kg gibi ücretlere yapabileceklerini* belirtmişler. roketlerin tekrar kullanılabilirliği ile de bu fiyatların da yarısına düşebileceğini zannediyorum.

    kaynak
  • vecihi hürkuş'un anılarında bahsettiği junkers tarafından rusya'da kurulan tayyare fabrikası.

    kurtuluş savaşı'nın ardından hava ordusunu güçlendirmek üzere bir heyet avrupa gezisine gönderilir. vecihi bey de bu heyette yer alır. italya, avusturya, fransa, ingiltere ve almanya'da savaş sonrası havacılık sanayisinin gelişimini incelerler.

    o tarihlerde ahşap, bez ve tel ile üretilen tayyarelerden, metal gövdeli vecihi bey'in tabiriyle "madeni inşaat" tayyarelere geçilmektedir. almanya'daki junkers fabrikası'nın ürettiği a-20 tayyaresi beğenilir. ilk entryde de bahsedildiği gibi almanya versailles barış antlaşması'nın yıkıcı hükümleri altında havacılık sanayisini yaşatmak için çabalamaktadır.

    yokluk içinde uçurabildiği tayyareler ile bağımsızlığını kazanan genç cumhuriyet, hava gücünü bağımsız olarak oluşturmak ve uçurmak amacındadır.

    junkers firması ile 1925 yılında ortak olarak "tayyare ve motor türk anonim şirketi" tomtaş kayseri'de kurulur. şirketin %51 hissesi müdafaa vekaleti yani savunma bakalığı'na, %49 hissesi ise junkers'e aittir.

    şirkete atanan türk yöneticiler havacılıktan habersizdir, şirketin yönetimi fiilen almanlar'ın elindedir.

    vecihi bey'in anılarında anlattığı gibi bu bir mayadır. ama anılarında bahsettiği bir takım entrikalar sonucunda tomtaş iflas eder ve tasfiye edilir. sovyetler birliği, 1928 yılında kendi fabrikalarında ürettiği bir adet yolcu uçağını türkiye cumhuriyeti'ne hediye eder. vecihi bey bu hediyeyi son derece manidar bulur ve kaçan fırsat için çok üzülür.

    dünyadaki havacılık firmalarının yüzde sekseninin 1925'ten sonra kurulduğu bilgisini verir.

    türkiye iş bankası gibi iyi yönetildiği takdirde fevkalade başarılı olabilen bir örnek varken, tomtaş'ın akıbeti insanın içini burkar.

    rusya'daki tesis her ne kadar bu günlerde zorluklar yaşasa da, ülkemiz adına nasıl muazzam bir potansiyeli heba ettiğimizi öğrenip, vecihi bey'in üzüntüsüne ortak olmaktan kendimizi alıkoyamayız.
hesabın var mı? giriş yap