scada

• scada terimi, ingilizcede supervisory control and data acquisition kelimlerinin bas harflerinden olusan, merkezi yonetim, denetleme ve bilgi toplama sistemidir.
  scada, cografik olarak genis bir alana yayilmis cihazlarin (trafo,kesici,ayirici,pompa,vana v.b.), bir merkezden bilgisayar araciligi ile denetlenmesini, izlenmesini ve bir mantik icerisinde isletilmesini saglayan sistemlere verilen genel addir.
  
  scada sistemlerinin en yaygin kullanim alanlari :
  
  - belediyelerin su ve dogalgaz dagitim sebekeleri,
  - elektrik uretim ve dagitim kurumlari,
  - icme ve sulama suyu uretim ve dagitim tesisleri,
  - barajlar,
  - elektrik santrallari,
  - genis capta uretim yapan fabrikalardir.
• buradaki supervisory bir insandır. çok çok geniş alanlara yayılmış bir sistemi scada (genelde) kendi kontrol etmez. verileri toplar, trend oluşturur, uyarır, alarm verir, supervisory sistemin (bu sistem kendi alt bölümlerinde otomatik çalışıyor olsa bile) kontrolünü üstüne alarak bazı çetrfil durumlarda sistemi kontrol eder. öyle naif bir kadın sesinin hoparlörden, "bilmem ne şeyindeki artış yüzünden hedeler durduruldu" şeklinde konuşarak başımıza supervisory kesildiği durumlar belki ilerde olabilir. şu anda filmlerde olmaktadır.
• telemetri ve veri kazanımıdır. tedarik edilen verilerin depolanması ve de ihtiyaca yönelik kullanımının rahatlığı, kontrolün daha geniş alana yayılabilmesi, simülasyon ve modelleme yapmada sağlanan kolaylıklardan ötürü bir nevi kıç ıslanmadan balık tutma teknolojisidir^*. ancak operatörün yalnızca plc’nin görebildikleri hakkında fikir sahibi olması ise bir dezavantaj olarak görülmektedir.
  
  donanım hiyerarşisi; kontrol bölgesinde bulunan aygıtlar, terminaller (bkz: rtu), iletişim sistemi, ana istasyon, veri işlem departmanı ilk beşiyle sıralanabilir.
  
  bunun dışında halk arasında hmi diye adlandırdığımız kullanıcı ara yüzü yazılımları bulunmaktadır. citect, ve son donemlerde yıldızı parlayan yerli malı teos bu örneklerden yalnızca iki tanesidir.
• (bkz: plc)
• http://www.sonhaber.com.tr/…azi.asp?id=2748&yazar=2
• (bkz: kontrol mühendisliği)
• temelde bir bilgisayar yazılımıdır. oturduğunuz yerden size koca bir fabrikayı, makinayı kontrol etme imkanı verir. ama asıl işi yapan kontolördür.
  
  (bkz: dcs)
  (bkz: plc)
• denetim, kontrol ve veri toplama işlevinin yanı sıra işletmeciler için önemli imkânlar sunmaktadır.
  
  konvansiyonel görevlere ek olarak tüm şebeke ve sistemler için osos ve coğrafi bilgi sistemleri (gis) ile bilgi alış verişi, arıza ihbar sistemi entegrasyonu özel olarak ise; su ve doğal gaz şebekeleri için hidrolik modelleme, elektrik şebekeleri için tahmin modülleri, yük analizleri, devre dışı kalma (outage management system), doğal gaz ve petrol hatları için kaçak algılama günümüzde scada ile birlikte istenir hâle gelmiştir.
  
  doğal afet riskinin bulunduğu bölgelerde disaster recovery uygulaması ile şebekenin izlenmesi ve kontrolüne devam etmesi sağlanmaktadır.
  
  temel olarak scada sistemleri kontrolün ve izlenmesi yapılacak saha (site), haberleşme ortamları (telsiz, gprs, karasal hat, uydu, fiber optik, enerji dağıtım hatları) ve kontrol merkezinden oluşmaktadır.
  
  scada sistemin kurulacağı saha; içme suyu, atık su, doğal gaz, elektrik, petrol, rüzgar gibi üretim ve dağıtım ağlarıdır.
  
  saha;
  içme suyu için bu tanıma barajlar, su kuyuları, depolar, terfi istasyonları, ölçüm noktaları (su kalitesi, basınç, akış vb.), hat vanaları sayılabilir. doğal gaz için bu tanıma mali ölçüm istasyonları (fiscal metering station fms) basınç düşürme ve ölçüm (reducing and metering station, rms) istasyonları, hat vanaları, kompresör istasyonları, pig alma ve atma noktaları, take-off noktaları sayılabilir. petrol hatları doğal gaz hatları ile benzerlik göstermekte olup basınç arttırmak için kompresör yerine pompa (terfi) istasyonları bulunur. elektrik şebekeleri için trafo merkezleri, dağıtım merkezleri sayılabilir. kurulacak prosesin özelliğine göre saha enstrumanları, sensörler, transmitterler, mcc ve vcc panoları, rtu, ac veya dc kesintisiz güç kaynakları, haberleşme donanımları, koruma modüllerinden oluşur.
  
  haberleşme ortamı;
  haberleşme ortamı seçilirken mesafe, veri trafiği/oranı, yedeklilik (redundancy), maliyet gibi pek çok konunun iyi analiz edilmesi gerekir. bundan on sene öncesine kadar şehir içi scada sistemlerinde telsiz sistemleri tercih edilirken kullanıcıların okth sistemine zorunlu bırakılması ile daha az tercih edilir hâle gelmiştir. gprs kapsama alanı sorunu ve bir işletmeciye bağımlılık gibi iki kritik nedenden dolayı soru işaretleri oluştursa da şehir içinde kolay kullanılırlığı ile öne çıkmaktadır. karasal hatlar ve fiber optik yöntemler izinsiz yer altı kazıları ile (osbler gibi nispeten kapalı ve korumalı bölgeler dışında) riskli görülmelidir. uydu haberleşmesi hem bant genişliği hem de maliyetleri ile en az tercih edilen haberleşme yöntemidir. power line carrier enerji dağıtım hatlarını kullanarak haberleşen özellikle elektrik scada sistemlerinde sıklıkla kullanılan bir başka yöntemdir.
  
  kontrol merkezi;
  kontrol merkezleri genellikle üç bölümden oluşur. operatörlerin sistemi anlık izleyebileceği, fazla ışıktan korunmuş, geniş bir görüntüleme sistemi ile detay manevraları yapacakları iş istasyonlarının bulunduğu masalardan oluşan merkez. scada sunucularının, arşiv sunucularının, haberleşme donanımlarının bulunduğu sistem odası ve kesintisiz güç kaynağının bulunduğu bölüm. kontrol merkezleri 7/24 çalışan yerler olup kalabalık, gürültü ve parlak ışıktan uzak olması önemlidir. teknik donanımın dışında kurulan sistemlerin göz önünde bulunan ve bu kadar para ile ne yapıldığının en iyi anlatılabileceğinin yerlerdir. bir kaç iyi örnek `asat, dosab.
  
  konuyla ilgili bir kaç entry için (bkz: #36233841), (bkz: #40085897) (bkz: industroyer)
• "supervisory control and data acquisition" kelimelerinin baş harflerinden oluşmuş, sistemleri tek bir merkezden gözetleyen ve kontrolünü sağlayan “veri tabanlı kontrol ve gözetleme sistemi”dir. bilgisayar, haberleşme cihazları, algılayıcı veya başka türlü cihazlarla oluşturularak sistemi tek bir merkezden izleyen ve kontrolünü sağlayan sistem olarak da söylenebilir.
• scada icin software ureten ve konu scada olunca akla ilk gelen bazi firma isimleri asagidaki gibidir;
  
  wonderware
  citect
  rockwell software
  iconics
  siemens
  intellution
  
  daha bir suru baska firma var tabi ancak yukaridakiler aslan payini goturuyor diyebiliriz.
  
  her scada sistemi genel olarak ayni veya benzer amaclara hizmet etmekte ancak bu kadar farkli firmanin bu ise el atmaya kalkismasi gosteriyor ki, rakiplerden siyrilmak icin yapilabilen seyler var. kurulum kolayligi, sistemin genel olarak hizi, ne kadar buyuk bir ag olusturulabilecegi vs.
  
  bu sistemlerin kurulumlari o kadar zor olmamakla birlikte olayin icine "c" girdigi zaman her ne kadar basit olursa olsun, hataya yer vermeyecek sekilde yapilmalidir. "c" dedigimiz olayin kontrol kismi. yani sen bir tusla gidip mesela koskoca fabrikanin ana circuit breaker'ini acabilirsin. bazi fabrikalar var ki adamlarin elektriginin olmadigi her dakika yuzlerce bin dolar. o yuzden olayin icinde kontrol segmenti varsa, ekstra dikkatli olunarak kurulmasi gereken sistemler.
  
  bu arada wonderware scada dunyadaki scada sistemlerinin yuzde 22'si gibi hayvani bir oranina sahip. bunu da dipnot olarak duselim.