öd tengri ^*

• var mısın, yok musun?
  
  öd, türkçe zaman anlamına geliyor. tengri ise malum.
  
  mesele bir sözcüğün nasıl okunacağı ile ilgili. önce bundan bahsedelim.
  
  "ödtngri:ysr:kisioglı:kop:ölgli:törms" (ezbere yazdım, hata varsa düzeltiriz)
  
  bunu nasıl okuyacağız? yine iki üstadı getirip karşı karşıya koyalım^*.
  
  talat tekin der ki: "öd tengri aysar kişi oğlı kop ölgeli törimiş."
  
  muharrem ergin der ki: "öd tengri yaşar kişi oğlı kop ölgeli törümiş."
  
  yani talat hoca "zaman tanrısı öyle buyurunca insanoğlu hep ölümlü yaratılmış." derken, muharrem hoca "zamanı tanrı yaşar, insanoğlu hep ölümlü yaratılmış." demektedir.
  
  yazıya göre, bu okunuşların ikisi de mümkün. bu durumda bir öd tengri var mıdır, yok mudur? varsa bile, orhun yazıtlarındaki ifade, ona dair midir, değil midir?
  
  yunan, hint, fars mitolojilerinde zamana hükmeden veya zamanla ilişkili olan tanrılar var. türklerde de olması gayet muhtemel. öyle gözüküyor ki emel esin de bunu kabul etmiş, ancak ayrı bir tanrı olarak değil, gök tanrı'nın bir parçası olarak kabul etmiş. ancak o da öd tengri'den "göktürk metinlerinde geçen öd tengri" olarak bahsediyor. böylece yine bu okuma sorununa geri dönüyoruz.
  
  verileri söylencelerle desteklemek bir çözüm olabilir. ancak bu söylenceler üzerine çalışan pek kimse de kalmadı.
  
  diyelim ki, bu tanrının varlığı muhtemeldir. ancak mesele hâlâ karanlık.
• bu tanrının varlığının, büyük ölçüde orhun yazıtlarındaki bir okuma farklılığı ile ilişkili olduğunu söylemiştik^*
  
  daha sonra "aysar" sözcüğü üzerine tekrar düşündüm ve düşüncemi bir hocamla da paylaştım. mesele şu ki talat tekin hoca'nın sözcüğü "aysar" olarak okuması fakat "buyurunca" şeklinde tercüme etmesi pek doğru gözükmüyor.
  
  sözcük pekâlâ "aysar" şeklinde okunabilir. ancak bu durumda bu sözcüğü "buyurursa" şeklinde günümüz türkçesine çevirmek gerekecektir. şu hâlde ilgili cümle de şöyle oluyor:
  
  "zaman tanrısı buyurursa insanoğlu hep ölümlü yaratılmış."
  
  pek de mantıklı durmadı, haksız mıyım?
  
  bu nedenle, muharrem ergin'in verdiği anlamı daha doğru buluyorum. yazıtlarda "ş" yerine "s" tamgasının kullanıldığı görülüyor. genellikle "sa" sesi için değil, "se" sesi için ama, yine de mümkün. bu nedenle muharrem ergin'in iddiası daha tutarlı.
  
  neticede, türk mitolojisi için adı konulmuş bir zaman tanrısından, yani öd tengriden bahsetmek zor. ancak bu, eski türklerin bir zaman tanrısının olmadığına dair bir delil de olmayacaktır elbette.
  
  edit: terk ettiğim bir görüş bu. artık bu kadar emin olunamayacağını düşünüyorum.
• zamanın sahibidir.
• gök tengri ile karıştırılır oysa farklı bir tanrıdı, türk mitolojisindeki zaman tanrısı
• mitolojide zaman ve mekan birbirinden ayrı düşünülemez... zira zaman, mekan içinde dönen göksel cisimlerle bağlantılıdır. emel esin, gök kubbe, gök çarkı ve bunların simgelerinden olan gök ejderinin -türkçe ifadesiyle kök luu veya evren- hem göksel mekanın hem de zamanın simgesi olduğunu söyler. bu kozmolojinin gereği olarak gök tanrısının zaman ilahı/öd tengri kavramını da içerdiği sonucu çıkar.
  
  “öd tenri aysar kişi oglı kop ölgeli törümiş./zaman tanrısı buyurduğu için insanoğlu hep ölümlü yaratılmış.”
  (orhun yazıtları - kül tigin abidesi, kuzey yüzü)
  
  (bkz: türk mitolojisinde zaman kavramı/@ay hatun)
• üç açılı, kızgın demir^*. üçüncü açısı biraz şey. (bkz: türk üçgeni) (bkz: akı kapasitörü) (bkz: mitsu hishi) (bkz: dorothy le fer) (bkz: demir kızak)
  
  (bkz: öd tengri yasar kişi oglı kop ölgeli törümiş)
  (bkz: demir kırat) (bkz: kızgın demiri soğutalım)
• bildiğim kadarıyla tengiricilikteki zaman tanrısı olup kültigin yazıtlarında "öd tengri yasar kişi oglı kop ölgeli törimiş" şeklinde adı geçmektedir. ayrıca minusinsk ve altın göl yazıtlarında da adı geçmekte olup hakkında en azından şimdilik pek fazla bir bilgi yoktur.