credit score ^*

• ficonun gunluk dildeki karsiligi.
  oysa ki fico 1980li yillarda experian,equifax ve transunion tarafindan olusturulmus bir kredi skorlama aracidir. yani her fico bir credit scoredur ama her credit score fico degildir.
  bu uc buyuk sirkette fair isaac corpin kisaltilmisi olan ficoyu farkli isimlerle kullanirlar.
  experian fair isaac risk model , equifax beacon , transunion da fico risk score der.
  
  620nin altindaki puanlar riskli puanlardir, borc^* alirken buyuk ihtimalle reddedilirsiniz,620-650 arasi "acaba borc versek mi" diye surumcemede kalirlar,650 ve uzeri ise "borc yigidin kamcisidir, al yigidim istedigin borc olsun" dedikleri ve en iyi faiz oranlarini alacaginiz yerdir.
  
  kredi skorunu etkileyen en onemli etkenler de soyle : su andaki adresinizde ne kadar suredir yasadiginiz, isiniz, borcunuz/geliriniz, sahip oldugunuz hesaplardaki toplam borcunuz, acikta olan banka hesaplariniz, kapattiginiz banka hesaplariniz, borcunuz olan banka hesaplariniz, banka hesaplarinizi actirdiginiz zamandan beri gecen sure, son 12 ayda actirdiginiz banka hesaplari, borcunu odemeyi ihmal ettiginiz hesaplar, o ana kadar basvurdugunuz kredi karti sayisi vs vs.
• 8 senelik gecmisime ve surekli aninda odemelerime ragmen henuz 800'lere ulasamadigimdir.. siktin sene 775-780 hasta ettiniz adami..
• disclaimer:
  iki uc senede bir credit score meselesi kafami kurcaliyor. ben de genellikle internetten (cogunlukla birbiriyle celisen) bilgiler okuyup pes ediyorum. fakat sonunda meseleyi birazcik kavrayabildim ve baskalariyla paylasmaya degebilecek miktarda malumatim oldu sanirim. ama sonucta bunlar finansal meseleler, en onemli tavsiyem babaniza bile guvenmeyin ve unutmayin bu sitede yazilanlarin hicbiri dogru degildir. use at your own risk. (ulan en azindan 4chan'da teknik destek alicam diye icinde babasinin is kayitlari bulunan hard diskin uzerinden sanayi tipi miknatisla gecen veledi hatirlayin). ayrica bu yazi sadece amerika'daki kredi skoruyla ilgilidir. bir suru terim kullanmak gerektigi icin yari turkce yari ingilizce yazilmistir. yapilan hatalarin her turlu hakki saklidir.
  
  eksekutiv samiri:
  q: tekel bey cok acil kredi skorumu yukseltmem lazim ne yapabilirim?
  a: (himpfh sen har vurup harman savur kredi skorunun anuna koy sonra tekel bey acil) kredi kartlarinizin biri haric hepsinin balansi 0, bir tanesininki de o kartin kredi limitinin %10'undan az olacak sekilde erkenden odemelerinizi yapin. kutunuzda buyuk hissettiginizi farkedeceksiniz.
  
  simdi asil meseleye gecebiliriz. kredi skorunuz potensiyel alacaklilara sizin borc odeme konusunda guvenilirliliginizi gosteren bir sayidir. gayet gicik bir sistem gibi gelse de alternatifinin hic kredi alamamak oldugunu hatirlatmak isterim. aksam 6'dan sonra dukkanlarin soygun korkusuyla kasada 30 dolardan daha fazla para tutmadigi bu memlekette, insanlar tabiyki de borc vermeye cekiniyorlar. yuksek kredi skoru ise "bu adam borcuna sadiktir" manasina gelip borc almaniza olanak sagliyor. unutmayin kredi skoru sizin dostunuz, arkadasinizdir.
  
  pekiyi bu skoru veren kuruluslar sizin borcunuza sadik oldugunuzu nasil anliyorlar? esinize dostunuza soramayacaklari icin finansal tarihinize bakiyorlar. ve sizin tarihceniz amerika'da borcuna sadik olan insanlarinkine ne kadar yakinsa o kadar yuksek bir skorunuz oluyor. mesela bir yandan mortgage odemesi yapanlar borclarina daha mi sadik? o zaman sizin uzerinizde mortgage hesabi olmasi skorunuzu arttiriyor. yani kisaca orta-ust sinif amerikan aile babasi gibi bir credit history'e ihtiyaciniz var.
  
  skora etki eden 5 kategori var:
  
  %35 - onceki odemeler. gec odemeler skoru dusurur. yakin zamandaki olaylarin agirligi daha yuksektir.
  
  %30 - utilization. sahip oldugunuz kredi limitinin ne kadarini kullaniyorsunuz. genellikle azini kullanmak iyidir. utilization hem revolving account (kredi karti) hem de installment account (mortgage, auto loan, student loan etc) icin vardir. ama kredi karti utilization'i cok daha onemli. buna ek olarak sahip oldugunuz hesaplarin kac tanesinde borcunuz oldugu da onemli. 10000 dolar limiti olan bir hesabin ay sonunda gelen statement'inda 1 dolar balansiniz varsa o hesabi kullaniyorsunuz, borc harc icindesiniz demektir. bkz: eksekutiv samiri.
  
  %15 - finansal gecmis. en eski hesabiniz ve su andaki hesaplarinizin yas ortalamasi. ne kadar eski o kadar iyi.
  
  %10 - inquiries. yakin zamandaki kredi basvurularinizin sayisi. eger cok ise finansal olarak zor bir donemden gectiginizi dusunup killanabilirler. inquiry'ler skorunuzu bir yil etkiler fakat 2 yil boyunca kredi tarihcenizde gozukurler. (mortgage icin 30 veya auto loan icin 14 gunluk bir periyotta yapacaginiz butun inquiryler tek inquiry sayilir. yani mesela araba alacaksiniz iki hafta icinde dealer dealer gezerseniz her inquiry ayri ayri skorunuzu dusurmuyor)
  
  %10 - credit mix. bir nevi sisteme ne kadar entegre oldugunuzu olcuyor. nasil ki kadinlar yaninda baska bir kadin olan erkegi daha cekici buluyorlar, finansal kurumlar da "bu adama herkes kredi vermis ben de bir kere vereyim" diyorlar. iddialara gore ideal mix icin bankaya gidip en azindan "bir revolving, bir installment, bir de mortgage hesabi acacagim bakkal amca" demeniz gerekiyor.
  
  bu kategorilerde istenen durumlarin birbiriyle celisebildigini farketmissinizdir. mesela kredi limitinizin yuksek olmasi utilization'inizi dusurecegi icin genellikle iyidir. ama kredi limitinizi arttirmak icin basvuru yaparsaniz kredi skorunuzu gozden gecirmek isteyeceklerdir ve bu inquiry skorunuzu dusurur. bu nedenle one size fits all bir taktik bulmak zor.
  
  gorebileceginiz uzere odeme tarihcesi ve finansal gecmis (%35+%15=%50) zamana bagli. bu konuda yapabileceginiz en iyi sey erkenden kredi karti hesabi actirip en eski hesabinizin yasinin mumkun oldugunca yuksek olmasini saglamak. erkenden cok hesap acarsaniz uzun vadede ortalama hesap yasiniz yuksek olacagi icin de avantaj saglayabilirsiniz. cok sayida kredi kartinizin olmasinin baska bir avantaji da toplam kredi limitiniz yuksek olacagi icin utilization'inizin (%30) dusuk olmasidir. ayrica mesela sahip oldugunuz kredi kartlarinin yarisindan azinda balans varsa bonus alirsiniz. bir veya iki kartla bunu yapmaniz imkansiz. ama kisa vadede inquiry'lerden sorun yasayabilirsiniz. ayrica hic kredi skorunuz yokken kredi karti hesabi acmak da zordur bu yuzden kart limitiniz az olacaktir. ayrica inquiry'lerden (%10) sorun yasamamak icin kredi karti (ya da kredi limiti arttirimi) basvurularini mortgage auto loan gibi onemli borclanmalardan en az bir sene once yapmaniz lazim. credit mix'te (%10) ise yine pek bir sey yapmak mumkun degil. belki dusuk faizli student loan falan varsa o hesaplari bir kerede kapatmadan yavas yavas odeyebilirsiniz.
  
  eger amerika'ya ogrenci olarak gittiyseniz ve uzun vadede orada kalmak istiyorsaniz benim tavsiyem en kisa zamanda social security number, ehliyet ve kredi karti cikarttirmaniz yonunde olacaktir. ilk gittiginizde useneceksiniz ama eger bunlari yaparsaniz karsiligini alirsiniz. social security number her eve lazim zaten, o olmazsa sisteme giremiyorsunuz. ehliyetiniz eski ise araba sigortasi odemeleriniz daha az oluyor. kredi karti sayesinde de kredi tarihceniz tutulmaya basliyor (sanirim social security number da lazim). ayrica her sene bir tane kredi kartina basvurursaniz (inquiry'ler bir sene tutuldugu icin bu sekilde alabileceginiz en iyi limitleri alirsiniz) ve odemelerinizin hepsini duzenli yaparsaniz mezun oluncaya kadar skorunuzu isinize yarayacak bir seviyeye getirebilirsiniz. bu da size auto loan ve mortgage gibi borclanmalarda binlerce dolarlik avantaj olarak geri donecektir. mesela simdi toyota.com'a girip baktim matrix gibi orta karar bir araba almak istiyorsunuz diyelim. arabanin fiyati 20560 dolar (baska miktarlara uyarlamasi kolay olsun diye yuvarlak bir rakam aradim 20 bine en yakin bu vardi idare ediverin). hic downpayment yapmadan 60 aylik finanse edecekseniz arabayi, aylik odemeniz "good" kredi skoruyla 441 dolar "excellent" skorla ise 379 dolar. yani kredi skorunuzu yukselterek aylik odemenizi (dolayisiyla arabanin fiyatini) %14 azaltabiliyorsunuz.
  
  bilgi pinari gibi bir entarinin sonuna gelirken bu yazdiklarimin dogrulugunun hicbir garantisinin olmadigini yineliyorum. garantisi olmayan baska yalan yanlis bilgiler icin de sizi su adrese yonlendirmeyi bir gorev biliyorum: http://ficoforums.myfico.com/
• abd'de de bir insanin nefes almasindan daha onemli. ne kadar insan oldugunuzu ve yasayabileceginizi kredi skorunuza bakarak belirleyebilirler.
  
  ortagi ve esdenegi icin (bkz: credit history)
• spam kutusunda kalan ve temizlerken muhakkak denk gelinen "your credit score" başlıklı mailleri spamcılar türkçeye çevirip türkiye'de yaşayanlara yollasa başarılı olabilirler aslında. bir kere spam silinmeden önce bir kez mutlaka bu maillere bakılır.
  
  kkb tarafından tutulan kayıtlarda -özellikle de kriz dönemindeki işten çıkarmalar nedeniyle yaşanan kredi/kredi kartı ödemelerindeki gecikmelerden dolayı- düşen skorlar yeni başvurularda sıkıntı yaratıyor. dolayısıyla ortalıkta bankaların veya arkadaşlarının gazıyla "ben kredi puanımı nasıl yükseltebilirim" diye dolanan insanlar ortaya çıkıyor. misal bu adamlardan yarısı ingilizce bilmiyorsa, mail kutusa gelen "credit score" başlıklı yazıyla ilgilenmeyecek, "bana kim ingilizce mail atacak" diyerek silecek gidecek. "kredi puanınızı yükseltelim" diye mail gelse denize düşmüş bu adam sarılacak yılan arayacak.
  
  off ben yine kime hizmet ediyorum ya. yakın beni çabuk, dağa kaldırıp yakın.
  
  (bkz: kredi puanı)
• transunion'dan yaptigim derlemede 6 tane parametresi vardir. her parametre de kendi icinde 4 grupta incelenir (en iyiden en kotuye olacak sekilde (grade a, b, c, d).
  
  bunlari kredi skoruna etkisine (onem sirasina) gore soyle siralayabiliriz:
  
  1. on-time payments (odemelerinizin zamaninda yapilmasi): birkac gunluk odeme gecikmeleriniz bile kredi skorunuz uzerinde ciddi zararlar olusturabilir. 30 gunden daha uzun sureli gecikmeler ise genellikle kredi burolarina bildirilir.
  
  kredi skoruna etkisi: cok yuksek
  
  grade : scale / %nufus
  a : >90% / 61.37%
  b : 60%-90% / 8.97%
  c : 1%-59% / 17.38%
  d : <1% / 12.28%
  
  2. oldest credit line (en eski kredi karti-kredi hikayeniz): kredi kartiniz, kredi kullanma hikayeniz ne kadar eskiye dayaniyorsa bu sizin skorunuzu o kadar olumlu etkiler.
  
  kredi skoruna etkisi: yuksek
  
  grade: scale / %nufus
  a: >25 / 20.91%
  b: 8-25 / 55.98%
  c: 2-7 / 18.15%
  d: <2 / 4.96
  
  3. credit utilization (kredi kullaniminiz): kredi limitiniz ve borclarinizin oraninin degerlendirilmesidir. toplam kredi borclarinizin limitinizin 30-35% kadari olmasi skorunuz icin olumlu etki yapar.
  
  kredi skoruna etkisi: yuksek
  
  grade: scale / %nufus
  a:<10% /45.16%
  b:10%-30% / 19.57%
  c:31%-61% / 15.32%
  d:>61% / 19.95%
  
  4. recent inquiries (yakin zamanli talepler): son iki yildaki kredi basvuru sayinizi gosterir. hikayenizde cok sayida basvuru olmasi skorunuzu kotu yonde etkiler
  
  kredi skoruna etkisi: dusuk
  
  grade: scale / %nufus
  a: 0 / 42.28%
  b: 1-2 / 30.65%
  c: 3-5 / 17.16%
  d: >5 / 9.91%
  
  5. new accounts (yeni hesaplar): son iki yil icinde adiniza acilan hesap sayisi. yakin zamanda fazla sayida hesap acmak skor icin kotu etki yapabilir.
  
  kredi skoruna etkisi: dusuk
  
  grade: scale / %nufus
  a:0-2 / 75.67%
  b:3-4 / 14.55%
  c:5-6 /5.8%
  d:>6 / 3.97%
  
  6. available credit (mevcut kredi miktariniz): hesabinizda kullanabileceginiz kredi miktari. miktar azsa, skoru olumsuz etkiler
  
  kredi skoruna etkisi: dusuk
  
  grade: scale / %nufus
  a: >$50000 / 11.73%
  b: $15001-$50000 / 32.19%
  c: $2500-$15000 / 27.95%
  d: <$2500 / 28.12%
• abd'de kredi skorunuzun özel şirketler tarafından gözden geçirilmek istenmesi durumu artık o kadar arttı ve komikleşti ki, özel şirketler için bir fetiş haline geldi. yakında trump'ın düşündüğü gibi kimlik olmadan ekmek süt alamayacağız heralde.
  
  kontratsız internet bağlatmaya bile "kredi skorunuza bakmamız lazım hem de hard pull olacak" diyorlar.
  hard pull denilen nane de detaylı skor analizi, ve sistem öyle aptal ki bu detaylı analizi verdiğinde kredi skorunuzu düşürüyor.
  
  misal: iyi kredinizi korumak ve iyi bir krediye sahip olmak için şirketlere zırt pırt kredi geçmişi raporunuzu ellettirmemeniz lazım (ki neredeyse tamamı keyfi istekler, herhangi bir yasa kredi skoru kontrolunu özel şirketler için zorunlu tutmuyor, aksine kullanıcıya bu bilgilerinizi vermeyin diye tembihliyor, pek çok kuruluşun da özel kredi raporunuzu eften püften sebeplerle kontrol etmesi yasal değil.)
  
  lakin kredi skorunu ellettirmezseniz de şirketler size hizmet vermiyor.. bu raporu hizmet almak için çok ellettirirseniz de bu sefer de kredi skorunuz düşüyor ve düşük olan skoru bahane gösteren şirketler size yine hizmet vermiyorlar.
  e ulan senin kredi skoru fetişizmin düşürdü bu skoru?
  
  fakir ya da kredi puanınızı düzeltmeye çalışan bir insansanız boku yediniz yani..
  
  -----------
  bu durumu nerden anladım?
  şöyle ki, yeni eve taşındım ve internetimden çok memnun değildim, internetimi değiştirmek için markette oligopoli yaratmış 2 şirketten diğerine ulaştım. kendileri hesap açmak için bile artık kredi raporuna baktıklarını söylediler ve ben bunu reddedip istedikleri meblağ neyse o kadar kapora/depozito ödeyerek hesabın açılmasını istedim. müşteri temsilcisi yardımcı olamayacağını, artık sistemin böyle işlediğini söyledi.
  
  ben de kendisine ayda kıçı kırık 50 dolarlık internet için bile kredi raporlaması isteyen gerizekalı şirkete ve şirketlere "tamam olur" demediğim için 850 üzerinden 830 kredi skorunu senelerdir koruduğumu ilettim.
  
  yok olmazmış. eskiden depozitosuz oluyormuş ama artık olmuyormuş. peki dedim kapattım. şimdiki servisimi yeni adrese taşıttırdım..
  
  bir bu durum komikleşmeye başladı, bir de barların girişlerde kimliğinizi scan edip hertürlü bilginizi sistemlerine kaydetmeleri yeni yeni türedi heryerde. (bu farklı bir başlığın konusu, ancak gece klüpleri ve barlar kimliğinizi her girişinizde scan etmeye başlaması ve o gün olaki bir trafik kazası vs durumunda sigorta şirketlerine ya da farklı durumlarda başka özel organizasyonlara, bilgilerinizi aleyhinizde
  ya da reklam amaçlı kullanılabilmesi için satması riskini gündeme getiriyor.) içeceğimiz 4 dolara bir bira adam benim adresimden doğum tarihime ve fotoğrafıma kadar herşeyi kendi özel deposunda saklamak istiyor. ne alaka ya hu ? sözüm ona kimlikler sahte mi ona bakıyorlarmış. hadi len ordan.
  
  neyi takip ediyorlar neyden korkuyorlar belli değil.. belli olan şu ki, neoliberalizm adı altında özel kuruluşlar hayatlarımıza, bilgilerimize ve geleceğimize ipotek koymaya devam ediyor.
• elbette detaylar çokça yazılmış ama bir iki benzer şey yazmak isterim. kredi skorunuzu nasıl iyi edersiniz. öncelikle kredi kartlarınızı minimum seviyede kullanın ve hemen ödeme yapın. örneğin 4 tane kredi kartınızda toplam 24bin dolar limit var. siz o gün marketten 100 dolara alışveriş yaptınız. kartın ödemesini hemen online yapın. bu sayede toplam kullanım limitiniz her zama düşük gözükecek. ayrıca sadece a bankası veya b bankası diye olmuyor. bütün limitlerinizi toplayıp, toplam borcunuza oranlıyorlar. yeni kredi kartına başvurmak puanı etkiler. yeni kartlara başvurun ama bokunu çıkarmayın. son 2 yılda toplam başvuruları görüyor sistem. çok başvuru olması da çok iyi değil. bu arada başvurdum reddettiler beni, skorunuz etkiler. gene başvurdun gene reddettiler, gene skor düşer. kredi kartı kapatmak ise yine puanı etkiler. kartınız varsa kapatmayın. checking hesap yani debit kart açmak kapatmak etkilemez. mesela ev kiraladınız ve ödemeden çıktınız gittiniz. skorunuz yerle bir olur eğer ev sahibi davacı olur süreci takip ederse. kredi skoruna en iyi gelen şeyler araba ve veya ev almaktır. araba veya ev gibi büyük bir alışverişiniz hiç olmadıysa kredi skorunuz yeterince güvenli olmaz. ne demek derseniz, mesela çok pahalı bir şey almaya kalktığınızda "skorunuz iyi ama büyük alışveriş yani ev araba gibi bir şey yok onun için faiz biraz daha yüksek" diyebilirler. bu arada sallıyorum 10bin dolar var elinizde ve araba alacaksınız 10bine. direkt nakit vermeyin. kredi alın yavaş yavaş ödeyin. kredi skorunuz sağlamlaşır ve yükselir. ek olarak 2 3 ay içinde de ödemeleri bitirmeyin. en az 2 3 yıl olsun ki sistemde bu adam 2 3 yıl boyunca düzenli ödeme yapmış araba almış imajı olsun. bu vesile ile hem skorunuz yükselir hem de güvenilir bir skor olur. bildiğim kadarı ile bazı faturalar(medikal hastane vs) kredi skorunu etkilemiyor. ödemelerin zamanını asla kaçırmayın ve asla limitlerinizi tam kullanmayın. kredi skoru tam nerede sizi etkiler derseniz. kredi ile yapacağınız her şey. araba almak. ev almak. ev kiralamak. kredi kartına başvurmak. bazı iş başvurularında min skor şartı bulunur. 750 vs gibi.
• yeni uğraşım. gelişmeler şu şekilde. güncellenecektir
  1- araba kredisi alınması ve ilk ödemesi. skor 0’dan 622’ye çıktı.
  2- kredi kartı alınması ve ilk ödemesi. skor 642’ye çıktı. 639 üzeri fair olarak görünüyor. iki ayda 0’dan fair’e. fena değil.
  3- kredi kartı ve araba kresinin 2. ödemesi score 650 oldu.
  4- 3 ödemeler sonrası 3 puan artışla 653’e gelindi.
  5- credit card utilization’ı %15’in altında tutuyorum. %30’un altında olursa çok iyi. 4. ödemeler sonrası 41 puan artış oldu ve puanim 694’e geldi. 640-700 arası fair. eğer yanlış bilmiyorsam 700’ün üzeri good ve birçok kapıyı açıyor.
• vatandas degislseniz, ev alirken mortgage basvurusunda isminiz degisik,amerikali degilse ise zaten yarisa geride basliyorsunuz.
  
  tecrube ile sabit, bana sistem vs diye mesaj atmayin,biliyoruzda yaziyoruz.