walther rathenau

• 1907 tarihli edvard munch tablosu, yagli boya, 220'ye 110 cm boyutlarinda, bergen'deki rasmus meyer koleksiyonunda bulunmakta.
• alman devlet adamı ve filozof. birinci dünya savaşı öncesi ve sonrasında alman ekonomisinden, özellikle yeniden yapılanma ve kalkınmadan sorumlu, savaştan sonra dışişleri bakanlığı yapmış olan şahıs. versailles anlasmasi şartlarınca almanlar'ın ödemesi gereken savaş borçları konusunda -daha doğrusu bunların düzenlenmesi ve yıllara bölümü konusunda- ayrıca almanya'nın savaştan sonra diplomatik izolasyonunu aşmasında etkili olmuş, ön plana çıkmıştır.
• ayrıca (bkz: emil rathenau)
• 1922'de suikaste kurban gitmiştir. aeg'nin patronu, bir burjuva, bir entellektüel, yahudi ve mason olarak suikaste kurban gidişi aslında oldukça semboliktir, almanyanın takip eden yıllarda yaşayacaklarını haber verir gibidir bu adeta. magdeburg'da adını taşıyan bir cadde mevcuttur.
• bazı tarihçilere göre rathenau'nun öldürülmesi nazizm'e giden yolda çok önemli bir kırılma noktasıdır. zira enflasyon o öldürüldükten sonra fırlamış ve ortalık bildiğimiz anlamda karışmaya başlamıştır. bu bağlamda rathenau'nun fonksiyonu kendine güvenini kaybetmiş bir devlete ve topluma tekrar bir reason d'etre vermek idi ve bunda bir yere kadar başarılı olmuştu.
• yahudi asıllı alman sanayici, politikacı, yazar ve devlet adamı. 1867-1922 arasında yaşamıştır. weimar cumhuriyeti 'nde dışişleri bakanı olarak görev yapmıştır.
  
  berlin'de doğdu. aeg'nin kurucusunun oğlu idi. fizik, kimya ve felsefe öğrenimi gördü. yahudi kökeni ve zengin oluşu, bir antisemitizim dönemi yaşayan almanya'da hakkında çok farklı görüşler oluşmasına yol açtı. bir süre mühendis olarak çalıştıktan sonra aeg'nin yönetim kuruluna katıldı.
  
  güçlü bir alman milliyetçisi yaklaşıma sahipti; almanya'daki yahudilerin siyonizm ve sosyalizmi reddetmesi ve alman toplumuna entegre olmasını savunuyordu, böylece antisemitizmin de ortadan kalkacağı düşüncesindeydi. ancak bu görüşlerine rağmen , kamuoyu önünde görünürlüğü olan güçlü ve zengin bir yahudi politikacı olarak, alman aşırı sağının boy hedeflerinden biri olmaktan kurtulamamıştır.
  
  birinci dünya savaşı esnasında, savaş bakanlığının hammadde departmanında önemli konumlarda bulundu. bu esnada 1915'te babasının ölümü üzerine aeg'nin yönetimini de üstlendi. savaş esnasındaki yokluk ve zorluklara rağmen alman ekonomisinin işler halde tutulabilmesinde öncü bir rol oynadı.
  
  ılımlı bir liberaldi; savaştan sonra alman demokratik partisi'nin kuruluşunda rol aldı. savaştan sonra almanya'da yenilgi ve devrimin şokuyla yayılan sosyalist düşünce dalgasını reddetti; sanayide devlet mülkiyeti mantığına karşı çıktı, öte yandan firmaların yönetiminde firma çalışanlarının daha fazla rol oynamasını destekledi. fikirleri savaş sonrası hükümetlerde etkili oldu.
  
  1921'de "yeniden imar bakanı", 1922'de dışişleri bakanı oldu. almanya'nın (bir yandan şartlarının hafifletilmesi yönünde çaba harcarken) versailles anlaşması'ndaki yükümlülüklerini yerine getirmesi gerektiği yönündeki yaklaşımı alman aşırı milliyetçilerini çileden çıkardı. bu aşırı uçlar, sovyetler ile yürütülen barış anlaşması görüşmelerinden de rahatsız olmuşlardı. bu görüşmeler en sonunda rapallo anlaşması 'nın imzalanması ile sonuçlandı. anlaşma, üstü kapalı olarak, almanya'nın 1921'den beri sscb ile gizlice yürüttüğü yeniden silahlanma yönündeki işbirliğini de tanıyordu. ancak (yeni şekillenmeye başlayan naziler'i de kapsayan) aşırı sağ rathenau'yu bir yahudi-komünist komplosunun parçası olmakla suçladı ve boy hedefi haline getirdi.
  
  bu şartlar altında, en sonunda, anlaşma imzalandıktan 2 ay kadar sonra, rathenau, liderleri askerlerden oluşan aşırı sağcı bir suikast ekibinin saldırısına kurban giderek hayatını kaybetti. suikast almanya'da büyük bir öfke ve tepkiye yol açtı. bu kritik suikastin avrupa'nın bundan sonraki siyasi gidişinde bir kırılma noktası olduğu ve almanya'yı cenderesi altına alacak olan hiperenflasyonun tetikleyici sebeplerinden biri olduğu yönünde yorumlar yapılmıştır. ayrıca olay, 10 yıl kadar sonra almanya'nın gideceği totaliter noktanın ilk emarelerinden biri olarak dikkat çekmiştir.
• aynı zamanda albert einstein'ın bir dostuydu.
  
  einstein ve rathenau ilk kez 1917 mart'ının başında berlin'de bir akşam yemeğinde bir araya gelir. einstein 8 mart'ta rathenau'ya şunları yazar: "şaşkınlık ve sevinç ile hayata dair bakış açılarımız arasında ne kadar da derin bir zihin buluşması olduğunu gördüm."
  
  einstein daha sonra 1918'de annesi pauline'ye yazdığı mektupta, "rathenau dokunaklı ve ışıl ışıl bir ruh" der.
  
  rathenau'nun suikaste uğramasından sonra einstein, 1922 ağustos'unda neue rundschau adlı edebi bir yayın için dostunu anacak bir yazı kaleme alır:
  
  "rathenau'ya duyduğum ve hala duymakta olduğum hisler kıvanç dolu bir saygıdır ve teşekkür ederim, avrupa'nın günümüzdeki bu kasvetli durumunda bana verdiği umut ve teselli için olduğu kadar bu vizyoner ve cana yakın adamın bana bahşettiği unutulmaz saatler için. ağırbaşlılığın ve hakiki berlin mizahının enfes karışımı masadaki arkadaşlarıyla sohbet ederken onu dinlemeyi eşsiz bir keyif haline getiriyordu. insanın pembe bulutların üzerinde yaşarken idealist olması çok kolaydır; ama o, kirli taraflarını nerdeyse herkesten daha iyi bildiği bu dünyada yaşıyor olmasına rağmen bir idealisti."
  
  savaş sonrası (1. dünya), anti-semitizm yükselişe geçmiş ve berlin'deki şiddet ortamı giderek artıyordu. rathenau'nun einstein'ı almanya'da kalmaya ikna etmek için uğraşması gerekiyordu. hatta rathenau bu uğraşın bir parçası olarak einstein'ı etkilemek için kendini siyonistlerle tartışırken bile bulmuştu. britanya'dan ziyarete gelen siyonist lider chaim weizmann'ın anılarından:
  
  "bu ziyaret hafızamda ilk günkü gibi canlı bir şekilde kaldı. bir akşam einstein'ın evinde tanıştığım walther rathenau ile konuşuyoruz. konuşma alevlenince rathenau hemen siyonizm'i eleştirdi. söylemek istediği şeyin özeti: o bir yahudi idi, ancak bir alman gibi hissediyordu ve tüm enerjisini alman endüstrisini geliştirmeye ve almanya'nın dünyadaki itibarını yeniden sağlamaya adamıştı."
  
  rathenau einstein'ın almanya'da kalması için verdiği uğraşı kazanacaktı. einstein berlin'de kalmaya karar verdi. almanya'nın itibarını geri getireceklerdi. aynı zamanda rathenau'nun iyi niyet elçisi olmayı da kabul etti. diğer ülkelere bazı seyahatler düzenleyip bilimsel işbirliklerinden söz ettiler ve işçi birlikleriyle toplantılar gerçekleştirdiler. einstein ingiltere'ye ve hollanda'ya gitti, japonya'ya da bir seyahat düzenledi. ama düşmanca bir ortam olma ihtimalinden ötürü arkadaşı paul langevin'in paris'teki college de france'de ders verme davetini kabul etmekte tereddütleri vardı. başta reddetti, daha sonra langevin'e bir mektup yazdı, mart, 1922:
  
  "rathenau bana bunun benim görevim olduğunu söyledi, ve bu nedenle kabul ediyorum."
  
  rathenau'nun ölümünden sonra bile einstein rathenau'nun elini omzunda hissetmeye devam etti. international intellectual cooperation için kurulan league of nation's commission'a katılmak konusunda tereddütleri olan einstein'a, marie curie 7 haziran 1922'de şunları yazmıştı:
  
  "bence dostun rathenau, ki dürüst bir adam olduğuna inanırım, barışçıl uluslararası entelektüel işbirliğine katılmayı en azından denemen için seni cesaretlendirirdi."
  
  rathenau'nun ölümü einstein için korkunç bir şok olmuştu. einstein'ın biyografi yazarı william hermanns 1935 yılında einstein ve eşi ile mülakat yaparken almanya'nın anti-semitist çeteleri konusunu açar:
  
  "bayan einstein neredeyse fısıltıyla, 'rathenau'yu katleden bu tip bir gençlikti' der."
  
  "‘onunla almanya ve barış üzerine çok konuştuk' der einstein. 'o, nazi propagandasının ilk kurbanıydı.'"
• sebastian haffner bir alman'ın hikayesi kitabında bu adam için en az iki sayfa etkileyici tasvirler yapıyor.rathenau'nun siyaseten yükseldiği zamanda haffner'in yaklaşık 15 yaşında olduğunu düşünürsek ülke gençliği üzerindeki etkisini anlayabiliriz.
  
  rathenau'nun gündelik hayatın içinde bir kaç yeni yetme aşırı sağcı tarafından basitçe öldürülmesini büyük bir kırılma olarak niteliyor yazar.bu kırılmayı da uğraşılarak edinilmiş bilgi ve geniş bir hayat perspektifinin yerini anti-entelektüelizm dolu bir bayağılın almasıyla açıklıyor.ayrıca hatıralarında rathenau'nun cenaze töreninin yüzbinlerce insanı seferber ettiğini ve bu seferberliğin herhahngi bir yöne kanalize olmadan sessizce dağıldığını ifade ediyor.bu sessiz dağılışın yerini daha sonra sesini gür çıkaracak faşist çekirdekler alacaktı elbette.alman solu açısından kaçırılan son trenin büyüklüğü çok bariz.
• şubat 1922'de almanya dışişleri bakanı olan entelektüel sanayici. bolşevizmin 21.yy dünyasına hitap edecek mükemmel bir sistem olduğunu düşünen yahudi kökenli rathenau, sovyetlerle 16 nisan 1922'de imzaladığı dostluk anlaşması olan rapallo antlaşmasından iki ay sonra aşırı milliyetçi consul örgütü tarafından suikaste uğratılarak öldürüldü. 1933'e kadar weimar cumhuriyetinin en önemli demokrasi şehiti olarak görülüp öldürüldüğü tarih olan 24 haziran'da törenler yapılır, caddelere sokaklara adı verilip büstü dikilirken nazi iktidarıyla birlikte bunların tamamı yerle bir edildi.
• wikipedia'ya göre "sovyet karşıtı liberal görüşlere sahip" biri.
  
  "sovyet karşıtı liberal görüşlere sahip olmasına karşın, aşırı sağcı milliyetçi gruplar yahudi iş adamı geçmişinden kaynaklı rathenau'a düşmanlık besliyorlardı. rathenau, sovyet rusya ile ticaretin önündeki başlıca engelleri ortadan kaldıran rapallo antlaşması'nı imzaladı. antlaşmayı imzaladıktan iki ay sonra, berlin'de aşırı sağcı örgüt consul organizasyonu mensupları tarafından öldürüldü. naziler iktidara geldiğinde tüm anma törenlerini yasaklayana kadar alman halkı rathenau'yu demokrasi şehidi olarak görmekteydi."
  
  https://tr.wikipedia.org/wiki/walther_rathenau