atacama çölü

• şu hale gelmiş.
  
  moda sektörünün üretim aşamasında verdiği zarar yetmemiş olacak ki satılmayan ürünler, dünyanın bir ucunda şili'deki atacama çölü'ne atılmaya başlanmış.
  
  video
  
  görüntüler korkunç.
  
  iquique limanına her yıl 59.000 ton kıyafet geliyormuş, bunların bir kısmını şili'deki tüccarlar vs alırken bir kısmı da başka latin amerika ülkelerine kaçırılıyormuş. fakat satılamayanlar, ki 39.000 ton olduğu belirtiliyor, çöp olarak atacama çölü'ne atılıyormuş.
  
  peki neden diğer çöplüklere atılmıyor da çöle atılıyor dersiniz? burası can yakıcı: ürünler doğada çözünmediği ya da çözünmeleri çok uzun yıllar aldığı ve kimyasal ürünler içerdiği için belediyeler, bu çöpleri kabul etmiyor. geriye, bu çöl kalıyor.
  
  birleşmiş milletler raporuna göre, 2000 - 2014 arasında kıyafet üretimi iki katına çıkmış ve moda sektörü, dünyadaki atık su üretiminin %20'sinden sorumlu.
  çünkü: sadece bir kot pantolon üretmek için 7500 litre^* su kullanılıyor.
  
  moda sektörü, sera gazlarının üretiminin %8'inden sorumlu. ve her saniyede, bir kamyon dolusu kıyafet çöp olarak ya yakılıyor ya da gömülüyor.
  (yani siz bu entry'yi okumak için harcadığınız sürede yaklaşık 60 kamyon dolusu kıyafet ya yakıldı ya da toprağa gömüldü.)
  
  sentetik ya da kimyasal içeren kumaşların doğada çözünmesi 200 yılı buluyor ve aslına bakarsanız doğaya plastik ürünler ya da araba lastikleri kadar zararlılar.
  
  peki neden şili seçilmiş dersiniz? çünkü şilililer, tüketim çılgınlıklarıyla biliniyorlar.
  (tanıdık geldi mi?)
  
  afrika'da bulunan gana'nın da satılamayan kıyafetler sebebiyle toksik bir çöplüğe dönüştürülmesini şu videoda detaylı olarak izleyebilirsiniz.
• bu colde yagan yagmurlarin bir kahve fincanini doldurmasi icin, 100 yillik bir yagmur gerekiyor. yilda sadece 1 damla denebilecek kadar yagis alan bir yer olmasindan daha ilginc olan ise, colun bundan 150 milyon yil once denizin dibi olmasi. yani 150 milyon yil once muhtemelen tropikal bir denizin dibiydi atakama colu. cunku colde yer alan gypsum(alcitasi) suyun buharlasip olusturdugu ozel bir minarel. bir diger ilginc nokta ise, gypsum'un suyla temas ettiginde dagiliyor olusu. bu colde bulunan gypsum blogu, muhtemelen 100-150 milyon yillik ve o kadar suredir neredeyse hic yagmur almamis.(damla damla yagmurlar haricinde) cunku eger yagmur yagsa idi, o blok suyla temas ettigi icin tamamen dagilirdi. ancak su an hala sapasaglam duruyor orada.
  
  bu kadar nemsiz(%10) ve kurak olusu da sanirim soyle oluyor:
  
  1-\\\\\\\\\-2/////////-3
  
  2. nokta ekvator cizgisi, 1. ve 3. noktalar ise tropikal enlemler.
  
  2. noktadan sicakla birlikte yukselen hava, ruzgarlarla birlikte 1. ve 3. noktalara dogru harekete geciyor ama yukselip tropikal enlemlere dogru yoneldigi anda suyunu hemen -///////// ve \\\\\\\\ olarak gorulen yerler- bosaltiyor. tropikal enlemlere ulastiginda ise tamamen kurumus oluyor. atakama colu'nun bu kadar kurak olmasinin sebebi de bu.
• şili'nin kuzeyinde bulunan dünyanın en kurak çölüdür. batısında büyük okyanus bulunur. kuzeyde peru, doğuda ise bolivya ve arjantin sınırlarını oluşturur.
  
  atacama; and dağları'nın yağmur gölgesinde kalır ve doğu rüzgarları kuru olup çok az yağış getirir.
  
  yakınındaki büyük okyanus sahillerinde oluşan bir soğuk su akıntısı olan humboldt akıntısı nedeniyle de burada çok az yağmur bulutu oluşur. bu durum, bölgeyi kuzeyi ve güneyinden farklı kılarak daha az yağmur almasına sebebiyet verir. soğuk büyük okyanus suyu ayrıca bu çölün serin olmasına, özelliklede sahile yakın kesimlerinde sıklıkla sis oluşmasına neden olur. el niño'nun etkisiyle 6-10 yıl gibi aralıklarla kuvvetli yağış aldığı dönemlerin ardından çölde kısa bir süre için canlanmalar olur.
  
  atacama çölü yaklaşık 15 milyon yaşındadır.
  
  ^*
• deniz kıyısında olmasına çok az yağış alan bir bölgedir o yüzden çöl olarak tanımlanmıştır. peki 15 milyon yaşında olan bu alan okyanus kıyısında olduğu halde nasıl bu kadar az yağış alıyor?
  
  *bu çöl her ne kadar kıyıya yakın olsa da yüksekliği oldukça fazladır. kıyıda ova yoktur. dağlar kıyadan yaklaşık 500 metre veya daha yüksekte aniden son bulur.
  
  *atacama'nın dünya'nın en kurak çöllerinden biri olmasını humboldt akıntısı sağlamıştır. bu akıntı antarktika'dan başlayarak and dağları'na paralel şekilde kuzeye doğru yol alır. suyun düşük ısısı, güney amerika'nın batı kıyısındaki su sıcaklığının, aynı paralelde bulunan suya göre 7-8 °c daha düşük olmasına yol açar. soğuk deniz suyu nedeni ile hava sıcaklığı da düşer. bu yüzden sahil bölgeleri yağış bakımından fakir çöl bölgeleri olarak kalır.
  
  *çöl dünyadaki diğer benzerlerine göre daha serindir.
  
  *çölde esen güçlü ve kuru doğu rüzgarları herhangi bir yağışın olmasına engel olur.
  
  *nadir olarak yağış aldığı zamanlarda çöl rengarenk bir görünüme kavuşur.
• 400 yıl boyunca yağmur görmemesiyle rekor kırmış çöl..
• 14 yıllık yağışı bir günde almış olan dünyanın en kurak çölü.
  sonra küresel iklim değişikliği çok rörörö... yersen.
• binlerce sene once olenlerin, hic bozulmadan kalmasini saglayan, cok tuzlu bir col. organizmalar tuz ve isi nedeni ile kuruyup kaliyor.
• askerliğini burada yapan şilili bir arkadaşımın dediğine göre geceleri yıldızların elle tutulabileceği kadar yakın olduğu bir yermiş.
• bbc'de okudugum bir habere göre bilim insanlari bu cölün en az yirmi milyon yildir asiri kurak oldugunu, hatta bazi bölgelerinin 40 milyon yildir asiri kurak oldugunu kesfetmisler. bu arada bazi bilim insanlari bu cölün kurakliginin tam olarak anlamadigim bir sekilde hemen yanibasindaki and daglarinin daha hizli yükselmesine neden oldugunu; bu sebeple bu bölgede dünyanin geri kalanina göre cok daha siddetli depremler yasanmasina yol actigini ileri sürmekteler.
• dünya’nın mars’a en çok benzeyen bölgesi kabul edilen şili’deki atacama çölü, uzay araçlarının denemeleri için ideal bir ortam oluşturuyor. dünyanın en kurak yeri olan bu çölde yapılan çalışmalarda ilginç bir bakteri türü keşfedildi. yıllardır suya hasret olan bu bakterilerin dağınık da olsa koloniler kurabildikleri gözlemlendi.
  
  not: buradaki bakteriler beslenmesini metan gazından sağlıyor. mars'taki yaşama öncü olabilecek bir çalışmadır.