aşiret adları

• $o$onlar
• bir üst kimlik olsalar da artık daha çok bir alt kimlik olarak görev yapmakta olan isimlerdir. abdülhamit döneminde hüviyetlere isim yerine aşiret isimleri yazılırmış. hamidiye alayları kurulurken bu isimlerin listesi yapılmış. şakir ve zeki paşaların sultan abdülhamid'e gönderdiği telgrafta belirttiklerine göre hamidiye alayları aşiretlerin isimleri şöyledir:
  
  birinci liva
  merkez: karakulliya
  zilan aşireti, karakalpak aşireti ademanlı aşireti, hayderanlı aşireti celali aşireti, şazili aşireti ikinci liva
  merkez: hınıs
  cemdanlı aşireti, cibranlı aşireti zirkan aşireti üçüncü liva
  merkez: malazgirt
  sipkanlı aşireti, karakalpak aşireti husnanlı (hasenan) aşireti dördüncü liva
  merkez: erciş
  ? (aşiret adı okunamamış) haydaranlı aşireti beşinci liva
  merkez: başkale
  mukri (muqri) aşireti milan aşireti, şemsıki aşireti şukufti aşireti, takuri aşireti altıncı liva
  merkez: mardin
  milli aşireti, karakeçi aşireti, tay aşireti, miran aşireti ertuşi aşireti
  yedinci liva
  merkez: ruha (urfa)
  kays aşireti, berazi aşireti
  
  trakya'da aşiret ismi almış merkez köyler arasında emmiler köyü sayılabilir. alfabetik sıraya göre 284 aşiret, oymak ve cemaatlar adları yazılırken emmiler (ammiler, amıcalı ya da amucalı) olarak belirtilmiş. amucalı aşireti trakya dışında kayseri ve niğde'de de emmiler olarak bilinir. bektaşidirler.
  
  aşiret adları, hakkari yöresinde dokunan kilimlere adlarını veren "sülale" isimleridir. herki mesela ya da jirki.
  kürtçe makamlara ve danslara da verir aşiret adları kendi isimlerini. mesela dersem veya şeyxhane. ancak bir sürü kürt aşiret ismi türkçeleştirilmiştir. örneğin; qerebaliyan aşireti olmuştur karaballı. bahtiyarlı: bextiyaran, koç uşağı: qocan/qozan, maksut uşağı: maksudan, şam uşağı: şemkan, aslan uşağı: aslanan, bit uşağı: beytan
  
  zazacada sonuna "an" eki eklenerek söylenirler. örneğin elgazi civarında yerleşmiş kureşan talibi baxtiyaran aşireti. beyt aşireti; beytan, purtikan aşireti, kurêşan, alan, demenan, lolan, heyderan (haydaran), arêzan (areyan), bamasuran, izoliyan, şadiyan, suran, şıxmamedan, pilvankiyan, gulabiyan, baliyan (boliyan), karsanan, çarekan, zerkan, melkişiyan, xormekan (hormekan), kımsoran, alan, usênan, kaliyan, kalan, gulniyan, kudan, sıxhesenan, abasiyan, avasiyan, bextiyaran, kurmeşan, pezgewran, kocan (qozan) şemkan, reşikan, laçinan, qerebaliyan, feratan, dewrêşcemalan, seydan, sekekan
  
  doğu karadeniz'de aşiret yerine sülale demek daha makbulse de, burada da `peçeneklerden gelen aşiretlere rastlanır. mesela paçan. nefs-i paçan (maraşlı köyü-çaykara), mezra-i paçan (taşgedik-çaykara), paçan (koldere çaykara), şinek paçan (ataköy'de mahalle-çaykara).
  
  yörük aşiretlerine yaycı denir. soyadı "yağcı" olanların dikkatine... yağcıbedir. hmmm…
  
  kürt aşiretlerinden çemişkezek aşiretine bağlı şadlû (şadyan), zefiranlû (zefiran) ve keyvanlû (keyvan) aşiretleri horasan'da yerleşiktir. kırmancki (zazaki) konuşan kürtlere dımıl denir ve bu da dinbilli aşiretinin töresidir. bugün dersim'de bulunan bazı aşiretler alan, demenan ve haydaran.
  
  sadece batman'da 52 aşiret bulunuyor. en büyükleri sırasına göre mamediyan, dideri, duderan ve alikan aşiretleri. diğerleri alfabetik olarak: abbasioğulları, alika, alikan, amara, atmani, bamet, batika, bişar, botan, cıri, çero, çıri, dekuri, derıka, dideri, duderan, duderi, ermiye, eskife, garzan, gevri, gıyi, giya, giyeyi, goti, ğarzi, habizbini, hami, hiya, keşkoli, kevrenerzi, koçer, mamedi, mamediyan, mamkute, mesko, mete, mıho, raman, reşi, sağdada, sero, seyidebaday, seyit, şemsike, şeri, şero, tımok, timek, timole, tori ve xi.
  
  alevilik, sünnilik, hıristiyanlık, musevilik, katolik, ortodoks vs. ayrımları dinsel ayrımlardır. türk, kürt, ermeni, arap, arnavut vs ayrımlar ise etnik ayrımlardır.
  martin van bruinessen: "a) kürtçe ve zazaca konuşan aleviler’in neredeyse tamamı ibadet dili olarak türkçe konuşuyorlar. b) kürtçe ve zazaca konuşan aleviler’in çoğu türkçe aşiret adları taşıyorlar. c) kürtçe ve zazaca konuşan aleviler’in bu ikili kimlik belirtileri kürt milliyetçileri ve türk milliyetçilerinin kendi kaygıları yönünde ilgisini çekmiştir." demiş.
  bruinessen, yazısının bir yerinde; "taylor’a göre dersimliler aslen pagan bir ermeni neslin ardıllarıdır" diyor. bu iddiaya göre ise, dersimliler ermenidir anlamı çıkıyor. ermeni aşiretleri... hmmm... dersim'de doğu anadolu'nun çeşitli yörelerinde olduğu gibi türklerin gelmesinden önce çeşitli hıristiyan topluluklar yaşıyordu. bunları türkler gelince hemen sihirli bir güç ile yokedecek değillerdi. bu farklı kültürler yüzyıllarca yan yana yaşadı. birbirini karşılıklı olarak etkilediler. ve bu süreç günümüze dek geldi." de diyor.
  
  balaban aşireti: türk alevileri ama buna karşın zazaca konuşurlar.
  alxas, xormek de böyle.
  
  şeyhhasan aşiretinin aslen horasan'dan olduğu ve dersim'e yakın zamanda malatya yakınındaki alacadağ bölgesinden geldiği biliyor.
  muş,varto ve hınıs bölgelerinde yaşayan dersim şeyh hasan aşireti ile akraba olduklarını kabul eden koçgiri aşireti, kurmanci konuşan lolanlılar, boliyan ve alan aşireti var. başka dersim aşiretleri (izol, hormek ve şadi) de, temel seyit soyları kureyşli ve bamaseran gibi yüzyıllarca önce horasan'dan gelmiş olduklarını iddia ederler.
  
  pir ahmet dikme işte bu tarihsel alt yapıyı bilerek kalkıp şöyle yazabiliyor: "munzur dediği dağın güney yakasında bir tek kürt yoktur. orada yaşayan şeyhhasan aşireti tamamen horasan kökenli türkmenler’dir. daha doğuya, pülümür'e doğru gelindiğinde ise, areli, lolanlı, şahvelanlı, kemanlı, çerekanlı ve daha bir çok aşiret oturmaktadır bu aşiretlerden hiç biri kürt değildir. tamamı türk kökenli aşiretlerdir. ben bu konuyu her platformda tartışmaya hazırım." diyor 1937 doğumlu bugün 63 yaşında olan pir ahmet dikme dede.
  
  proff. irene melikoff: "ilk safeviler’in taraftarlarının adı olan, fakat giderek horlayıcı 'asi zındık', hatta 'kürt' anlamlarına gelmeye başlayan kızılbaş deyiminin yerini, oldukça yakın bir tarihte alevi sözü almış bulunuyor. bununla birlikte, aleviler'in büyük bölümü türk olduğu halde günümüzde alevi deyimi de aynı anlama doğru çekilmektedir."
  
  "araştırmalarım beni kurmancı denen ve kürtler olarak tanınan insanlar arasında kalmaya götürdü. töreleri orta asya'ya kadar uzanan türk töreleri idi. ölümle ilgili adetler. al inanışı. türklerin on iki hayvanlı takvimlerine eski yeni yıl bayramları olan hızır bayramının kutlanması vb. sorduğumda, kaynaklarımdan biri bana, 'soy olarâk biz kürt değiliz, fakat inançlarımız dolayısıyla eza gördük, dağlara sığındık, kürtlere karıştık ve kürtler olarak adlandırıldık' dedi.
  
  melikoff bu sözü söyleyen kişinin hangi aşirete mensup olduğunu ise şöyle yazıyor:
  
  "bunu söyleyen, bir çok ayaklanmada etkinliği bulunan tanınmış kürt aşireti koçkırı'lardandı. artık aramızda bulunmayan ömer lütfi barkan’a şüphelerimden sözettiğim zaman, bana, koçkırı adının, dil yönünden türkçe olduğunu ve akkoyunlu, karakoyunlu vb. adlandırmalarla karşılaştırılabileceğini işaret etti. bunlar, sahip olunan sürülere göre verilmiş, türk aşiret adlarıdır." diyor.
  
  koçgiri konusunda araştırması olan tarihçi baki öz de bu konuda ömer lütfi barkan ve irene melikoff'u doğrulamaktadır o da araştırması sonucu; koçgiri aşiretinin orta asya'dan anadolu’ya gelen bir türkmen aşireti olduğunu esasen izolu olduklarını dersim'den buraya gelip yerleştiklerini şeyhhasan aşireti ile akrabalık ilişkilerinin bulunduğunu sonradan kürtleşen bir türkmen boyu olduklarını yazıyor.
  
  ziya gökalp; "türkmenler’e dair yaptığım tetkikatten çıkan neticeye göre, bir çok yerlerde türkmen aşiretleri kürtleşmiştir. mesela diyarbekir’de karacadağ'da yaşayan türkan/ terkan' /kürtçe: türkmenler) aşiretinin bütün fertleri oğuz ilinin beydili boyuna mensup halis türk olduğunu bilirler. bununla beraber, türkçe'yi unutarak onun yerine kürtçe'yi ikame etmişlerdir. bu aşiretlerden karakeçili aşireti ise, osmanlılar'ın ecdadı kayı boyu ile akrabalık iddiasında bulunmakla beraber kendilerini kürt zannetmektedirler." demiş.
  
  alman feldmaresal helmuth von moltke, osmanlı imparatorluğu'nun son döneminde doğu anadolu'nun bir çok yerlerini gezdi ve gözlemlerini “türkiye mektupları” adlı kitapta topladı. 6 nisan 1838'de yazdığı mektupta bugün bazı kesimlerce kürt-alevi olduğu iddia edilen maraş ve yöresinde yaşayan alevi aşiretleri için şunları yazmış.
  
  "pazarcık ovasını geçtik. bu ovada üç türkmen kabilesi: atmalı, kılıçlı, sinimili ler konaklamıştı. bu üç kabile halkı 2000 çadırda oturuyordu. reşit paşa, en nüfuzlu kürt beylerinin akıllarını başlarına getirdikten sonra bu türkmenler de hükümete karşı olan sevgi ve bağlılıklarını ilan etmişlerdi ve 400 kese akçelik (20.000 florin) bir salma (yani vergi) ödüyorlardı."
  
  sosyolog mehmet eröz; "kendilerinin de, komşularının da kabul ettiği gibi, pazarcık kurmançları türkmen asıllı olup, içlerinde çiğil türkleri de vardır." burada iki uruk (boy-aşiret) vardır... bu iki boy atmalı ve sinemilli boyudur diyor. daha sonra ise; atma aşiretini rişvan aşiretine bağlı bir boy sayıyor sinemilli mustafa buyrukcan'dan edindiği bilgilerden; sinemillilerin horasan'dan gelen bir türkmen boyu olduklarını, dedelerinin türkçe konuştuklarını, yavuz selim-şah ismail çatışmasında elazığ keban'da olduklarını o olaydan sonra dağıldıklarını maraş taraflarına daha sonra yerleştiklerini anlatıyor.
  
  en büyük aşiret bizim aşiret diyor milliyetçi cephe: tüm aşiret adlarını bir araya toplayan bir isimden söz ediyorlar; türkler...
  
  bütün bu aşiret isimlerinden sıkılanlar için bir okuma molası olarak "boğaz'daki aşiret" isimli romanı tavsiye edelim. boğaz'a karşı okusunlar bakalım bu aşiretler kimmiş, neyin nesi kimin fesiymiş. boğaz'daki aşiretler... hmmm...
• (bkz: keleş)
• aramakla bulmakla bitmiyor efendim bu aşiretler:
  
  "1691-1696 yıllarında rakka, halep bölgesine nakledilen türkmen aşiret oymaklarından musacalu, hacılar, akbaş gibi oymakların devamı halen yahyalı’da meskundurlar. bunlardan lekvanik mukataasına bağlı akbaş oymağı, rakka bölgesinin mağaracık köyü’ne yerleştirilmiştir.
  
  1700 yılında niğde sancağı'na bağlı yahyalı kazası köylerine zarar veren danişmendlü türkmenlerinden, adana'nın misis derbendinde derbendci kaydedilmiş bulunan şereflü,çöplü,köseli cemaatları ile yeniil türkmenlerinden karagündüzlü ve çöplü afşarı, ifraza tabi çakal demircilü cemaatı, haleb türkmenlerinden hama ve humus'a iskan olunan okçu cemaatı, alanya ve içil'e iskanları kararlaştırılan kara hacılu cemaatı, rakka iskanı firarilerinden olmak üzere toplam 1100 kadar hane, hac yolunu korumaları karşılığında bazı vergilerden muaf tutulmuşlardır. adı geçen cemaatlerden danişmendlü türkmenleri'ne tabi köseli ve şereflü afşarı itaat etmiş; diğerleri tekrar yahyalı bölgesine giderek şekavete devam etmişlerdir. bu sebeble adana beğlerbeği mehmet paşa'ya, itaatlerinin sağlanması hususunda emir gönderilmiştir.
  
  içel ve alaiye sancaklarına iskanları kararlaştırılan bölük taifesinden karahacılu cemaatine bağlı oymaklar, 1701 yılı baharında yahyalı bölgesine gelerek köşk, numa, özbek, süleymanfakılı ve saruca köyleri ahalilerine çeşitli zulüm ve teaddileri yüzünden, köy halkının yerlerini terk etmelerine yol açmışlardır."
  (ordan burdan copy paste) intihalciniz...
• (bkz: cia kürtleri)
• (bkz: cono)