*

  • basin-yayin
    genel kronoloji

    11 kasım 1831 ilk türkçe gazete takvim-i vekayi yayımlandı.
    18 eylül 1851 new york times yayına başladı.
    10 mayıs 1876 türk basınında ilk kez sansür uygulandı.
    23 aralık 1869 ilk gülmece dergisi diyojen yayımlandı.
    24 tem. 1908 türk basınında sansür uygulaması kaldırıldı. 24 temmuz, sonraki yıllarda basın bayramı olarak kutlanmaya başlandı.
    14 ağus. 1908 türk basın birliği kuruldu.
    15 ekim 1908 ermenice jamanak gazetesi yayımlanmaya başladı.
    1917 ahmet emin yalman “vakit” gazetesini çıkardı.
    10 aralık 1918 “istikbal” gazetesi, faik ahmet (barutçu) tarafından trabzon'da çıkarılmaya başlandı.
    16 aralık 1918 "işık" adlı milli gazete giresun’da çıkmaya başladı.
    25 aralık 1918 “adana" adlı gazete, adana’da yayımlanmaya başladı.
    15 mayıs 1919 “açıksöz” gazetesi kastamonu’da çıkmaya başladı.
    22 mayıs 1919 “doğrusöz” adlı milli gazete balıkesir’de yayınlanmaya başladı.
    2 ağustos 1919 milli mücadele aleyhine yazılar yazan ali kemal tarafından peyam adlı gazete yayın hayatına başladı. (peyam, daha sonra sabah gazetesi ile birleşerek peyam-ı sabah adıyla yayımlandı.
    8 eylül 1919 trakya'nın türklüğünü müdafaa eden “ahali” adlı gazete, mehmet behçet (perim) tarafından edirne'de yayınlanmaya başladı.
    11 eylül 1919 sivas kongresi’nin 8.umumi toplantısında 'irade-i milliye' adıyla bir gazetenin çıkarılmasına karar verildi.
    16 kasım 1919 mustafa necati ile vasıf ve esat (çınar) kardeşlerin çıkardığı "izmir'e doğru" adlı gazete, balıkesir’de yayımlanmaya başladı.

    1920’lerden bazı olaylar
    1920 odun liflerinden yapılan ilk mekanik kağıt hamuru elde edildi.
    10 ocak 1920 “hakimiyeti milliye” gazetesi, ankara’da atatürk’ün emriyle kuruldu.
    şubat, 1920 ingiltere’de, daha sonra abd’de ilk radyo yayınlarının denemeleri yapıldı. radyo alıcıları batarya ile çalışıyordu.
    6 nisan 1920 atatürk’ün emriyle, halide edip adıvar ve yunus nadi’nin önerileriyle devletin haber ajansı olarak anadolu ajansı kuruldu. ajansın vereceği haberlerin telgrafhanelere, onların bulunmadığı yerlerde de camilere asılması
    15 nisan 1920 amasya'da, 'emel' adlı milli gazete çıkmaya başladı
    29 nisan 1920 “amal-i milliye” adlı gazete, maraş’ta yayınlanmaya başladı.
    5 temmuz 1920 istanbul'da yayınlanan ikdam ve vakit gazeteleri kapatıldı.
    10 ağustos 1920 “yenigün” gazetesi ankara'da yayınlanmaya başladı.
    15 ağustos 1921 milli mücadeleyi destekleyen türkoğlu gazetesi bolu’da yayımlanmaya başladı.
    18 haziran 1922 “küçük mecmua” adlı dergi, ziya gökalp tarafından diyarbakır’da çıkarılmaya başlandı. (33 sayı çıkan dergi, 5 mart 1923'e kadar yayımına devam etti.)
    2 ekim 1922 istanbul’un işgaline son verildi.
    4 kasım 1922 osmanlı devleti'nin resmi gazetesi olan takvimi vekayi’nin son sayısı çıktı.
    7 aralık 1922 siyasal mizah dergisi akbaba yayın hayatına girdi.
    1922 yüz ellilikler olayı. birçok muhalif gazeteci sürgüne gönderildi. ali kemal izmir’de linç edildi.
    1923 abd başkanı harding ilk kez radyodan halka hitap etti.
    26 mart 1923 “vatan” gazetesi yayımlandı (a.emin yalman)
    1925’de yalman istiklal mahkemesine verilene dek gazetenin ilk yayımı sürdü.
    1923 istiklal mahkemelerinde ilk basın davası görüldü: h. cahit yalçın (tanin), ahmet cevdet (ikdam), velit ebüzziya(tevhidi efkar) başta olmak üzere gazeteciler yargılandılar. suçları hilafeti övücü yayın yapmak. biri dışında tümü beraat etti.
    1924 ilk 24 x 36 ’lık film çeken fotoğraf makinesini leica yaptı.
    8 mayıs 1924 yunus nadi cumhuriyet gazetesinin ilk sayısını çıkardı.
    1925 takriri sükûn kanunu çıkarıldı.
    15 nisan 1925 “tanin” gazetesi, bakanlar kurulu kararıyla süresiz olarak kapatıldı.
    21 mayıs 1925 bursa'da yayımlanan “yoldaş” gazetesi, komünizm propagandası yaptığı gerekçesiyle kapatıldı.
    1925 anadolu ajansı şirkete dönüştürüldü ve kısmen özerk bir kimlik kazandı. sermayesi 20.000 tl, hükümet yardımı yılda 150.000 tl.
    11 şubat 1926 mahmut (soydan) "milliyet" gazetesini istanbul'da çıkarmaya başladı.
    1926 ingiliz john logie baird ilk renkli tv gösterisini yaptı.
    1927 sesli sinema gösterileri başladı.
    1928 harf devrimi yapıldı.
  • 1930’lardan bazı olaylar
    en önemli gazeteler : cumhuriyet, akşam, tan, son posta, ulus (ankara’da)

    1930 elektrik ile çalışan radyo alıcıları kullanılmaya başlandı.
    26 tem. 1930 başyazarlığını selim ragıp (emeç) bey'in yaptığı “son posta” gazetesi istanbul’da yayınlanmaya başladı.
    1930 serbest fırka kuruldu. arif oruç’un “yarın” gazetesi serbest fırka’yı desteklediği için tirajı 80.000’e çıktı.
    1931 cumhuriyet döneminin ilk basın yasası “matbuat kanunu” çıkarıldı. matbuat umum müdürlüğü kaldırıldı. yayın çıkarmak için ruhsat zorunluluğu kaldırıldı.
    1 aralık 1932 “kadro dergisi”, şevket süreyya (aydemir) bey ve arkadaşları tarafından yayınlanmaya başlandı
    1933 matbuat umum müdürlüğü yeniden kuruldu. müd: vedat nedim tör
    1934 velit ebüzziya “zaman” gazetesini çıkardı.
    28 kasım 1934 “hakimiyeti milliye” gazetesi adını değiştirerek “ulus” oldu.
    1935 iş bankasının girişimi ve sermayesiyle “tan” gazetesi kuruldu. (ali naci karacan)
    25 mayıs 1935 i. türk basın kongresi ankara’da toplandı
    1936 a.emin yalman, zekeriya sertel ve halil lütfi dördüncü tan gazetesini satın aldılar.
    22-26.01. 1937 atatürk dolmabahçe’den “vakit” gazetesine beş gün boyunca başyazı yazdı. imzasını atmadı, yazılar asım us’un adıyla çıktı. konu, türk-fransız ilişkileri ve hatay meselesi.
    1938 “tan” gazetesi kapatılınca a.e.yalman ayrıldı. gazetenin yönetimini zekeriya ve yıldız sertel üstlendiler.
    28 haz. 1938 matbuat kanununda değişiklik yapıldı. yayın çıkartmak için ruhsat zorunluluğu geri geldi. sermaye ön plana çıkartıldı ve gazete çıkarabilmek için bankadan 1000-5000 tl’lik teminat mektubu zorunluluğu getirildi.
    1938 “yeni sabah” gazetesi kuruldu.
    1939 basında ilk promosyon : sedat simavi cumhuriyet halk fırkasının yayın organı “karagöz” gazetesinin 13 mayıs sayısında “harp olursa hangi taraf kazanır?” sorusuyla ödüllü bir anket düzenledi. bu anket, 17 mayısta matbuat umum müdürlüğünden simavi’ye gelen bir yazıyla “dost ülkelere karşı düşmanlık duyguları kışkırtılıyor” denerek durduruldu.
    eylül 1939 2.dünya savaşı başladı.

    1940’lardan bazı olaylar
    önemli gazeteler : cumhuriyet, akşam, vatan, yeni sabah, tanin,tasviri efkar

    kasım 1940 istanbul’da sıkı yönetim ilan edildi. bir telefon emriyle süresiz olarak gazete kapatma olayları başladı. basında muhalefet asla hoşgörüyle karşılanmıyordu.
    mayıs 1940 velid ve zeyyat ebüzziya “tasviri efkar”ı kurdular. başyazar cihat baban.
    15 temmuz 1941 kağıt sıkıntısı nedeniyle gazetelerin dört sayfadan fazla çıkması yasaklandı.
    ağustos 1940 “vatan” gazetesi yeniden yayın hayatına başladı. (a.emin yalman)
    1940 köy enstitüleri kuruldu.
    4 aralık 1945 hükümetin basınla olan çekişmesi iyice gergin bir ortam yaratmışken, chp’nin örgütlediği gençler yeni bir muhalif dergi çıkarmak üzere olan serteller’in tan matbaasını basarak tahrip ettiler. rotatifler sokaklarda parçalandı, matbaa yakıldı.
    1945 ingiliz mühendis arthur clarke uyduların dünya çevresinde bir yörüngeye oturtulmasıyla iletişim ağı kurulabileceğini ilk kez teorik olarak ortaya attı.
    1946 ankara ve istanbul ve izmir’de gazeteciler cemiyetleri kuruldu.
    1946 istanbul’da iki büyük yabancı basın ajansı, associated press ve agance france press faaliyete geçti.
    1946 türkiye demokrasisinde çok partili dönem başladı : demokrat parti kuruldu. bunun üzerine chp seçim hazırlığına başlayarak basın yasasında düzeltmeler yaptı. hükümetten gazete kapatma yetkisi alındı.
    1946-1950 dergi ve gazete dünyasında aşırı bir hareketlilik başladı.
    1 mayıs 1948 sedat simavi hürriyet gazetesini çıkardı. ilk kez siyasi tarafsızlık iddiasıyla çıkan bir gazete. batacağı söylendiyse de 30.000 tirajdan bir yıl içinde 100.000’e çıktı. londra olimpiyatları, kore savaşı, kıbrıs olayları gibi sansasyonel bir gazetecilik yaptı.
  • 1950’lerden bazı olaylar

    3 mayıs 1950 milliyet gazetecilik şirketi ali naci karacan tarafından kuruldu. (16 ocak 1960'ta anonim şirkete dönüştü.)
    14 mayıs 1950 demokrat parti basının tümünün desteğiyle seçimi kazanarak iktidarı aldı.
    2 tem. 1950 yeni bir basın yasası çıkaran dp gazete ve dergi çıkarmak için izin zorunluluğunu kaldırdı.
    13 eylül 1950 resmi ilan dağıtımı düzenlendi.(birinci)
    10 tem. 1952 türkiye gazeteciler sendikası (tgs) kuruldu.
    1952 istanbul teknik üniversitesi’nin deneme televizyonu siyah-beyaz yayınlarına başladı.
    1952 elektronik tüp kullanan birinci kuşak bilgisayarlar kullanma girdi.
    1952 gazetecilerin çalışma koşullarını düzenleyen bir yasa çıkarıldı.
    9 mart 1954 dp’nin basını karşısına alan ilk yasal uygulaması : 6334 sayılı yasa ile her türlü eleştiriye para ve hapis cezası getirildi ve ispat hakkı kaldırıldı.
    29 haz. 1954 türkiye gazete sahipleri sendikası kuruldu. 18 gazete sahibi üye oldu.
    1954 köy enstitüleri kapatıldı.
    24 eylül 1954 dp iktidarı ile basın arasındaki ilk ciddi çatışma ve sonucu: hüseyin cahit yalçın 70 yaşını geçmiş olmasına karşın 26 ay hapis cezasına çarptırılarak cezaevine girdi.
    1955 ilk transistörlü radyo kullanıma girdi (abd-japonya)
    6-7 eylül 1955 atatürk’ün selanik’teki evinin bombalandığı dedikoduları üzerine istanbul’da yunanlıların evleri ve iş yerleri talan edildi. hükümet basını suçladı.
    7 haziran 1956 bir iş adamı olan safa kılıçlıoğlu’nun satın almış olduğu “yeni sabah” gazetesinde promosyon : türkiye’nin en mutlu çiftini bulanı hilton otelinde ağırlayacaklar.
    29 haziran 1956 “yeni sabah”ın ikinci promosyonu: issız adada yaşamayı göze alana 500 lira armağan. her iki promosyon da matbuat umum müdürlüğünce durduruldu.
    8 şubat 1956 ekonomik sıkıntılar nedeniyle gazetelerin sayfaları altıya indirildi.
    1956 dp’nin basına karşı çıkardığı ikinci yasa: 6732-6733 sayılı yasalarla “kötü niyetli yazılmış haberlere”, “gizli toplantıların haber yapılmasına” ciddi cezalar getirildi.
    1957 uzayda ilk canlı: sputnik ii, layka adlı köpekle uzaya fırlatıldı.
    1958 türkiye’de iktidar ile basın arasındaki gerginlik uluslar arası platforma yansıdı. uluslar arası basın enstitüsü (ipi) başbakana mektup yazarak durumu kınadı, düzeltilmesini istedi. bakan somuncuoğlu bu mektubu “iç işlerine müdahale” olarak niteledi.
    23 mart 1959 öncü gazetesi kapatıldı.
    ağustos 1959 gazetelere resmi ilanın dağıtılması yeniden düzenlendi. dp’nin “besleme basın” diye nitelendirilen yandaş gazetelerine daha fazla ilan, daha kolay kağıt gibi avantajları artırıldı. bir tek gazete (zafer) ilanların % 11.04’ünü alırken, öteki 63 gazete % 88.96’sını paylaşıyor.
    16 aralık 1959 “vatan” gazetesi bir ay süreyle kapatıldı.

    1960’lardan bazı olaylar

    27 nisan 1960 mecliste tahkikat komisyonu kuruldu. gazetelerin tbmm’ deki görüşmeleri yazmaları da yasaklandı.
    27 mayıs 1960 ordu yönetime el koydu. dp’li yöneticiler tutuklandı.
    temmuz 1960 basın ahlak yasası çıkarıldı ve benimsendi.
    ekim 1960 milli birlik hükümeti dp tarafından çıkarılan kısıtlayıcı basın yasalarını iptal etti.
    1961 abd’de ilk kez bir sanayi robotu kullanıldı. adı unimate.
    9 ocak 1961 basın ilân kurumu kuruluş kanunu kabul edildi.
    1961 ruslar insan gönderdiler. yuri gagarin dünyanın çevresini 108 dakikada dolaştı.
    1961 212 sayılı fikir işçileri yasası çıkarılınca, gazete sahipleri ayaklandı. 11-12-13 ocak’ta gazeteleri yayınlamadılar. fikir işçileri kendi kendilerine “basın” adlı bir ortak gazete yayınladılar.
    1962 ilk telekomünikasyon uydusu telstar abd tarafından uzaya fırlatıldı.
    5 mart 1962 milli birlik hükümeti tedbirler kanununu çıkardı ve 27 mayıs devrimi aleyhine yazı, karikatür, vb. yayınlamaya cezalar getirdi
    29 nisan 1964 parlamento muhabirleri derneği kuruldu.
    1965 ankara’da siyasal bilgiler fakültesi’ne bağlı bir basın yayın yüksek okulu kuruldu.
    1 mayıs 1968 hürriyet haber ajansı (hha) kuruldu.
    1968 trt ankara televizyonu yayına başladı.
    1 mayıs 1969 gazete satışlarında tiraj rekoru kırıldı. türkiye'de ilk kez bir gazete 1 milyon adet basıldı. 21. kuruluş yıldönümünde hürriyet gazetesi bir milyonun üzerinde baskı yaparak rekor kırdı.
    15 nisan 1969 ekonomik basın ajansı (eba) kuruldu.
    20 tem. 1969 amerikalı astronotlar aya ayak bastı.
    1969 anadolu ajansı, basın yayın genel müdürlüğünün tele-foto cihazlarını işletmeye başlayarak gazetelere fotoğraf servisini hizmete soktu.
    1969 akşam ve hürriyet gazetelerinin almanya baskıları çıkmaya başladı.
    1969 fm kanalları türkiye’de de başladı. (1960’larda abd ve avrupa’da başlamıştı)

    1970’lerden bazı olaylar
    (asparagas haberin doğuşu, fotoroman çılgınlığı, kura ve çekilişli promosyonlar, ofset yatırımları, tv ile rekabetin başlangıcı, sermaye hareketleri)

    12 mart 1971 askeri müdahale
    25 mart 1971 büyük istanbul gazetelerinin fiyatlarına 10 kuruş zam yapıldı. gazete fiyatları 50'den 60 kuruşa çıktı.
    22 nisan 1970 “türkiye” gazetesi kuruldu.
    28 nisan 1971 istanbul sıkıyönetim komutanlığı akşam ve cumhuriyet gazetelerini 10’ar gün süreyle kapattı. bu arada altı dernek kapatıldı, 83 kişi gözaltına alındı.
    27 mayıs 1972 anka haber ajansı kuruldu.
    1972 anadolu ajansı’na rakip olarak bir ajans daha, tha (türk haberler ajansı) kuruldu.
    21 ocak 1973 istanbul gazetelerinin fiyatı 1 liraya çıktı.
    1973 istanbul boğazında ilk köprü hizmete girdi.
    17 mart 1975 istanbul gazetelerinin fiyatları 1.5 liraya çıktı.
    1975 beta video kasetleri sony tarafından çıkarıldı.
    1975 dizgi-düzelti-sayfa düzeni çalışmaları bilgisayar ekranlarına taşınmaya başlandı.
    1975 ilk kişisel bilgisayarı apple i adıyla çıkardılar.
    19 aralık 1975 ilk basın kurultayı toplandı.
    8 şubat 1977 istanbul gazetelerinin fiyatı 2 liraya çıktı.
    8 mayıs 1978 radyo-tv gazetecileri derneği kuruldu.
    1978 mizah dergisi “gırgır" 500 bin tiraja ulaştı.
    1 şubat 1979 milliyet gazetesi genel yayın yönetmeni abdi ipekçi öldürüldü.
    1979 türk iş adamları gazetelere tam sayfa ilanlar vererek hükümetin ekonomi politikasını eleştirdiler.
    gazeteler o güne kadarki en büyük toplam tirajlarına ulaştılar : 3 milyon

    1980’lerden bazı olaylar

    (basının tekelleşmeye doğru yönelişi, renk kullanımının aşırı artışı, günlük spor gazetelerinin (250 bin tiraj) ve magazin gazetelerinin artışı, tüm gazetelerde sayfa artırımı, dergiciliğin gelişmesi)

    24 ocak 1980 süleyman demirel hükümetinin aldığı bir dizi ekonomik karar içinde, gazete kağıdından devlet sübvansiyonunun kalkması da vardı. (kağıt fiyatı bir gün içinde üç misline katlandı)
    12 eylül 1980 askeri müdahale.
    25 kasım 1980 milliyet haber ajansı (milha) kuruldu.
    1980 türkiye’de renkli televizyon yayını başladı (trt)
    1981 ibm şirketi pc’yi piyasaya sürdü.
    1981 türkiye’nin büyük bir bölümü televizyon seyretme olanağına kavuştu.
    özal basın karşıtı : “gazete okumayın, insanı yanlışa yöneltir”, “ben haberleri cnn televizyonundan alıyorum.”
    1 nisan 1982 haftalık “nokta” dergisi yayın hayatına başladı.
    13 ekim 1983 gazetelerin promosyon kampanyalarında okurlarına çekilişle teslim edecekleri mallar karşılığında halktan para toplamaları bir tebliğle yasaklandı. aksine davrananlar hakkında cezai işlem yapılacağı açıklandı.
    30 nisan 1984 büyük istanbul gazetelerinin fiyatına zam yapıldı. fiyat 50 lira oldu.
    4 eylül 1984 “tercüman” gazetesi, sıkıyönetim komutanlığı tarafından süresiz olarak kapatıldı.
    18 mart 1985 sabah yayıncılık kuruldu. kuruluşun, gazete ve dergi yayını alanında faaliyet göstereceği açıklandı.
    22 nisan 1985 “sabah” gazetesi yayın hayatına başladı.
    13 temmuz 1985 bakanlar kurulu, ithalat rejiminde yaptığı değişiklikle her dilde yayınlanan moda dergilerinin yurda gümrüksüz girmesine imkan tanıdı.
    1988 video cd’ler piyasaya sürüldü.
    1988 istanbul boğazında ikinci köprü hizmete girdi.
    1989 dünyada pc kullananların sayısı 25 milyona ulaştı.
    1989 türkiye’de gazete fiyatı 400 lira
    6 aralık 1989 haftalık “tempo” dergisi yayın hayatına başladı.
  • 1990’lardan bazı olaylar

    1990 türkiye’de trt’nin tv tekeli kırıldı ve özel tv kanalları açılmaya başlandı (ilki star)
    22 ocak 1990 istanbul'da büyük gazetelerin fiyatları 500 liradan 600 liraya çıktı.
    3 mart 1990 büyük istanbul gazetelerinin fiyatı 600 liradan 700 liraya çıkarıldı.
    7 mart 1990 gazeteci-yazar çetin emeç, suadiye'deki evinden göreve gitmek üzere çıktığı sırada, tabancayla öldürüldü.
    29 mart 1990 gazeteciler cemiyeti yönetim kurulu başkanlığı'na yeniden nezih demirkent seçildi.

    1990 gazeteler promosyon biçimi değiştirdi. kura yerine her okura bir armağan yaygınlaştı. toplam satış 4,5-5 milyon civarında.
    ekim 1990 türkiye sanayici ve iş adamları derneğinin boğaziçi üniversitesine yaptırdığı bir araştırmaya göre, türk halkının % 57’si basına güvenmiyor.
    gazetelerin % 40’ı istanbul’da, % 10’u ankara’da, %6,5’u izmir’de, % 2,5’u bursa’da okunuyor. (% 60’ı büyük kentlerde)
    4 eylül 1990 gazeteci-yazar turan dursun, istanbul koşuyolu'ndaki evinden çıkarken, kimliği belirsiz kişilerin silahlı saldırısı sonucu öldürüldü. saldırganlar olaydan sonra kaçtı. cinayeti, islam mücahitleri adlı bir örgüt üstlendi.
    11 temmuz 1991 aktüel dergisi yayın hayatına başladı.
    23 temmuz 1991 yeni günaydın gazetesi kuruldu.
    20 ağustos 1991 cumhuriyet gazetesi'nin sahibi ve başyazarı olan 61 yıllık gazeteci nadir nadi, istanbul'da geçirdiği kalp krizi sonucu 83 yaşında vefat etti.
    1992 bir yıl içinde toplam 15 gazeteci öldürüldü 309 gazeteci, 34 gazete bürosu saldırıya uğradı.
    1 nisan 1993 atlas dergisi yayın hayatına başladı.
    9 nisan 1993 tercüman gazetesi sahibi kemal ilıcak vefat etti.
    1 mayıs 1993 “aydınlık” dergisi kuruldu.
    17 kasım 1993 “fotospor” gazetesi yayın hayatına başladı.
    12 mart 1994 gazeteci nazım babaoğlu gözaltında kayboldu.
    7 nisan 1994 gazete kağıdına yüzde 95 oranında zam yapıldı.
    10 haziran 1994 istanbul gazeteciler cemiyeti’ne ait “bizim gazete” kuruldu.
    3 aralık 1994 “özgür ülke” gazetesinin ankara ve istanbul binaları bombalandı. gazete çalışanı ersin yıldız öldü, 21 kişi yaralandı.
    10 aralık 1994 “aksiyon” dergisi yayın hayatına başladı.
    16 aralık 1994 “yeni yüzyıl” gazetesi yayın hayatına başladı.
    27 aralık 1994 “takvim” gazetesi yayın hayatına başladı.
    3 şubat 1995 “özgür ülke” gazetesi kapatıldı.
    8 ocak 1996 gazeteci metin göktepe, gözaltında öldü.
    14 ocak 1996 yayınına uzunca bir süre ara vermiş olan “son havadis” gazetesi yeniden çıkmaya başladı.
    5 nisan 1996 ermeni kökenli yurttaşların türkçe olarak yayımladığı “agos” gazetesi çıktı.
    30 nisan 1996 kamuoyunda büyük yankı yapan iski skandalini ortaya çıkaran, hürriyet gazetesi muhabiri ve köşe yazarı yıldırım çavlı kalp krizi sonucu 52 yaşında öldü.
    15 mayıs 1996 “gözcü” gazetesi yayın hayatına başladı.
    13 ekim 1996 doğan medya grubu bünyesinde “radikal” gazetesi kuruldu ve yayın hayatına başladı.
    ocak 1997 türkiye’nin ilk haber kanalı ntv yayına başladı.
    21 mayıs 1997 cumhuriyet gazetesi yazarlarından mustafa ekmekçi, geçirdiği rahatsızlık sonucu vefat etti.
    29 kasım 1997 istanbul gazeteleri, 10 bin lira zam yaparak fiyatlarını 80 bin liraya çıkardılar.
    11 ekim 1999 doğan medya grubu ile cnn arasında yapılan anlaşma sonucu kurulan cnn türk yayına başladı.
    2000 türkiye’nin internetteki ilk haber portalı ntvmsnbc yayına başladı.
    3 aralık 2001 “akit” gazetesi yayın hayatına son verdi; kapatma kararı okurlara 'elvada, hakkınızı helal edin' manşetiyle duyuruldu.
    13 aralık 2001 cnn türk'teki bir canlı yayında, metris cezaevi'nde eylem yapan bir ibda/c örgüt üyesiyle telefon bağlantısı kurarak örgütün açıklamalarını yayınladığı, örgüte yardım ve yataklık ettiği gerekçesiyle yargılanan mehmet ali birand, suçun yasal unsurları oluşmadığı gerekçesiyle beraat etti.
  • dunyaya göre 200 yıl geriden gelmekte olan bir basındır. gec de olsa uyanmamizin sebebi sudur; cökmekte olan imparatorlugun ust kısmı cökmekte olduklarını farkediyorlar ve insanları batıya gönderiyorlar. bu insanlar donduklerinde jön turkler ve genc osmanlıları olusturuyorlar. sarayı da durtüyorlar ve 2.mahmut bir seyi baslatıyor: takvim-i vekayi 11 kasım 1831 (vakaaların takvimi).bu gazete durmadan sarayı övüyor. ama bunun ilk gazete olmadıgı da soylenir.

    churchill adındaki ingiliz muhabiri de bu esnada kadıköyde avlanırken, genc bir osmanlı cocugu vuruyor ve kadı’nın önüne cıkartılıyor. ingiltere gelip, kızıyor ve osmanlı bunu yaptıgı icin özür dileyip, muhabirden bi sey istemesini istiyor, kendini affettirmek icin. churchill gazete cıkarma hakkı ve bunun icin de para istiyor. tamam diyorlar ama gazeteyi kimse almıyor. bu sefer saray biz alırız diyor. bu gazetenin adı: cerideyi havadis. buna ilk gazete diyenler de var.

    ama ikisinide ilk gazete olarak kabul etmeyenlerin gazetesi : tecüman-ı ahval.
    bir takım ilkler iceriyor ; bas yazi var, imza var, sutunlar ve mise en page var, şinasi var. bir adamın fikirlerini ilk defa okuyabiliyorsun. ayrıca tercüman-ı ahval cevirilerde yayımlıyor. periyodik cıkmaya calısıyor (iki haftada bir), cok sansur var ama yinede basın hayatımız boylece baslıyor. ama kotu bi zamanda baslıyor cunku osmanlı cokmekte, ama takvim-i vekayi, imparatorluk cokene kadar cıkıyor. bu arada kagıt yok tabii.

    kurtulus savası oluyor ve anadolu yoksul. yerel basın baslıyor. tek sayfa gazeteler. savas gidisatı ve ic haberlesme ustune. kurtulus savasına destek oluyor. bu, cumhuriyete kadar surdu. kalıcı degildi. ilk cikan: tarbzonda-istikbal-fatih ahmet barutcu.

    basın harekete gectiginde hep oldugu gibi, sansur basladı. cumhuriyetle beraber cok sıkı bir sansur uygulandı. basın ve devlet arasındaki aşk ilişkisi uc dort yıl surer, devlet yerini saglamlastırır ve ilk sopayı medyaya atar. bu degismez.
    yıl 1923, basın perisan halde gazete cıkarıyor ama hukumet de kendi gazetesini cıkardıgından, diger basını susturuyor. cumhuriyet basını, baskı altında ilerliyor. mustafa kemalin destegiyle gazeteler kuruluyor. anadolu ajansı (halide edip adıvar da burada yazıyor), ulus gazetesi ama bunlar hep devlet kontrolunde.
    biz bunları yaparken ve hala telgraflasırken ve gazeteleri dagıtamıyorken, diger ulkeler 1920’de radyoyu kuruyor.

    cumhuriyet basını ankara merkezli, istanbul zaten savastan yeni cıkmıs. istanbul basını 1926 da baslıyor. 1930 dan sonra basın istanbul a tasınıyor. yalnızca ulus ankarada kalıyor. ankarada baslayan cumhuriyet gazeteside istanbula geliyor.

    latin harf devrimi basına buyuk bir darbe vuruyor. kurslar acılıyor, butun okuma yazma bilenler tekrar ögreniyor. matbaalar degismek zorunda, parası olanlar, matbaada sermaye kazanıyor. alakasız insanlar patron oluyor. entellektuel sınıf patronluktan, yazarlıga geciyor.
    ve 1935, basın yatırımcının eline geciyor. ali naci karacan mesela (galiba is bankası kurucusu, sahibi falan) tan gazetesini kuruyor sonra milliyeti kuracak. aydın dogana gecene kadar milliyet karacan ailesinin olarak kalıyor zaten.

    30 ların sonuna dogru, bir kac gazete var. vakit bunlardan biri ve mustafa kemal burda baş yazı yazıyor.
    ataturk olmeden önce sermaye, yasaya baglanıyor. artık ruhsat ve para gerekiyor.
    cumhuriyetle yasal duzenlemeler baslıyor. ilk ciddi uygulama işte bu, ruhsat ve para.
    devlet fikirlerin kime ait oldugunu ve nereye gidecegini bilmek istiyor simdi de vilayetten izin gerekiyor.

    1938 yeni sabah gazetesi, sefa kılıcoglu cıkarıyor, tam bir iş asamı. bu da demek oluyor ki; zihniyet ‘abi bu işte para var’a gelmis bulunmakta.
    yeni sabah, kılıcogluyla baslayıp onla ölmüş, satılmasına izin vermemiş. hakkı devrimle meydan larouse’u cıkartmıslar. cok para yatırılmıs yeni sabaha, temiz bir gazete imiş. ancak dagıtım hala cok zor saglanıyor. mesela ankaraya gazete bir gun sonra gidebiliyormus.
    sedat semaviye gelince; en serseri patronlardanmıs. inatla dergiler, gazeteler cıkarır, moda, kadın, cocuk her konuda bi seyler yaparmıs, hepsi batarmıs ve o yeniden cıkarırmıs. bi gun karagöz dergisini cıkartmıs. ve basının ilk promosyonu yapılmıs. soru:
    (1939)’ harp olursa hangi taraf kazanır ?’ bilene ödul var. etik degerlerin cignendigi gerekcesiyle promosyon durdurulmus.

    1940- telefon cıkıyor. ama oyleki, telgraf hala telefondan daha hızlı. gazeteleri de cocuklar dagıtıyor. istanbulun nufusı 1 milyon 300 bin kisi. ulasım tramvayla.
    2. dunya savası var ve turkiye de cok hassas bir donemde. amerikada da, mccarthysm var.
    turkiye de 1930 larda baslayan fikir baskıları 1940 da azmış. sabiha-zekeriya sertel/tan gazetesi, komunist ilan ediliyorlar (aziz nesin gibi muhaliflerle calısıyorlar), universiteler kıskırtılıyor ve tan matbaası, beyazıttan cıkan universiteli milliyetci ögrenciler tarafından basılıp, yakılıyor.
    bu esnada chp hukumette ve tek parti iktidarı artık ölmek üzere.
    1946’da- gazeteciler cemiyet kuruyorlar ve örgütleniyorlar. bu esnada anadolu ajansı tek iken, yabancı basın geliyor. (associated press gibi) cok partili rejim de geliyor ve demokrat parti de geliyor. 1946-1950 basınla demokrat parti birbirlerini begeniyorlar ve özgurluk kıpırtısı olusuyor.

    bu sırada sedat semavi batıp cıkarken, hurriyeti kuruyor. (1946) ve bu sefer batmıyor. sporla tıraj alıyorlar. ‘gazeteleri kıçından okutma’ devrini başlatıyorlar. londradaki olimpiyatları ertesi gün fotoğraflı veriyorlar –ki bu bir devrim. 1950’de hurriyet digerlerinden cok önde.

    1950’de demokrat parti iktidara geliyor ve basınla evleniyor. chp basını muhalefet oluyor. cumhuriyet gazetesi bu zamanlarda chp den sogumaya baslamıs. demokrat parti, basına cok olanak saglıyor. dergi cıkarmak icin izin zorunlulugu kalkıyor. basın ilan kurumu duzenlemesi yapılıyor. (devletin ilanları-gazeteyi maddi olarak destekler)
    ama sonlarına dogru, demokrat parti bunu kötüye kullandı( ve bir tek onların zamanında bu kötüye kullanıldı), sevmediklerine ilan vermedi.
    yine devletin işi olan kagıt konusunda da, basına cok yardım etmis.

    1952- turkiye gazeteciler sendikası kuruldu-ki basımıza “kıbrıs turktur turk kalacak“ sloganını saran da onlardır.

    turkiyenin ilk televizyonu, trt degil, 1952’ de teknik universitenin kurdugu televizyondur. o zamanlar televizyon izlemeye misafirlige gidenlere –telesafir- televizyon misafiri denirmiş.
    tabii bu arada elalem amerikada, ilk kusak bilgisayarlara baslamıs, her evde televizyon var.
    bizde gazete tırajları 100.000’e ulaşıyor.

    1954-basın/demokrat parti aşkı, ilk darbeyi yiyor. hukumet ve icraatleri ile ilgili eleştiriler para cezasına baglanıyor.
    huseyin cahit yalcın: en cok hapis yatan gazeteci. 70 yasında bile 26 ay hapse atılmış.
    gazetelerde sansur yoluda gazete kazımakmıs. bazen ilk sayfa tek sutun, diger tarafları bembeyaz kazınmıs olarak cıkarmıs. teknigi cok uzun anlatamicam. ama kısaca kurşun eritilerek kazınıyorlar.
    bu arada dunyada yarı masa buyuklugunde tasınabilir radyo cıkmış.

    1955’te kıbrıs meselesi tırmandırılmış. mit tarafından gazetelere haber sızdırılıyor, atatürk ün selanikteki evine bomba atıldı diye. o zaman akşam gazeteleri var ve express diye de bir dergi var. goksin sipahioglu var basında.efsanelesmis bir gazeteci ve bu olaydan sonra parise kacmak zorunda kalıyor ve orda dunyanın en iyi ajanslarından birinin sahibi oluyor. hala da yaşıyor. neyse, express, mit sızdırma haberini manşet yapıyor ve 6 eylul 1955’te 6-7 eylül olayları yaşanıyor. istanbul talan ediliyor 35 kisiden fazla insan ölüyor. azınlıklara ait dini binalar, evler, mezar ve iskeletler talan ediliyor. * tarafından.

    bu arada, yeni sabah gazetesinin, devletin ilan vermemesi nedeniyle, ekonomik durumu kötü. promosyon baslatıyor. turkiyedeki en mutlu çifti arıyor. hiltonda agırlayacak. bi de, ıssız adada yasamayı göze alan kisiye de 500 lira veriyor. fakat promosyonlar yine durduruluyor.

    yeni bir kanun cıkıyor: kötü niyetli haberler cezalandırılacak. bu arada demokrat parti iyice abartıp, zafer gazetesine ilanlarının %90’nını verirken, diger gazetelere %10’nunu veriyor. meclis gorusmelerinin yayınlanması yasaklanıyor. sansur cok buyuk, gazeteler kazınmaya devam ediyorlar.

    ve 1960 darbesinin kahramanları: ögrenciler, akademik cevre ile basın cok iyi anlasıyor. basın orduya asık oluyor. ve 1961 anayasası, basına inanılmaz olanaklar saglıyor. (61 anayasasını istanbul universitesi dekanı hazırlıyor) basın ahlak yasası kabul ediliyor. basın ilanları özerklestirilip, dengeleniyor.
    bu arada ruslar, gagarin’i uzaya fırlattılar.
    1961’de fikir işçileri (muhabir, editör, yazar) yasası cıkıyor –ki bugün gazetecilik saygın bir meslekse bunun temelini bu olusturur. sarı basın kartları cıkıyor, bunlarla her yere giris izni veriliyor ve her sey daha ucuz.
    ve dunyada ilk defa basın patronları turkiyede ayaklanıyor. gazete patronları bu olanakları kıskanıp, üç gun gazete cıkarmıyorlar. (sefa kılıcoglu örgütlüyor) ama bi sey degişmiyor cunku gazeteciler gazeteleri cıkarıyor o üç gunde.

    ilk bağımsız haber ajansı kuruluyor: hurriyet haber ajansı.
    ilk defa egitimde, bölüm olarak varlıgına başlıyor.
    1969- hurriyet 21. yıl donumunde 1 milyon 150 bin tıraja cıkıyor. dagıtımı kendi yapıyor ve renkli cıkıyor.
    telefoto bir devrimdi. (telefon kanallarıyla fotograf aktarımı)- bundan önce ucakla, hosteslerle tasınıyordu film.
    1969- almanya ya isci gonderiliyor. ve hurriyette gidip orda matbaa kuruyor. bu, basının ilk dısarı cıkısı.

    1971- darbe geliyor. cok rahat ettiniz simdi size gösteririz diyen ordu, işkencelerine ve kapatmalarına, tutuklamalarına başlıyor.

    bu esnada basın, televiyonla baş edemiyor ve asparagas başlıyor.
    1971-yurdaer acar-fotografcı.
    o sırada istanbulun en ilginc genclik donemleri. hippiler var, yurdaer acar bunlardan iki tanesini alır sultanahmette bir koseye oturtup ve arkalarına yapmaca seyler koyuyor. mansette de arkalarına da “az para, gaz“ yazıyor -aksam gazetesi-, ve bu donusup ve asparagas oluyor.
    aksam gazetesi ilk olarak opsete baslamıs gazetedir aynı zamanda (baldır bacak yayıncılıgı)

    tabloid/bulvar gazetesi: yine aksam, yabancı gazetelerin arka sayfalarındaki kadınları keserek, on sayfasına koyar ve altına da yeni bir hikaye uydururdu. sam’in adını da huriye olarak degistiriyordu. bu oyle ilginc bir noktaya vardı ki, dunya gazetesi de, aksamdaki aynı resmi ve hikayeyi alıp ilk sayfasına basıyor, ve aksam yalan soyluyor diye basıyordu. boylece huriye üc gün uç gazeteye cıkmıs oluyordu.
    opsetten sonra turk basını azdı ve haldun simavinin katkıları ile bugunku haline geldi.

    1970 lerde teknolojik gelişmeler, caglolunda magazin haberciligi ve renkli haberle, promosyon kurumsallastı.
    1977- terör yukseldi. abdi ipekci öldürüldü.toplam gazete tırajı 3 milyona cıktı.
    1978- tum dunyanın en fazla satan ikinci gazetesi: gırgır. 500.000 tırajlı. oguz aral dunya tarihine gecti.
    1980- sermaye degisiminin en onemli zamanı. sermaye, gazeteciden iş adamına iyice gecti. devletin kagıt yardımı da durduruldu. 1980’lerdeki hal bugunun bazını olusturur. buyuk sermaye var. 80’de trt renkli yayına gecti. opset de işe yaramamaya basladı. özal cıkıp, gazete okumayın dedi.
    80’lerin sonuna kadar cok fazla dergi cıkıyor. nokta’ da bu donem cıkıyor. yatay dergi ve dikey dergiler var. ornek yatay: kadın dergileri dikey: koleksiyon dergileri.
    1985- sabah cıkıyor. yerel gazetecilikten ulusal gazetecilige ilk gecen sermaye grubu.
    1985- dunyada 25 milyon kisi pc kullanıyor. biz dergi kapatıyoruz.
    1990’lar- özel televizyon geliyor. ve bugunku medya olusuyor.
    geride olmamızın cok önemli bir sebebi; batı, patronlasma sürecinde onlem aldı.
    mesela fransada, pariste ulusal gazete cıkarıyorsan, televizyon acamazsın dedi. trostleşmeye karsı bi seyler yaptılar.
    1990’larda kamuoyunda basına guvensizlik basladı.(%57)
    simavi, karacan grubu yayınlarını aydın dogana sattı.
    geleneksel kurum cumhuriyet gazetesidir, biz kurumsallasmıyoruz, bizim kutsal gökdelenimiz yok.

    referans: zeynep avcı
  • hist 345 kodlu bir derstir kimi cevrelerde, bu saate kadar bitmemis odevlerin sahibidir. odev arasi hakkinda entry girmektir. derste arapca gazete okuyup, osmanlı tarihini tekrar etmekle baslar. hıfzı topuz un kutsadıgı indirimli abonman kullanıcılıgınız bir tercuman-ı ahval kadar degerlidir.
  • komik bir olay aktaracağım. okulda hocamız anlatmıştı. yılını net hatırlamıyorum ama 70'li yıllarda geçiyor. gazete basımında şimdiki teknoloji yok tabi, dizgi yapılıyor, bazen harflerde karışıklık olabiliyor. hürriyet gazetesinin manşeti " gemi işçileri bu sene de zamsız kaldı" ama aksilik bu ya z harfi düşüyor veeee gerisini anladınız zaten.
  • 2000'li yıllar: bir gazete beleş dağıtılabiliyor ve bi şekilde batmıyor *. (beleş hiç bir reklamı yayınlamayan televizyon kanalı * ise bi şekilde zarar etti ve karşı olduğu görüşü temsil eden şirkete* bi şekilde satıldı.)
hesabın var mı? giriş yap