• bütün bir ekonomik sistemi, basit bir bilgisayar sistemiyle bile takip etmenin ve planlama yapmanın mümkün olduğunu gösteren bir enformasyon ve kontrol sistemidir. insanlık tarihinde, yalnızca iktisadi açıdan değil, sibernetik açısından da çok önemli bir kilometre taşı olmasına rağmen pek çok kişi böyle bir projenin varlığından haberdar değildir. adını ingilizce "cybernetics" ve "synergy" kelimelerinin birleşiminden alır. şili kaynaklarında ispanyolca adı "synco" olarak geçmektedir. tasarımını manchester üniversitesi öğretim üyesi stafford beer yapmıştır. salvador allende zamanında, 1971'de, şili'de kurulmuştur. bir önceki hükümet döneminde alınmış olan atıl durumdaki 500 kadar teleks cihazı fabrika ve dağıtım merkezleri gibi alt birimlere yerleştirilmiş ve hepsi merkez bilgisayara cybernet adı verilen bir ağ ile bağlanmıştır. algedonic feedback özelliğinin yanısıra, toplam, sektör, branş ve işletme şeklinde dört kontrol seviyesi bulunan sistem, bütün üretim araçlarının ve dağıtım merkezlerinin kamunun elinde olduğu bir ekonomide, planlama merkezine anlık stok değişimi verileri ve talep girdileri üzerinden, eşanlı bilgi aktarımı yapmak; bütün bir ekonomiye ilişkin nihai talep setlerini doğru belirleyebilmek ve bu şekilde üretim planlamasını halkın gerçekten ihtiyaç duyduğu şekilde gerçekleştirebilmek amacıyla geliştirilmiştir. algedonic feedback özelliği de, alt seviyede kesin aralıklar içerisinde çözümlenemeyen bir problemden üst seviyenin haberdar edilmesini mümkün kılmaktadır.

    kuruluş çalışmaları 1971 yılında başlayan sistem, ekim 1972'de şili'de 40 000 kamyon şöförünün katıldığı büyük nakliye grevi sırasında, sadece 200 kamyon ile bütün ülkenin lojistik ağının canlı tutulabilmesini sağlamış ve bu şekilde grevden kaynaklanabilecek olası bir kıtlığın başarıyla önüne geçilebilmiştir. project cybersyn bu şekilde 1973 yılına kadar başarıyla kullanılmıştır. ancak general pinochet tarafından allende'ye yönelik olarak yapılan askeri darbenin ardından, 11 eylül 1973 tarihinde proje iptal edilmiş ve star trek filmindeki uzay gemisi enterprise'ın kumanda odasından esinlenilerek dekore edildiği izlenimi yaratan merkezi operasyon odası imha edilmiştir.

    merkezi operasyon odası şu şekildedir:
    http://www.biennial.com/…s-room-600dpi-00000002.jpg
    http://jbarahona.typepad.com/…tegorized/synco_2.gif
    http://www.keimform.de/…ploads/2008/11/cybersyn.jpg
    https://4.bp.blogspot.com/…b/s1600/cybersyn1254.jpg

    cybersyn sistemi için ayrıca cyerstride adı verilen bir yazılım da geliştirilmiştir. söz konusu yazılım, rassal değişkenler için, olasılık dağılımı içinde, koşullu olasılıklar ile marjinal olasılıklar arasındaki ilişkiyi gösteren bir bayes filtresi temel alınarak hazırlanmıştır. teleks cihazları aracılığıyla merkezi birime günlük veri aktarımına dayalı olan sistem, o günün teknolojik durumunun ilkelliğine rağmen başarılı olabilmiştir. günümüzde ise, bütün dünyayı saran mevcut iletişim ağı üzerinden ve her vatandaşın sadece bir kart kullanarak bütün ihtiyaçlarını karşıladığı ve anlık tüketim eğilimlerine ilişkin geniş örneklemli istsatistiksel verilerin izlenebildiği ve bu şekilde halkın ihtiyaçlarının gerçekçi olarak tespit edilebildiği plan süreçlerinin yürütülebilmesi imkanı ortaya çıkmış durumdadır.

    stafford beer'ın iktisadi planlama, sibernetik ve project cybersyn ile ilgili 1974 yılına ait olan brifing videoları:
    https://www.youtube.com/watch?v=e_bxlevyghg
    https://www.youtube.com/…bglbxjuxnlnhfwgmqn&index=5

    (bkz: stafford beer)
    (bkz: salvador allende)
    (bkz: augusto pinochet)
  • --- spoiler ---

    cybersyn

    west byfleet'deki sükunetin tersine şili o günlerde devrimci bir kaynaşma içindeydi. başkent santiago'da, salvador allende'nin her tür yeniliğe aç, kuşatma altındaki marksist hükümeti simon beer'in babası stafford'u bu ölçümlerin bir parçası olduğu, çok daha kapsamlı bir teknolojik deneyi yürütmekle görevlendirmişti.

    "cybersyn projesi" olarak bilinen deney daha önce hiç yapılmamış ve benzeri görülmemiş bir şeydi. stafford beer, şili toplumuna kendi deyişiyle, bir elektronik "sinir sistemi nakli" yapmaya girişmişti. seçmenler, iş yerleri ve hükümet, yeni ve karşılıklı etkileşimli bir ulusal iletişim ağıyla -zamanından onlarca yıl ileride bir tür sosyalist internet'le- birbirlerine bağlanacaktı. böylece ilişkileri eskisinden çok daha eşit ve birbirine duyarlı bir hale gelecekti. allende hükümeti 1973'te bir askeri darbeyle devrildi. beer ile ingiliz ve şilili mesai arkadaşlarının bu hi-tech ütopyalarını gerçekleştirmede ne kadar mesafe almış oldukları da çok geçmeden unutuldu gitti.

    allende döneminin tarihine dair sonu gelmez tartışmalarda cybersyn projesi'nin adı bile anılmaz. ama projeye katılanların kişilikleri, eriştikleri başarının düzeyi, tasarının iyimserliği ve hırsı kadar gerçekleştirilebilirliği de 20. yüzyıl sonlarının sözü en çok edilen sol hükümetine dair önemli gerçekleri yansıtıyor.

    stafford beer: "idealist bir maceracı"

    2002'de ölen stafford beer, yolu şili'ye düşmüş, kabına sığamayan, maceracı bir ingiliz idealistti. kısmen bir bilim insanı, kısmen bir iş idaresi ustası, kısmen bir toplumsal ve politik teorisyen olan stafford çok para kazanmış olmasına karşın 1950'ler ve 60'lar ingiltere'sinden bıkmıştı. biyolojik ve insan yapısı sisteler arasındaki benzerliklere ilişkin, daha sonra yazdığı "firmanın beyni" başlıklı kitabıyla ünlenen fikirleri onu ingiliz işadamları ve politikacıları için aranan bir danışman haline getirmişti. ancak müşterileri önerdiği çözümleri her zaman benimsemediklerinden beer de yurt dışından gitgide daha çok iş almaya başlamıştı. şirketi 1960'ların başında şili demiryollarının bir işini üstlenmiş ama beer şili'ye gitmemişti. ancak projede çalışan şiililerden biri olan fernando flores beer'in kitaplarını okumaya başlamış ve düşüncelerinin özgünlüğü ve enerjisine kapılmıştı.

    allende iktidarda

    bu arada 1970'te allende hükumeti iş başına gelmiş ve şili'de bir beer takipçileri topluluğu oluşmuştu. flores de büyük çaplı millileştirmelerden sorumlu bir bakanlığın başına getirilmişti. pek çok alanda olduğu gibi allende hükümeti ekonomiyi de geleneksel marksist rejimlerden farklı bir biçimde yürütmeyi amaçlıyordu. beer'in takipçilerinden ve flores'in baş danışmanlarından raul espejo "sovyet örneği merkezileşmeye çok karşıydım" diyor. "bunun yürümeyeceğinden adım gibi emindim."

    öyleyse şili ekonomisi nasıl işleyecekti? 1971'den itibaren allende'nin demokratik, otoriter olmayan devriminin yol açtığı sevinç dalgası sönmeye yüz tutmuş, flores ve espejo da bakanlıklarının başıboş bir madenler ve fabrikalar imparatorluğu devraldığının farkına varmışlardı. bunlardan kimi, çalışanlarca işgal edilmiş, kimi eski sahiplerinin yönetiminde kalmış, ama pek azı tam verimlilikle çalışan işletmelerdi. flores ve espejo temmuzda beer'e bir mektup yazarak yardımını istediler. onun sola sempati beslediğini biliyorlardı ama çok meşgul biri olduğunun da farkındaydılar. "bizim umudumuz onun ekibinden birini işe almaktı" diyor espejo. ama beer mektubu alır almaz şili'deki durumun büyüsüne kapılmıştı bile. öteki işleri bırakıp şili'ye uçmaya karar verdi. west byfleet'teyse karışık duygular hakimdi."stafford'un gene aklının başından gittiğine hükmetmiştik diyor" oğlu simon. ama şiililer santiago'ya ayak bastığında ondan çok etkilenmişlerdi.

    "kocaman bir adam"

    "koca bir adamdı" diye anımsıyor espejo "ve olağanüstü canlı ve heyecanlı. bütün gözeneklerinden büyük düşüncelerin fışkırdığını görebiliyordunuz." beer günlük 500 dolar -genel olarak aldığının altında ama washington'daki düşmanlarının esirgediği döviz sıkıntısı içinde kıvranan bir hükumet için muazzam bir para- ücret ve kesintisiz çikolata şarap ve puro takviyesi istemişti.

    sonraki iki yıl boyunca yardımcıları, gıda kıtlığı içinde çırpınan ülkede yerel basının orson welles ve sokrates'e benzettiği beer'in isteklerini karşılamak için uğraşırken o da enerji patlamalarıyla çalışıyor ve her iki ayda bir, bir ingiliz cybersyn ekibinin çalışmakta olduğu ingiltere'ye dönüyordu. bu çalışma çarpıcı bir ürün verdi: şili'nin kuzeyindeki çöllerden, güneyindeki buzlu çayırlara kadar bütün omurgası boyunca uzanan yeni bir iletişim sistemi. sistem her gün tek tek fabrikaların üretimlerine, önemli hammaddelerin akışına, devamsızlıklara ve öteki ekonomik sorunlara ilişkin bilgi taşıyordu.

    allende ve beer

    o ana kadar çok daha zengin ve istikrarlı ülkelerde bile böylesi değerli bilgileri elde etmek ve işlemek, hükümetlerin en az altı ayını alırken cybersyn projesi teknik sorunların üstesinden gelmeyi başarabilmişti. önceki hükümet tarafından ithal edilip kimse onlarla ne yapılacağını bilmediğinden bir depoda terk edilip unutulmuş 500 teleks makinesi bulunmuş, bunlar fabrikalara yerleştirilerek santiago'da iki kontrol merkezine bağlanmıştı. bu merkezlerde az sayıda personel her akşam saat beşte ekonomi istatistiklerini derliyor ve çok pahalı tek bir bilgisayara yükleyerek her sabah başkanlık sarayı la moneda'daki brifinglerde değerlendirilmek üzere düzenliyorlardı.

    allende'nin kendisi de projeyi heyecanla destekliyordu. beer cybersyn'i kağıtlara çizerek ona anlatıyor ve kendisi de bir zamanlar hekimlik yapmış olan allende'nin ağların ve kurumların biyolojik özellikleri hakkındaki kavramlaştırmalarını içgüdüleriyle kavradığını hissediyordu. iki adamın da cybersyn'in hükümetin insanları gözleyip denetlemesi için yapılmış bir casusluluk makinesi olmadığında birleşmeleri dikkat çekiciydi. tersine sistemin işçilerin işletmeleri yönetmeleri en azından iş yerlerinin yönetimine katılmalarına yardımcı olacağı ve tezgah başlarıyla santiago arasındaki günlük bilgi alış verişinin güven ve gerçek iş birliği sağlayacağı böylece pek çok solcu düşünürün hayalindeki bireysel özgürlük ile kolektif başarının bağdaştırılmasının sağlanacağı umuluyordu.

    ama işler her zaman öngörüldüğü gibi yürümüyordu. cybersyn üzerine bir doktora tezi yazan amerikalı araştırmacı eden miller "fabrikaların bu istatistikleri göndermelerini sağlamak uyuşturmadan diş çekmeye benzer bir şeydi" diyor. 1972-73'ün kıtlıklar, grevler ve önü tıkanan hükmet girişimleriyle boğuşan hummalı şiilisinde öncelikler çoğu kez başkaydı. ve işçiler çoğu kez kendi işletmelerini yönetmeye ya hevesli değillerdi ya da buna yetmiyorlardı. miller "beer'in uzmanlarının ilişki kurdukları kişiler genellikle iş idarecileriydi" diyor.

    esnaf grevi ve cybersyn

    ama başarılar da yok değildi. espejo "birçok fabrikada" diyor, "işçiler tezgahlarında bizim santiago'dakilere benzeyen grafikleri yerleştirmek için yer açmaya başlamışlardı." fabrikalar telekslerini hükümetle karşılıklı şikayet ya da isteklerini ulaştırmak için kullanıyorlardı. ve ekim 1972'de allende o güne kadar en büyük bunalımla yüz yüze geldiğinde beer'in icadı yaşamsal önem kazandı.

    muhafazakar küçük iş sahipleri bir uçtan ötekine bütün şili'de cıa desteğiyle greve giriştiler. gıda ve yakıt stokları tükenmenin eşiğine geldi. o zaman hükmet cybersyn'in grevcilerin önüne geçebilmek için bir yol sunduğunun farkına vardı. teleksler kıtlığın en çok nereyi vurduğu ve bunu gidermek için nerelerde üretim yapılmakta olduğu konusunda bilgi toplamak için kullanılabilirdi. santiago'daki kontrol merkezleri gece gündüz durmadan çalışıyordu. çalışanlar hatta bakanlar bile evlerine gitmiyor orada yatıp kalkıyorlardı. "kontrol merkezleri en olağanüstü biçimde yaşamaya başladı" diyor espejo. "sanki dünyanın merkezi bizdik." grev allende'yi devirmeyi başaramadı.

    bu bir bakıma cybersyn'in doruk noktasıydı. ertesi yıl tıpkı hükümet gibi proje de başa çıkılmaz sorunlarla karşılaşmaya başladı. 1973'ten itibaren projenin millileştirilmiş işletmelerin dörtte birine yakınını kontrol eder hale gelmesi beer'in idealist uzmanlarının yanında sıradan kişilerin de projeye katılmalarını gerektirdi. bu gruplar arasındaki sürtüşmelerin ardı arkası gelmedi. bu arada beer'in kendisi de başka tasarılarla ilgilenmeye başlamıştı: hi-tech sosyalizm propagandası için ressam ve müzisyenleri kullanmak; oğlunun hiçbir zaman gerçekten hizmete konamamış elektronik kamu oyu ölçerlerini test etmek; hatta uskumru avı seferleri düzenleyerek hükümete döviz sağlama çabalarına katkıda bulunmak.

    bu arada allende karşıtı sağcı komplo giderek daha yıkıcı bir hal alıyor ve abd'nin cesaretlendirdiği ülkeler şili'ye yardım ve yatırımlarını durduruyorlardı. beer bir kısım yabancı basında güney amerika'da "büyük birader idaresi" yaratmakla suçlanıyordu. sonraları "şili'de çok gerilim vardı" diye yazmıştı. "her an çekip gidebilirdim ve çok kez bunu düşündüm."

    allende ve cybersyn'in sonu

    haziran 1973'te santiago'yu terk etmesi uyarısı aldıktan sonra beer espejo'nun bir akrabasından deniz kıyısında bir ev kiraladı. birkaç hafta yazı yazdı denizi seyretti ve gece karanlığından yararlanıp hükmet toplantılarına gitti. 10 eylül'de la moneda başkanlık sarayında cybersyn'in yenilenmiş yapılarının yerleştirilebileceği bir oda bulundu. ertesi gün saray darbecilerce bombalandı. o sırada beer londra'da şili hükümeti için lobi yapıyordu. son toplantısını bitirip şili'ye uçmak için sokağa çıktığında bir gazete bayisinde "allende öldürüldü" başlığını gördü.

    şilili askerler sarayı ele geçirdiklerinde cybersyn ağı hiç hasar görmemişti. espejo'yuı çağırıp ne olduğunu açıklamasını istediler. ama sistemin açık ve eşitlikçi özelliklerini beğenmeyip imha ettiler. espejo kaçtı. diğer meslektaşları o kadar şanslı değildi. darbeden az sonra beer west byfleet'i karısını ve mülkünün büyük bölümünü terk etti ve galler'de bir kulübede inzivaya çekildi. oğlu "çok açık bir biçimde hayatta kalmaktan ötürü suçluluk duyuyordu" diyor.

    cybersyn ve stafford'un sonraki daha derin icatları kimi sosyalist web sitelerinde ve daha da şaşırtıcısı modern iş idaresi okullarında ekonomik bilgi toplamının önemi ve enformel çalışma uygulamaları derslerinde yaşamaya devam diyor. david bowie, brian eno ve tony blair'in danışmanlarından geoff mulgan, beer'i esin kaynakları arasında sayıyorlar.

    --- spoiler ---

    edit
    kaynak
  • scada - erp çaprazı bir sistem.

    iki kavramın da öncülü, en kötü ihtimalle ilk örneklerinin çağdaşıdır.
  • inanılmaz: http://99percentinvisible.org/…de/project-cybersyn/
  • eğer cia destekli darbeciler tarafından yok edilmeseydi, bugün neredeyse tamamı nsa tarafından gözetim altında olan bir iletişim aracına mahkum olmayacaktık.

    gerçekleştirilmeye çalışılan bu gibi projeleri gördükçe, soğuk savaşı abd kazanmasaydı nasıl bir dünya'da yaşayacağımızı insan merak etmeden duramıyor.
  • kökleri abd ordusuna giden internetin sivil hayatta ilk kullanımı olarak tarihe geçen proje.

    lakin antisosyalist propaganda nedeni ile gündeme hiç getirilmez.

    nasıl tiran olunur isimli netflix belgeselinde de bunu göremezsiniz. çünkü bu belgeselde her diktatöre yer varken neoliberallerin iktidara getirdiği pinochet'den bahsedilmemektedir.

    kesinlikle tarihi kazananlar yazar.
  • project cybersyn, şili hükümetinin 1970'lerde gerçekleştirdiği bir projedir. projenin amacı, ülkenin milli ekonomisinin yönetimini ve koordinasyonunu bilgisayar tabanlı bir sistem ile oluşturmaktır. proje, ekonomik karar verme sürecinin dağıtılmasını ve üretim sürecine katılan işçilerin ve yerel toplulukların kontrolünü artırmak amacıyla tasarlandı.

    proje, ingiliz yönetim danışmanı ve kibernetik uzmanı stafford beer tarafından yönetildi ve ülkedeki tüm fabrikalardan toplanan ve analiz edilen verilerin bir ağ üzerinden toplanmasını ve kullanılmasını içeriyordu. bu veriler, üretimi ve dağıtımı optimize etmek ve ekonomik politika konusunda karar vermek için kullanılacaktı.

    proje, 1973 yılında şili hükümetinin askeri bir darbe ile devrilmesine paralel olarak tam olarak uygulanamadı. ancak, teknolojinin ve sistemler düşüncesinin ekonomik karar vermeyi iyileştirme ve kontrolü dağıtma girişimlerini örnekleyen ilginç bir örnektir.
  • sizler için hakkında bir belgesel çevirdik: https://youtu.be/dmnwoydkzfq
  • proletaryanın iktidarını ve iş yerlerinde demokrasiyi hedefleyen sosyalist erken internet ağı. bu sebeptendir ki allende'nin sonu oldu. zira sosyalizm ve/veya komünizm denilince akıllara gelen bürokratik, yukarıdan aşağıya örgütlenmiş ve stalinist modda işleyen o stereotipik sovyetik yapıyı yıkıyordu.
  • (bkz: halk kart/#152564801)
hesabın var mı? giriş yap