merküt

• altay efsanelerinde, gök yolculuğuna çıkan kamın ruhuna, gökyüzünün ilk üç katı boyunca kılavuzluk ettiğine inanılan dev kuş.
• vasili radlof'un sibirya'dan adlı eserinde, altay dağlarında yaşayan kamlardan ve kurban törenlerinden söz ederken, "sema kuşu merkut"un adı geçen bir kam duası metnini de kaydetmiştir:
  
  "gök kuşları beş merkut,
  tırnakları bakırdan
  ayın tırnağı bakırdan,
  ayın gagası buzdan
  geniş kanatları muhteşem hareketli.
  uzun kuyrukları yelpaze gibi
  sol kanadı ayı örter. sağ kanadı güneşi
  ey dokuz kartalın anası! yayığı geçerken şaşmaz
  idil üstünde yorulmez, öterek gel sen bana!
  oynayarak gel sen sağ gözüme! sağ omzumun üstüne kon."
  
  http://tr.wikipedia.org/wiki/merküt
• yazılan üç haliyle de aslında sadece kartal anlamı taşır. kartal kelimesinin kökeni bize farklı bir dilden geçmiş olsa gerek biz hariç bütün türk dildeş memleketlerde bürküt, berkut, markut vs. olarak geçer.
  
  bir diğer efsanevi kuş için (bkz: samruk) veya (bkz: simurg)
• merküt veya bürküt de denilen altay ve moğol mitolojisindeki efsanevi kartal. kimi yerlerde anka kuşu ile özdeşleştirilmiş. bazen de bir tanrı veya tanrıça olarak görünür. gök yolculuğuna çıkan şamanın ruhuna ilk üç gök katı boyunca kılavuzluk eder.
• tarihte gökkuşu ismiyle de anılmıştır. muhteşem hareketli geniş kanatları, uzun kuyruğu, tırnakları bakırdan, gagası tıpkı ay gibi buzdandı. altay efsanesinde gök yolculuğuna çıkan kam’ın (şaman) ruhuna, ilk üç gök katı boyunca kılavuzluk eden dev, dişi ve mukaddes gök kuşudur. şamanın ayinlerde çağırdığı ruhlar arasında merküt’ ün ruhu da vardı. burada gök/sema sıfatının amacı, bu dünyadan ayrılabilme özelliği içindir. merküt kuşu, dokuz kartalın atası kabul edilirken sol kanadı ay’ı, sağ kanadı ise güneş'i örterdi. aslında güneş doğuyu, ay batıyı simgelerken, başı da kuzeye bakıyordu. ayrıca bazı “kam duası” metinlerinde kanatlarının onca büyüklüğüne rağmen, olağanüstü hareketli olduğundan bahsedilir. sümerler’ in mitinde “imdigud-anzu” isimli kuş -aynı şekilde- kanatlarını açınca bütün gökyüzünü kaplamaktadır. ancak sümerler bu kuşun, gök gürültüsü ve bulutları da simgelediğine inanırlar. anadolu yörükler’in de eskiden bu kuşun, yaramazlık eden çocukları korkutmak amacıyla kullanıldığı rivayet edilir.
• eski türk efsanelerinde, gök yolculuğuna çıkan kam’ın ruhuna, ilk üç gök katı boyunca rehberlik ve yardım eden dev dişi, mukaddes gök kuşu'dur (sema kuşu). sol kanadının ay’ı, sağ kanadının ise güneş'i örttüğüne inanılır. dokuz kartalın atası olarak kabul edilir. kam'lar törenler esnasında merküt'ün ruhunu da çağırmaktadır.
  
  anadolu‘da yaramazlık yapan çocukları korkutmak için kullanılan düşsel bir varlık olarak da bilinmektedir.
  
  v. radlov'un "sibirya'dan" adlı eserinde yer alan kurban törenlerinden bir kam duası.
  
  "gök kuşları beş merküt,
  tırnakları bakırdan
  ayın tırnağı bakırdan,
  ayın gagası buzdan
  geniş kanatları muhteşem hareketli.
  
  uzun kuyrukları yelpaze gibi
  sol kanadı ayı örter. sağ kanadı güneşi
  ey dokuzkartalın anası! yayığı geçerken şaşmaz
  idil üstünde yorulmez, öterek gel sen bana!
  oynayarak gel sen sağ gözüme! sağ omzumun üstüne kon."
  
  (bkz: tuğrul kuşu/#66625296)
• esinlendiğim varlık. severim kendisini. yazdığım şiirlerde de ismini geçirmeyi severim.
• türk mitolojisinde bürküt/merküt veya semrük bürküt hayat ağacının 7. katında bulunur. yöresel bazı türk toplumlarında ise kutsal kayın ağacında durur. kendisi tanrı ülgen’in temsilcisidir ve 7. kattaki kapının korunması onun görevidir. oradan daha yukarıya hiçbir ölümlü geçemez. kanadın biriyle ayı diğeriyle güneşi tutar. tırnakları bakırdandır.
  
  altay, tuva ve moğol mitolojisinde yeni doğan her bebeğin ruhunu bir dişi bürküt yemiştir. daha sonra güneye, sıcak iklimdeki ak su gölünün yanındaki çayırlara uçan bürküt bir kayın ağacının tepesine yumurtasını bırakır. yumurta çatlayınca içinden bir bebek çıkar, ağacın alt dalında bir beşik vardır. bebek bu beşiğe düşer. büyüyene kadar ona bürküt anası bakar. büyüdüğünde ise bebek şaman olur.
• türk ve moğol mitolojisinde bulunan ortak bir figürdür. efsanevi kartal'dır. simurg'un, anka kuşu'nun özdeşidir. kam'ın göğe çıkışında, esrimesinde kılavuzluk eder.
  
  kam şamanlık elbisesini giyer, davulunu hazırlar, tütsüler ve ruhları çağırmaya başlar. her gelen ruh işte geldim kam diye tekmil verir, kendilerini tanıtırlar. yayık han, denizin ruhu, paysın han, kayra han, bay ülgen, ailesi, sağında dokuz, solunda yedi kızını taşıyan tasıgan ana, altay'ın diğer büyükleri, hepsi geliriz ardından kam, merkür'e seslenir ;
  
  “siz, ey beş merküt
  güçlü tunç pençeli, gök kuşları
  ayın pençeleri bakırdan,
  ayın gagası buzdan
  uzun kanatlarının çırpışı güçlüdür.
  uzun kuyrukları yelpaze gibi
  sol kanadı ayı örter.
  sağ kanadı güneşi
  ey sen , dokuz kartalın anası!
  yayığı üstünde uçarsın yolunu şaşırmadan
  idil üstünde uçarsın yorulmadan,
  evime gel öterek!
  sağ gözüme yaklaş oynarak!
  sağ omzumun üstüne kon."
• (bkz: markut)