server side scripting

• "aktif dinamik site yapıyoruz", "pehepe", "asepe" falan gibi lafları ağızlarına pelesenk etmiş bir kitlenin aslında söylemek istediği şey budur. dilleri dönmediğinden midir yoksa hakikaten bilmediklerinden midir bilinmez "sever side scripting (sörvır sayd skriptink)" yerine etmedikleri laf kalmaz.
  
  ama bu kadar geyik yeterli, hemen konuya girelim. nedir bu server side scripting?
  evet "adı üstünde" "sunucu tarafında yapılan scripting" dir.
  detaylandırırsak, genel olarak bir web servera gelen belli requestlerin, web server dışında (ya da web servera sonradan eklenmiş) bir şeyler tarafından işlenip, sonucun tekrar web server'a oradan da clienta iletilmesi mantığını temel alan bir işlemdir.
  
  rahat anlaşılması için örneklerle ele alalım, en 'rahat' anlaşılabilecek örnek sanırım iis ve bir cgi executable olarak kurulmuş phpdir. (ha 'doğru yol budur' demiyorum, aksine gayet eski yöntemdir amma ve lakin hiç bilmeyen birinin kolay anlaması için idealdir)
  
  php'yi bir cgi executable olarak kurduğunuzda ne oluyor, diyelim c:\php\php.exe isimli bir dosyanız oluşmuş oluyor.
  iis'e diyorsunuz ki "*.php dosyalarını c:\php\php.exe executable ına yolla" o da tamam ağabey diyor, siz misal clienta (mesela internet explorer) http://heder.com/index.php yazdığınızda bu request'i iis hiç kurcalamadan (ki normalde misal index.htm çağırmış olsa idiniz, iis index.htm'yi alıp client a paslayacak idi) php.exe ye iletiyor. php.exe bu index.php dosyasını inceliyor, işliyor, arada yapması gerekenleri (oraya sonra gelecez) yapıyor, nihai çıktıyı (bu bir html dokümanı olabileceği gibi, olmayabilir de kafasına göre herheangi bir şey olabilir, size bağlı) iise geri gönderiyor, iis de clienta paslıyor.
  
  genel mantık her zaman böyle.
  diyelim ki apache kullanıyorsunuz, php'yi de apache'nin içine gömdünüz ne değişiyor? messaging yükü azalıyor, server cgi executable çağırıp outputu göstereceğine, işi kendi içine compile edilmiş modül ile hallediyor, biraz daha hızdan kazanıyor filan.
  
  peki ne yapılabilir server side scripting ile?
  "yaklaşık olarak bir bilgisayar ile neler yapılabiliyorsa onlar" diye cevaplanabilir bu soru.
  
  'şu dille bu yapılabilir bu dille bu yapılamaz' diye bir kavram yoktur. zira her server side scripting dilinin kendine göre extension şekilleri vardır, libraryleri vardır bilmemnedir. bir web server'ın process edeceği bir output vereceğinden de web servera 'bak bu resimdir', 'bu videodur', 'bu htmldir' derseniz, web server ne yapacağını bilir.
  
  demek ki kasan adam php ile video da yapar, asp ile maymun da oynatır.
  
  server side scripting dillerinin birbirlerine üstün yönleri yok mudur? vardır ancak bu üstünlük yine de sonuçta 'ne yapmak istediğinize' bağlıdır, her iş için uygun bir platform/dil yoktur, iş öncesi işle ilgili testlerinizi yapar ona göre hareket edersiniz.
  
  pek sık duyulan, en çok bilinen server side scripting hadiselerinden örnekler vermek gerekirse:
  (bkz: asp)
  (bkz: php)
  (bkz: perl)
  (bkz: jsp)
  (bkz: cold fusion)
• html üretme tekniği
  (bkz: html generator)
• "sen ne istediğini söyle ben sana onu göndereyim, beni oralara kadar getirtme ben işimi burdan halleder çıktısını sana yollarım" mantığı.