wilhelm barthold ^*

• 1869-1930 yılları arasında yaşamış rus tarihçi. arama yapınca aynı kişi bazı yerlerde vasili viladimiroviç barthold ismiyle çıkıyor karşımıza. eserlerine falan bakınca aynı kişiler. islam medeniyeti tarihi isimli kitabın kapağında wilhelm barthold adıyla geçerken bazı kaynaklarda vasili viladimiroviç barthold olarak geçiyor. ahmet yaşar ocak da alevi bektaşi inançlarının islam öncesi temelleri adlı kitabında barthold, v.v. diye yazmış. şu da biyografisine dair bir link: http://www.kureyayinlari.com/yazar.aspx?yid=16
• asıl adı vasily bartold olan rus tarihçi. türkolojinin belki de en büyük ismidir. hammer osmanlı tarihi için neyse bu adamda eski türk tarihi için odur.
  
  bugün eski türk tarihi adına öğrendiğimiz şeylerin büyük kısmı bu adamdan kopyalanmıştır. ha bir de adam rus olduğu için her yazdığı türk milliyetçilerinin hoşuna gitmeyecektir, işte bu hoşa gitmeyen kısımlar türk milliyetçiliği bakımından uygun hale getirilerek uydurma bir kurguyla değiştirilmiştir.
  
  yazmış olduğu türkistan'nın kısa tarihi kitabı batılı çevrelerde en muteber türk tarihi kitabı olarak görülür. türk tarihiyle ilgili türklerin yazdıkları bir çok kitap bu kitabın çakmasıdır.
• "şimdiki hayatı ortaçağ hayatından ayıran her şey avrupa'da yapıldı." ifadesinin sahibi rus türkolog. kazım yaşar kopraman ve ismail aka tarafından yayına hazırlanan ve ttk tarafından basılan "orta asya türk tarihi hakkında dersler" adlı eseri, konuyla ilgilenenler açısından temel eserlerdendir. fuad köprülü'nün düzeltme ve yorumlarının da bulunduğu islam medeniyeti tarihi adlı eseri de, 1940'ların türkçesiyle yayımlansa da kolay anlaşılabilen, yazarın ayakları yere basan tespitlerinin bulunduğu okunması gereken bir eserdir.
• uzun adı vassilij viladimiroviç barthold, alman kökenli rus vatandaşı olarak 1869’da petrograd doğan dilci, sosyal antropolog ve müsteşrik; türk dünyası ve islami ilimler tarihinde önemli yere sahip bilim adamı.
  lisans öğrenimini petrograd (st. petersburg) üniversitesinde doğu dilleri fakültesi'nde ve sonrasında almanya'nın çeşitli üniversitelerinde akademik kariyerini tamamlayıp, 1896 yılında, mezun olduğu okulda doçent unvanıyla göreve başlamış; çalışmalarını, orta asya, islam ve türk tarihi üzerinde yoğunlaştırarak profesörü olarak atandığı 1901’den vefatına (1930) kadar bu alanda sürdürmüştür.
  uzmanlık alanı çerçevesinde, islam peygamberinin hayatını ele aldığı muhammed’in mekke dönemi, muhammed’in medine dönemine ait makaleleri; islam tarihi ve arap hilafeti üzerine çalışmalar; doğu bilimi üzerine çalışmalar; islam ve müslümanların kültürü; müslüman hanedanlıkları; islâm medeniyeti tarihi ve çeşitli dillere de çevrilmiş daha onlarca basılmış kitap ve yüzlerce makalesi bulunmaktadır.
  keza, avrupa ve rusya’da doğu araştırmaları tarihi kurumsallaşmasında en önemli katkıyı yapanların başında yer almıştır. genel olarak, pozitivist tarih yazıcılığından ve evrimci toplum kuramından beslenerek kuramsal çerçevesini oluşturmuş; bir yandan orta asya tarihini incelerken, diğer yandan da doğu’ya ilişkin batılı bakış açısının tarihsel temellerini ortaya koymak istemiştir.
  barthold’un bu alandaki çalışmalarından kitaplaştırılanlarından –izleyebildiğim kadarıyla-türkçeye de çevrilenleri şöyle:
  1-kırgızlar, çev: ufuk deniz aşçı, kömen yayınları, istanbul 2002 / 99 s.
  2-moğol istilasına kadar türkistan, çev: hakkı dursun yıldız, türk tarih kurumu yayınları, ankara 1990, 644 s.
  3-rusya ve avrupa'da oryantalizm, çev: ayşe meral/ kaya bayraktar, küre yayınları, istanbul 2012, 456 s.
  4-orta-asya türk tarihi hakkında dersler, yayına haz: kazım yaşar kopraman/ismail aka, türk tarih kurumu basımevi, ankara 2013, 2baskı,238 s.
  5-islam medeniyeti tarihi, çev: m. fuad köprülü), akçağ yayınları, istanbul 2004, 327 s.
  6-uluğ bey ve zamanı, çev: ismail aka, türk tarih kurumu basımevi, ankara 1997,185 s.
  7-müdlüman kültürü, çev: m fatih karakaya, ayrıntı yayınları, istanbul 2013, 96 s.
  8-rusya'da ve avrupa'da şarkiyatçılığın tarihi: asyanın keşfi, çev: ayşe meral/ kaya bayraktar, yöneliş, istanbul 2000, 510 s.
  9- halife ve sultan: islamda iktidarın serüveni, çev: ilyas kamalov, yeditepe yayın, istanbul 2006, 196 s.
• uzun adı vassilij viladimiroviç barthold olan rus dilci, sosyal antropolog ve müsteşrikinin türk dünyası ve islami ilimler tarihinde önemli yere sahip pek çok eseri türkçeye de çevrilip basılmıştır. bu kitapların bir kısmında ismine dahi saygı gösterilmeden, -ki telif hukuku bakımından mirasçılarının bir hakkı var mıdır bilemiyorum- çevirenin emeğinin karşılığı bile ödenmeyen -korsan- baskılarında uydurulmuş bu ad geçmektedir.
  *
  bugün kendisi hakkında ayrı bir maddede kısa bir bilgilendirmeyi, düzgün çevirilerinde ve ahmet yaşar ocak'ın atfında kullanılan yaygın adı ile: (bkz: v. v. barthold) girdim.
• wilhelm vaftiz adıdır.
• orta asya tarihi dendiği zaman akla gelen birkaç isimden biridir. orta asya tarihi hakkında az çok bir şeyler bilen biri için''moğol istilasına kadar türkistan'' isimli eseri baş ucu kitabıdır.
  sadece tarih değil aynı zamanda bibliyografya kitabıdır.her yüzyılın tarihçilerini hiyerarşi sırasına göre teker teker açıklamıştır.
  
  türkçe'ye çevirilen diğer eserleri:
  (bkz: türk-moğol ulusları tarihi)
  (bkz: uluğ beg ve zamanı)
  (bkz: orta asya tarih ve uygarlık)
  (bkz: tarihte türk dünyası)
• batı türkistan tarihinin tanınmış araştırmacılardan, rus antropolog, doğubilimci ve türkolog. 1887-1891 yılları arasında doğduğu şehrin üniversitesinde doğu dilleri fakultesinde tarih öğrenimi gördü. petersburg’da ünlü arapça uzmanı baron victor romanoviç rosen tarafından yetiştirildi.
  
  orta ve yakındoğu tarihinde ihtisas yapmak istediği için üniversite öğrenimi sırasında tarih öğreniminin yanısıra islam coğrafyasının klasik dillerini öğrenmek üzere arapça, türkçe, farsça derslerine devam etti. 1891’de almanya’ya gitti. strazburg üniversitesinde islam araştırmalarında önemli bir yere sahip olan teodore nöldeke(1836-1930) ile çalışma fırsatı buldu. öte yandan halle üniversitesinde f. müller ile e. meyer’in derslerine de devam etti.1892’de doğduğu şehre dönünce petersburg üniversitesinde doğu tarihi kürsüsüne kabul edildi. aynı yıl türkistan’a giderek burada araştırma ve incelemelerde bulundu. buralarda yapılan kazılara katıldı. adlarına tarihi kaynaklarda rastlanan birçok türkistan şehir ve kasabalarının yerini buldu. türkistan’a yaptığı bu ziyaret ve doğu tarihi kürsüsünde görev yaparken başlattığı araştırmalar, 1900 yılında neşr edilecek olan “moğol istilası devrinde türkistan”(turkestan v epokhu mongol’skogo nasestvija) adlı büyük eserinin temellerini teşkil edecekti.
  
  almanya’dan döndüğü 1892 senesinde doçent ünvanı alan batrhold,1901 de profesör, 1906’da ordinaryüs profesör, 1909’da doğu dilleri fakültesi’nin sekreteri, 1910’da ve 1913’te ilimler akademisine muhabir ve tam üye seçildi.7 yıl boyunca(1905-1912) rus arkeoloji derneği’nin doğu bölümünün sekreterliğini yaptı.bu arada hocası baron rosen’in yönetiminde yayınlanan rus arkeoloji kurumu doğu bölümünün yıllığını onun ölümünden sonra çıkarmaya devam etti.muhtelif yayımcılık görevlerinin yanı sıra şarkiyat derneğinin mir islama(islam dünyası 1912) adlı dergisini yayınladı.sonra da musul’manskii mir(müslüman dünya 1917) adlı dergiyi çıkardıysa da bu iki derginin yayımı çok kısa sürdü.
  
  barthold,rus arkeoloji kurumu doğu bölümü sekreterliğini yaptıktan sonra , 1918-1922 yılları arasında aynı kurumun başkanlığını da yaptı.orta ve doğu asya araştırmaları rus komitesi sekreterliği (1903-1921), asiatic museum’a bağlı müsteşrikler(oryantalist) komitesinin başkanlığı(1921-1930) ve (1925-1930) ve 1925-1930 yılları arasında bu kurumun yıllığı ile ayrıca “iran” adlı derginin editörlüğünü de yaptı.
  
  bunların yanısıra barthold’un katkısıyla kurulan yeni ilmi müesseseler de vardır. bunlardan bazıları şunlardır: taşkent’te orta asya üniversitesi, 1918 ‘de teşekkül eden radlow şarkiyat derneği, 1928-1930 arasında faal olan türkoloji merkezi, maddi kültür tarihi enstitüsü ve yaşayan doğu dilleri enstitüsü.
  
  bunların yanısıra barthold çeşitli zamanlarda değişik ilmi kurumlar adına 1893-1894, 1902, 1904, ve 1916’da batı türkistan’a giderek, oradaki yazmalar üzerine çalıştı. kafkasya’yı 1900’de, ani’yi 1908’de ziyaret etti. kendisine rusya dışında da seyahat imkanları veriliyordu.1895’te paris, londra, oxford ve hollanda’da; 1898, 1905 ve 1912’de almanya’da; 1905’te avusturya ve isviçre’de; 1908-1909’da italya, macaristan ve finlandiya’da; 1911‘de irlanda, abd ve fransa’da; 1913 ve 1914’te isveç ve noveç’te; 1914’te danimarka’da ingiltere’de cebelitarık boğazında, bulgaristan, romanya ve yunanistan’da bulundu. gittiği bu yerlerde çeşitli ve önemli konferanslar verdi.
  
  barthold, 1926’da istanbul üniversitesi türkiyat enstitüsü’nün davetlisi olarak türkiye’ye geldi.burada bir dizi konferans verdi. türk boylarının tarihi üzerine de konferanslar verdi. zeki velidi togan’ın çevirdiği bu konferansların türkçe’si ragıp hulusi özden tarafından kontrol edilerek”orta asya türk tarihi hakkında dersler” adıyla kitap haline getirilip 1927’de basılmiştır. kitap türkçeden almanca ve fransızca’ya da çevrildi.
  
  barthold’un ciddi ve sağlam metodu ilmi gerçekleri politika ve ideoloji karşısında sürekli bir şekilde savunması, sovyet otoriterlerince makbul karşılanmadı. bu dönemde eserlerini rusya’da bulmak gittikçe zorlaşıyordu. ve araştırmalarının neticeleri seçilerek, belirli bir görüşe uygun görüldükten sonra kullanılmaya izin veriliyordu. stalin döneminden sonra barthold lehine olumlu hava esmeye başladı ve sovyet ideologlarının gözünde yeniden itibar kazanmaya başladı. 1963’te moskova’da barthold’un külliyatı yeniden yayımlanmaya başlandı. batı’da araştırmacıların ulaşmada bir hayli zorluk çektikleri barthold’un birçok eseri bu teşebbüs sayesinde ilim adamlarının istifadesine sunuldu.
  
  1914’ten beri barthold ile ülkemizde türkistan tarihi araştırmaları konusunda yeni kuşaklar yetiştirecek olan zeki velidi togan arasında önemli ilişkiler başlamıştır. zeki velidi togan’ın rusya arkeoloji derneğ’inin “zapiski” adlı dergisinde çıkan makaleleri barthold’un dikkattini çekmişti. barthold, genç başkurt âlimini petrograd’a davet etti. böylece zeki velidi, rus arkeoloji ve coğrafya derneklerinin ve radlof derneğinin toplantılarına katılmaya ve barthold ile çalışmaya başladı. barthold’un türkistan hakkındaki eserlerinden basılmakta olanların tashihine zeki velidi bakıyordu. barthold da, zeki velidi’nin hazırladığı eserler için, rus arşivlerinden istifade izni almasına yardımcı olmuştur.
  
  (bkz: türkistan)
• türkiye'ye fuat köprülü tarafından davet edilen orta asya hakkında önemli bilgiler içeren eserleri olan rus tarihçi.