makina üzerine fragmanlar

• burcu denizci çevirisiyle mart 2016'da sub press'ten çıkan 42 sayfalık karl marx kitapçığı. fakat biliyoruz ki marx'ın bu adla yayımlanmış bir kitabı ya da kitapçığı yok. kitabın künyesini orasını burasını kurcaladım ama çevirinin hangi metne, hangi dilden yapıldığına ilişkin zahmet edip bir şey yazmamışlar. künyede yazmasa da biliyoruz ki "makineler hakkında fragman" (das maschinenfragment / the fragment on machines) grundrisse'de yer alan bir bölüme otonomistlerin verdiği bir ad. yani sub press'ten çıkan bu metin, grundrisse'deki bu bölümün alınp kitapçık haline getirilmesinden ibaret.
  
  bu arada her ne kadar çevirinin hangi dilden yapıldığı kitabın künyesinde yer almasa da metnin ingilizcesine ufak bir bakışla çevirinin ingilizceden yapıldığı hemen anlaşılıyor. çevirmeni ya da kitaptaki ifadesiyle "türkçe diline aktaran"ı da üzmek istemiyorum ama ekonomi politiğin kavramlarına aşina olmaksızın marx çevirmeye kalkışmanın bizatihi kendisi çılgınlık! madem böyle bir çılgınlık göze alınmış, o zaman uzatmadan söyleyeyim: kötü, çok kötü bir çeviri.
  sadece kavramsal hatalar yok; orijinal metinde yer alan bazı kısımlar hiç alınmamış bile çeviriye. afaki konuşmamış olmak için kavramsal hatalardan sadece bir kaçına değineyim:
  
  circulation'a sirkülasyon denmiş. marx'ın terminolojisinde circulation, sermayenin döngüsünde sermayenin dolaşım sürecine tekabül eder. bu yüzden de circulation'ı sirkülasyon olarak değil, dolaşım olarak çevirmek gerekir. living labour'u faal işgücü olarak çevirmiş, oysa canlı emek olmalıydı.
  
  orijinal metinde yer alıp da çeviriye alınmayanlardan da örnekler verelim.
  
  sub çevirisinin daha ilk cümlesi: "üretim sürecinde kendi kendini tüketen sermaye, tam manasıyla, üretim aracıdır."
  şimdi ingilizcesine bakalım: "capital which consumes itself in the production process, or fixed capital, is the means of production in the strict sense. "
  şimdi de nişanyan çevirisi: "üretim süreci içinde tüketilen sermaye ya da sabit sermaye, asıl anlamıyla üretim aracıdır. "
  
  sub yayınları çevirisi, daha ilk cümlede en önemli unsuru "fixed capital"i unutmuş. bunu unutunca da anlam bütünüyle uçmuş gitmiş. dahası ikinci paragrafta da "fixed capital"i unutmuşlar:
  sub çevirisi: "böyle bir üretim aracı olarak kullanım değeri..."
  ingilizcesi: "as such a means of production, its use value.." (its, bir cümle öncesindeki "fixed capital"e refere ediyor)
  nişanyan çevirisi: "bu anlamda bir üretim araı olarak, sabit sermayenin kullanım değeri..."
  
  yukarıdaki cümlenin devamındaki "the site where the production process proceeds), as with buildings etc.," ifadesinin hiç çevrilmediğini de ekleyeyim.
  
  daha bir ton hata, ama yok hepsini yazmakla uğraşmak istemiyorum. hadi gözünüzü karartıp böyle bir işe atıldınız, yahu bari göz ucuyla da olsa caaanım sevan nişanyan çevirisi* işte orada, elinizin altında açın bakın arada bir hüdâ aşkına.
  
  * karl marx, grundrisse-ekonomi politiğin eleştirisi için ön çalışma, 1953 dietz verlag baskısından bazı bölümleri seçip aynen, bazı bölümleriyse özetleyerek çevirip, baskıya hazırlayan sevan nişanyan, birikim yayınları, 2. baskı, 2012, istanbul. (makina üzerine fragmanlar, 545-571 arasında yer alan "sabit sermaye, dolaşan sermaye" başlığına denk geliyor).