theoden king

• theoden başlığından ayrı incelenmeli. theoden'den "theoden king" diye bahsedilmesi tesadüf değil. rohan dili yüzüklerin efendisi'nde bilindiği üzere eski ingilizce ile karşılanıyor. eski ingilizcede unvanlar isimden sonra geliyor. aynı türkçe gibi.
  
  bu theoden king ifadesi üzerine düşündükçe aklıma geldi: türkçe de asalet unvanlarının isimden sonra geldiği bir dildir. mesela john perry the historical role of turkish in relation to persian of iran makalesinde ilginç bir tespit yapıyor. iran'da farsça kuralları gereği asalet unvanları isimden önce gelir. şah ismail gibi. fakat çok uzun süreler boyunca türk kökenli şahlar tarafından yönetilen ve türk tesiri altında kalan iran'da bu bir süre sonra değişmeye başlıyor. nadir şah, rıza şah gibi kullanılıyor. aynı oğuz han, bayındır han şeklindeki türkçe gelenekte olduğu gibi.
  
  bu unvanların sentaksı önemli, bir toplumun geleneklerinin değiştiğini, başka toplumlarla etkileşime girdiğini gösterir. mesela normanlar ingiltere'yi fethettiklerinde ada sakinleri cnut cyning (cnut king, cnut kral) demeyi bıraktılar, bir süre sonra king william, king charles demeye başladılar.
  
  türkçeye dönelim, bu söz dizimi özelliğinden yola çıkarak bir ifade sanatlı bir şekilde övgü olsun diye sıfat mı kullanıyor, yoksa asalet unvanı mı kullanıyor anlarız. zira asalet unvanları, diğer dillerde olduğu gibi, başka sıfat anlamları da yüklenmiştir. bugün mesela gençler birisi için "çok kral adam" diyebiliyor. benzer şekilde, asırlar öncesindeki türkler han ifadesini büyüklük, yücelik, asillik belirtmek için kullanmışlar. "han altay" böyle bir ifade mesela, yahut "han tengri"; tanrı dağlarının en yüksek doruğu. buradaki han, asalet unvanı değil, yan anlam kazanmış bir sıfat. köroğlu'nun "han döne akıtma yaşı / yanar yüreğimin başı" demesi de öyle, yahut "han ayvaz'a kömek edek" demesi. "şah levent" leventlerin en irisi, büyüğü, güçlüsü anlamına geliyor, levent şah derseniz mevcut şahın levent tabiatlı olduğunu söylüyorsunuz - gibi.
  
  her neyse, tolkien'in rohanlıları konuştururken "theoden king" dedirtmesi boşuna değil. çünkü tolkien eski ingilizcede asalet unvanlarının ismi takip ettiğini biliyordu. rohanlıların dilini de eski ingilizce ile karşılamaya karar vermişti. bu kadarcık küçük bir detayı bile atlamayan o büyük dehayı bir kere daha hürmetle anıyorum.