*

  • müzelerin kolleksiyonlarının tip ve kapsamına, yapının yeri ve büyüklüğüne, finansman kaynaklarına, halk tarafından gördükleri ilgiye, uyguladığı öğretim ve eğitim sistemi ile sergilemede kullandığı iletişim teknoloji ve olanaklarına göre birçok türü bulunmaktadır.

    lütfi parlak ’a göre müzeler 19.yüzyıla kadar, birkaç üniversite müzesi hariç, koleksiyon açısından sadece sanat müzesi görünümündeydiler. müze kolleksiyonlarını ise; değerli mücevherat ve kullanım eşyaları benzeri kıymetli madenlerden yapılmış eserler, arkeolojik buluntulardan ele geçirilmiş eserler; bir kısmı dinsel ağırlıklı olmak üzere resim ve heykel benzeri güzel sanatlar eserleri gibi koleksiyonlar oluştururdu. rönesans ile birlikte kolleksiyonlara bilimsel bağlamlı eserler girmeye başlasa da bunlar ayrı bir müze oluşturmak üzere yeterli değillerdi. 17. yüzyıldan itibaren bilimsel kökenli kolleksiyonlar sayısı arttı. üniversitelerdeki bilim ve teknik müzelerinin ortaya çıkması da bu dönemden sonra görüldü.

    sanayi devrimi sonrası değişen toplumsal yapı ve yaşam biçimi özellikle 20. yüzyıldaki değişiklikler koleksiyon ve müzecilik kavramına farklı bakış açıları getirmiştir. bu da koleksiyonlarda ve müze türlerinde çeşitlenmeye sebep olmuştur. ayrıca avrupa’daki milliyetçilik akımları ve bilimsel çalışmaların çeşitlenmeside bir başka etmendir.

    günümüzde ise herşeye koleksiyon gözüyle bakılmakta sadece objeler değil çeşitli doğa olayları, tarihsel olaylar ve yaşam biçimleri bile sergilere konu olmaktadır. olay daha geniş bir bakış açısı ile değerlendirildiğinde ise; dünyanın kendisi korunması gerekli bir değer olarak kabul edilerek, eko-müze kavramına ulaşılmış olur. bu bakış doğrultusunda müze koleksiyon konularını ve müze türlerini sonsuz sayıda çoğaltabiliriz. koleksiyonların içeriğine ve niteliklerine göre müzelerin sınıflandırılmasını lütfi parlak şu şekilde yapmaktadır;

    müzelerin koleksiyon içerikleri ve niteliklerine göre sınıflandırılması

    i) sanat tarihi müzeleri
    1) arkeoloji bağlamlı
    a) arkeoloji müzeleri
    b) su altı müzeleri
    c) arkeolojik park ve alanlar
    2) etnoğrafya bağlamlı
    a) etnoğrafya müzeleri
    b) halk sanatı
    c) folklör müzeleri
    3) tarihsel belge müzeleri
    4) şehir müzeleri
    5) uygarlık müzeleri
    ii) sanat müzeleri
    1) kültür merkezleri
    2) sanat müzeleri
    a) eski sanatlar müzeleri
    b) çağdaş sanatlar müzeleri
    3) ulusal veya bölgesel sanat müzeleri
    4) dönemsel sanat müzeleri
    5) sanatçı müzeleri
    6) teknik veya gereçlere dayalı sanat müzeleri
    iii) tarih müzeleri
    1) ulusal tarih müzeleri
    2) antropoloji müzeleri
    3) tarihsel evler
    a) tarihsel olay müze evleri
    b) tarihsel şahsiyet müze evleri
    4) özel konulu tarih müzeleri
    iv) bilim müzeleri
    1) bilim müzeleri
    2) teknoloji müzeleri
    3) tasarım müzeleri
    4) endüstri müzeleri
    a) genel kapsamlı endüstri müzeleri
    b) özel konulu endüstri müzeleri
    5) tabii bilimler müzeleri
    a) tabiat tarihi müzeleri
    b) botanik müzeleri
    c) ağaç müzeleri
    d) jeolojimüzeleri
    e) zooloji müzeleri
    f) deniz yaşamı müzeleri (akvaryum gibi…)
    v) mesleki kurum ve kuruluş müzeleri
    1) askeri müzeler
    a) havacılık müzeleri
    b) kara müzeleri
    c) denizcilik müzeleri
    2) polis müzeleri
    3) üniversite müzeleri
    4) vakıf müzeleri
    5) araç müzeleri
    a) hava araçları müzeleri
    b) kara araçları müzeleri
    c) demir yolu araçları müzeleri
    d) deniz araçları müzeleri
    e) uzay araçları müzeleri
    6) posta müzeleri
    7) itfaiye müzeleri
    8) müzik aletleri
    9) tiyatro müzeleri
    10) basın müzeleri
    11) aydınlatma ve ısınma gereçleri müzeleri
    12) mobilya müzeleri
    13) pişirme gereçleri müzeleri
    14) vitrifiye malzemeleri müzeleri
    15) haberleşme gereçleri müzeleri
    16) kostüm müzeleri
    17) ayakkabı müzeleri
    18) mimarlık müzeleri
    19) sağlık müzeleri
    20) sinema müzeleri
    21) iletişim araçları müzeleri
    22) fotoğraf müzeleri
    23) v.b örnekler çoğaltılabilir (plastik gereçler müzesi)
    vi) diğer müzeler (genel kategorizasyona sokulamayan müzeler)
    1) çocuk müzeleri
    2) oyuncak müzeleri
    3) özürlüler için oluşturulmuş müzeler
    4) özel tek konulu müzeler (wasa müzesi)

    unesco’nun 1958 tarihli brezilya bölgesel seminerinde müzeler dokuz grup altında incelenmiştir. bunlar:

    1.sanat müzesi
    2.modern sanat müzesi
    3.arkeoloji ve tarih müzesi
    4.etnoğrafya ve folklor müzesi
    5.doğal bilimler müzesi
    6.bilim ve teknoloji müzesi
    7.bölge müzesi
    8.ihtisas müzesi
    9.üniversite müzesi şeklindedir.

    haberleşme, müzik, spor gibi tek bir konu üzerinde uzmanlaşan müzeler bulunmaktadır. bunun yanında kolleksiyonlarının coğrafi ya da tarihsel kökenine göre özelleşmiş müzeler olabilmektedir. bu özelleşmenin yanında tüm bu müze türleri, finansman kaynakları, özel, enstitü, bölgesel ya da ulusal olmalarıyla veya gençlik, çocuk müzeleri, genel, üniversite gibi hizmet ettikleri toplum kesimi göz önünde tutularak da sınıflandırılmaktadırlar.

    montaner’e göre müzeleri sınıflandırmanın anahtarı, müze mimarisi ile; müze programı arasındaki ilişki, mekan- obje arasındaki ilişki, bilim-kültür arasındaki ilişkilerdir. bu analiz müzeleri altı ana kategoride sınıflandırmamıza olanak sağlar; büyük ölçekli kültürel merkezler; büyük sanat galerileri; modern sanat müzeleri; bilim,teknoloji ve endüstri müzeleri; yerel ve ulusal müzeler; sanat galerileri ve sanat merkezleri

    buna benzer diğer bir sınıflandırmada nerime cimcoz’da müzeleri altı ana grupta toplamıştır; büyük kültür komplexleri; büyük ulusal sanat galerileri; çağdaş sanat müzeleri; bilim, teknoloji ve endüstri müzeleri; tek konulu müzeler; galeriler ve çağdaş sanat merkezleri

    icom müzeleri;. bilim ve teknoloji, doğal tarih, arkeoloji, tarih, modern sanat gibi konulara göre sınıflandırmıştır. aşagıda doğal ve insan yapımı olarak iki ana başlık altında toplanan müze konuları, fonksiyonlarına ve strüktürlerine göre sınıflandırılmıştır.

    sergilenen objelerin kökenine göre müzelerin sınıflandırılması (auer, 1968, s.135)

    a. doğal

    strüktür ve fonksiyon

    1. evren

    madde, enerji, ve fizik, kimya, astronomi, havacılık
    aralarındaki karşılıklı bağlar

    2. dünya

    iç dünya jeodezi, jeoloji, mineraloji
    yüzey kara coğrafya
    su hidrografi
    hava meteoroloji
    3. biyoloji
    bitkiler botanik
    hayvanlar zooloji
    4. insan
    insanlığın gelişimi antropoloji
    yapı anatomi
    fonksiyon fizyoloji
    sağlık hijyen
    hastalık patoloji

    b. insan yapimi
    insan yapımı araç gereç ve eserler
    1 sanat
    oymacılık, resim, heykel, uygulamalı sanat, mimarlık, edebiyat, müzik, tiyatro, diğer sanatlar
    2 bilim
    araştırma araçları, araştırma teknikleri, bilimsel aletler

    3 teknoloji
    hammadde, enerji, bilgi, ulaşım, teknoloji, yaşam için gereksinimler
    4 sosyal yaşam
    aile, kabile, halk, ulus, insanlık

    the official museum directory tarafından hazırlanan sınıflandırmada ise müzeler koleksiyonlarının türüne ve içeriğine göre (sanat, bilim, tarih vb. gibi) sınıflandırılmışlardır.

    müzelerin sınıflandırılması / kategorisel sınıflandırma (the official museum directory, usa, 19--)

    sanat

    · sanat kurumları, danışma kurulları ve komisyonlar, vakıflar ve enstitüler
    · sanat kurumu galerileri
    · sanat müzeleri ve galerileri
    · sanat ve el sanatı müzeleri
    · porselen, cam ve gümüş müzeleri
    · süsleme sanatları müzeleri
    · halk sanatları müzeleri
    · tekstil müzeleri
    b. çocuk müzeleri
    c. kolej ve üniversite müzeleri
    d. şirket müzeleri
    e. sergileme alanlari
    f. genel müzeler
    g. tarih müzeleri
    · tarih ajansları, danışma kurulları, komisyonlar, vakıflar ve araştırma enstitüleri
    · tarihsel evler ve tarihsel yapılar

    · tarihsel bölgeler
    · tarih ve koruma kurumları
    · tarih koruma kurulları
    · tarih müzeleri
    · denizcilik ve donanma müzeleri ve tarihsel değeri olan gemiler
    · askeri müzeler
    · koruma projeleri
    h. kitaptan farkli kolleksiyonlara sahip kütüphaneler
    i. ulusal ve bölgesel ajanslar, danişma kurullari ve komisyonlar
    j. doğal merkezler
    k. park müzeleri ve ziyaretçi merkezleri
    l. bilim
    · akademiler, dernekler, enstitüler ve vakıflar
    · havacılık ve uzay müzeleri
    · antropoloji, etnoloji ve etnik müzeler
    · akvaryumlar, denizcilik müzeleri ve okyanus müzeleri
    · arboretum
    · arkeoloji müzeleri ve arkeolojik bölgeler
    · ornitoloji müzeleri
    · botanik ve su bahçeleri
    · seralar
    · böcekbilim müzeleri ve böcek kolleksiyonları
    · jeoloji, mineraloji ve paleontoloji müzeleri
    · kurutulmuş bitki kolleksiyonları
    · herpetoloji müzeleri
    · tıp, diş, sağlık, eczacılık, psikiyatri müzeleri
    · doğal tarih ve doğal bilim müzeleri
    · plenataryumlar, gözlemevleri ve astronomi müzeleri
    · bilim müzeleri (genel bilimler ve fiziksel bilimler)
    · vahşi yaşam alanları, kuş cennetleri
    · zooloji müzeleri
    · hayvanat bahçeleri
    m. özelleşmiş müzeler
    · tarım müzeleri
    · antika müzeleri
    · mimarlık müzeleri
    · görüntü, ses ve film müzeleri
    · sirk müzeleri
    · iletişim müzeleri
    · kostüm müzeleri
    · suç müzeleri
    · elektrik müzeleri
    · yangın ve yangınla savaş müzeleri
    · orman ve odunculuk müzeleri
    · mobilya müzeleri
    · silah müzeleri
    · hobi müzeleri
    · zaman müzeleri
    · endüstri müzeleri
    · taş oymacılığı müzeleri
    · ağaç işçiliği müzeleri
    · madencilik müzeleri
    · para ve para basım aletleri müzeleri
    · müzikal enstrüman müzeleri
    · pul müzeleri
    · din müzeleri
    · keşif müzeleri
    · spormüzeleri
    · teknoloji müzeleri
    · tiyatro müzeleri
    · oyuncak ve kukla müzeleri
    · ulaşım müzeleri
    · matbaacılık müzeleri
    · balmumu müzeleri
    · balina ve balina avcılığı müzeleri
    · ahşap oymacılığı müzeleri
    · ekmek müzesi
    · mumya müzesi

    bunların dışında müzeleri kullandığı eğitim yöntemi açısından da sınıflandırmak mümkündür. eğitim teorisi başlığı altında ayrıntılı açıklanacağı gibi, eğitim sistemine göre müzeleri dört başlık altında incelemek mümkündür:

    · sistematik müze(systematic museum)
    · organize, metodik müze(the orderly museum)
    · keşif müzesi(discovery museum)
    · konstrüktif müze(construktivist museum)

    umberto eco ’nun makalesinde “geleneksel müzenin çelişkilerini taşımayan alternatif bir müze üzerine birkaç kuramsal olasılık” başlığı altında verdiği örnekler, müzenin yerden, binadan bağımsızlığına giden yolda önemli bir aşamadır .
    umberto eco’ya göre alternatif müze türlerini şöyle sıralayabiliriz;

    · öğretici müze, sergilenen yapıtın anlaşılmasında yararlı olacak bilgileri, çeşitli biçim ve yollarla sunan bir güzergahın geçilmesinden sonra ulaşılan tek bir yapıt (veya obje) üzerine yoğunlaşır. ziyaretçinin sergilenen objeye ulaşması için geçtiği mekanlarda, eldeki tüm sergileme teknikleri kullanılarak, objenin oluşturulduğu veya eserin yaratıldığı dönem özellikleri yaşatılır. dönemin politik, sosyolojik, ekonomik, ahlaksal, dinsel, kısaca eserin oluşumuna etkisi olabilecek tüm koşulları izleyen ziyaretçi, sonunda ulaştığı eserin anlamını daha rahat kavrayabilecek ve unutmayacaktır.

    · gezici müze, geleneksel müzenin daha dinamik halidir. umberto eco’nun bu müze tipi için verdiği örnek, sanat yapıtlarının kusursuz dia ve slaytlarla, duvarlarında doğal boyutlarıyla gösterilebileceği gezici bir müze (bir tür büyük konteyner, gezici, dev bir sirk çadırı) düşüncesidir. böylece bir taşra kentinde de bir hafta louvre, diğer hafta moma görülebilecektir. bu anlayışa uygun bir başka örnek de ferrara’daki metafizik resim müzesidir. bu müzede, yanlızca dia pozitiflerden oluşan metafizik resmin tüm yapıtlarını gösterme olanağı tanıyan, ışıklı, dev perdeler yer alır. resim altındaki açıklayıcı bilgilerle desteklenen bu görüntüler etkili bir öğretim aracına dönüşür.

    · deneyimci-bilimkurgusal müze, objelerin değil, sergileme tekniklerinin, günümüzdeki evrensel sergilerin sunulduğu müzelerdir. ziyaretçide, bir bilgiyi kendisine verebilecek sonsuz yollara karşı merak ve dürtü uyandırılır. umberto eco bu müze için şöyle der: “müze geleneksel bağlamda ölür; topolojik bir uzama göre düzenlenmiş, hareketli, açılır kapanır duvarlar üzerinde değişken hareketlerle kurulup bozulan, çağcıl bir sanat, ışık, ses deneyimi yaşatan müze tipidir.”

    · oyun müzesi, umberto eco ’nun tanımına göre”öğretme amaçlı, sergileme seçimlerinde değişken, doğası deneyimci ve temelde oyun üzerine kurulmuş bir müze düşünüyorum. bu yapıtlarla kurulacak ilişki yalnız görsel ve eylemsiz olmamalı tabii; ziyaretçinin kullanacağı öğeler, objelere dokunabilme olanağı sağlayabilecekse, orjinallerin kopyalarıyla değiştirilmesi gibi konular üzerinde durmalıdır. amaç böyle bir yeri bir kerede gezebilmek olmamalı, bu müze zaman içinde peş peşe birçok buluşmanın yaşandığı bir mekan anlamını taşımalı” şeklindedir.

    sanal müzeler (bkz: interaktif müze)

    günümüz iletişim teknolojileri içinde en yaygın ve en çok kullanılanı olan internet, daha geniş kitlelere ulaşma imkanı sayesinde müzelere çok geniş imkanlar sunmaktadır. bir çok müze zengin içerikli internet sayfalarında koleksiyonlarını sergilemekte, bu virtüel galerileri, üç boyutlu görüntüler, filmler, sesler ve resimlerle destekleyerek, müzenin eğitim işlevine yeni bir boyut kazandırmaktadır.

    müze mimarları miller ve scofidio “müzeyi tüketmek” başlıklı yazılarında müzelerde el kameraları ile gezinen müze ziyaretçilerine dikkat çekiyorlar. sergilenen orijinal eserleri kendi gözleriyle direkt olarak görebilmek için müzelere gelen ziyaretçilerin, kayıt cihazları kullanarak araya kendilerinin bir arayüz koymalarını sorgulayan yazıda, günümüz insanının değişen ihtiyaç ve alışkanlıkları vurgulanmaktadır. sergilenenin kaydedilmesi ve biraysel değerlendirme için eve taşınması sanal müzelere giden yolda ilk adım olarak değerlendirilebilir

    geleneksel sergi sitemleri dışında yollar arayan new york’lu ressam steve keene’e göre internet galerileri yakın gelecekte ençok kullanılan sergileme yöntemi olma yolundadır. yale üniversitesi güzel sanatlar fakültesi mezunu olan ressam geleneksel sanat eseri sergileme yöntemlerine karşı olduğunu belirtirken, internet sayesinde eserlerinin sonsuza kadar saklanabileceğini de ekliyor. amerika’daki birçok sanat severin internet bağlantısı olduğu için, internet galerileri aynı zamanda kişilere eser edinme fırsat eşitliğinide sağlamış oluyor

    jeffry shaw’un 1990’da gerçekleştirdiği “virtual museum” projesi bu konudaki ilk denemelerdendir. bu projedeki “sanal müze”, sergi objeleri ve odalarının bilgisayarda üç boyutlu olarak temsil edildiği bir müzedir (computerized museum). bu ortamın deneyimlenmesi için kullandığı elemanlar, dairesel, dönebilen bir platform, üzerinde geniş bir video projeksiyon monitörü, bir bilgisayar ve izleyici için bir koltuktan ibarettir. bu koltuğa oturan izleyici sanal müze içindeki hareketlerini interaktif olarak kontrol edebilmektedir. mimarinin objenin yerleştirildiği gerçek sergi mekanlarından oluşan beş odası bulunmaktadır (denemede seçilen müze: landes museum, linz). gerçek mekanlarla sanal mekanlar entegre edilmiştir .

    simthsonian enstitüsü 150. kuruluş yıldönümü çerçevesinde internettekiler arasında en kapsamlısı sayılabilecek üç boyutlu web sayfalarını hazırladı. 400 elektronik sayfadan oluşan bu virtüel sergi lincoln’ün eşyalarından, frank lloyd wright stili mobilyalara kadar amerikan sanat tarihinin çeşitli dönemlerini yansıtan objeler içermektedir. picasso, van gogh, hopper, botero gibi ressamların eserleride, “hayal galerisi” isimli bölümde yer almaktadır. philedelphia sanat müzesi’de benzer bir girişim de bulunarak koleksiyonunda bulunduğu brancusi eserlerini internet yoluyla sergilemeye başladı. gerçek bir müzeyi andıran üç boyutlu bu sergide, izleyici brancusi’nin heykellerini değişik açılardan görme imkanını bulabilmektir. washington’daki ulusal havacılık ve uzay müzesi, geçici ve kalıcı olarak bünyesinde yer verdiği tüm sergileri internete aktarmıştır. ziyaretçi çok dikkatli hazırlanmış sitede hangi konu altındaki sergiyi gezeceğine karar verdikten sonra serginin planı karşısına gelmektedir. bu plandan serginin istediği kısmını resim, animasyon, ses efektleri ve filmler desteğinde izlemektedir. boston bilim müzesi’nin internet sayfalarında da sahip olduğu koleksiyonlar ve açılan konulu sergiler tüm ayrıntılarıyla ziyaretçilere sunulmaktadır. leonardo da vinci konulu sergi internet sitesinde film ve resimler ile sunulmaktadır.

    sanal müze olarak tanımladığımız bu ortamlar, internet veya cd ortamında şu şekillerde var olabilirler.

    · müzelerin tanıtımının yapıldığı; kat planları, ziyaret saatleri,geçici* ve kalıcı sergiler,müzenin konumu ve sunduğu olanaklar, açılan kurslar, iç mekan görüntülerini, sergilenen objeleri ve müze işletimiyle ilgili bilgileri içeren sunumlar;

    · mevcut bir müzeyi baz almaksızın, belirli bir konudaki objeleri, sanat eserlerini veya temayı sergilemek amacıyla tasarlanmış, iki veya üç boyutlu bilgisayar sunumları ve internet sayfaları;

    · bilgisayar ortamında modellenen, sanal gerçeklik teknolojisi ile mevcut veya tasarlanmış bir müzenin içinde gezebildiğiniz, objelere dokunabildiğiniz ve bilgisayarın sunum imkanları sayesinde eserle ilgili bilgileri gerçek mekandaki yöntemlerden farklı yöntemlerle deneyimlemeyi sağlayan sanal mekanlar.

    müze ve sergi mekanlarındaki değişimin ve sanal müze gibi alternatif imkanların incelenmesi sonucunda müze tipolojisinde köklü bir değişim olduğu söylenemez. ancak müzecilik anlayışındaki yeni söylemler ve mekanlardaki değişim kıpırtıları yeni olasılıklar için potansiyel olduğunun göstergesidir. müzelerin incelenmesiyle açığa çıkan mevcut potansiyelin, farklı kullanımı olan birçok mekanda da var olabileceği düşünülebilir bir boyuttur.

    cadman (ilker öncen, y.mimar) in konuyla ilgili makale ve tezlerinden derlenmistir.

    edit: sen gel 3 yillik emegi paylas, ondan sonra bir cümlesini bile okumadigina emin oldugun birileri kötülesin...hayir ilgini çekmeyebilir ama niye kötülüon kardesim ?
hesabın var mı? giriş yap