atinalı irene

• atinalı irene, atinalı aristokrat sıradan bir ailenin kızı idi ama çok, hattâ aşırı güzeldi, bu güzelliği sayesinde 1 kasım 769'da, 17 yaşında iken, bizans imparatoru v. konstantin tarafından istanbul'a getirtildi ve seçkin soylu ve yaşı uygun genç kızların katıldığı bir güzellik yarışmasında oğlu 4.leo'ya gelin olarak seçildi.
  
  böylece leo, bizans imparatoru olduğunda o da imparatoriçe ünvanına erişti ve veliahd konstantin’i dünyaya getirdi. beş sene sonra da dul kaldı ve bizans’ı oğlu konstantin’in nâibesi olarak senelerce tek başına idare etti.
  
  konstantin büyüyüp zamanla imparatorluğa hâkim olmaya kalkışınca irene’nin aklı başından gitti, iktidar ve güç tutkusu yüzünden ne yaptığını bilemez hâle geldi ve o zaman 27 yaşında olan oğlunun gözlerine mil çektirdi. zavallı 6.konstantin birkaç ay sonra öldü ve 797'de tam imparatorluk yetkileriyle hüküm sürmeye başlayan irene, 803'de bir komplo ile tahttan indirilinceye kadar, 6 yıl, vasilissa (imparatoriçe) olarak değil vasileus (imparator) olarak anıldı yani bizans tarihinin ilk ve tek “kadın imparatoru” oldu.
  
  bizans’ın en önemli meselelerinden olan ve tarihlere “ikona kırıcılık” diye geçen dini tartışma, yani din büyüklerinin resimlerinin yapılıp yapılmaması kavgası, irene’nin iktidar senelerinde zirveye çıktı ve irene ikonaların yerlerinde kalmasını isteyenlerin tarafını tuttu. eskiden konmuş olan ikona yapma yasaklarını da kaldırınca din adamlarının ve halkın bir kesiminin gözünde çok önemli bir yer edindi. ama, ekonomik sıkıntılar artınca gözden düştü. 802 yılında bir isyanla tahttan indirildi, önce büyükada’ya, oradan da limni’ye sürgüne yollandı ve bir sene sonra limni’de öldü.
  
  iktidar hırsı yüzünden oğlunun bile gözlerini kör edip canını alan irene, bu ’"ikonofil" politikası, ve manastırlara gösterdiği yakınlık dolayısıyla, ortodoks kilisesi büyükleri tarafından, bir "azize" kadar saygıya değer bulundu. bundan dolayı batılı kilise tarihçileri ve bizans tarihçileri çok kere irene'nin ortodoks kilisesi tarafından resmen "azize" olarak kabul edildiğini yazdılar.
  
  not: murat bardakçı "topkapı sarayı’nın hemen yanıbaşında bulunan ve bugün istanbul’un en seçkin konser mekânlarından olan aya irini kilisesi, adını evlât katili olan bu bizans imparatoriçesinden alır..." yazsa da inanmayıp (bkz: #44669898)
  
  kaynak: vikipedya, murat bardakçı, radi dikici.
• ıv. leon'un karısı.
  
  780'de eşi leon ölünce 10 yaşında tahta çıkan oğlu 6. konstantinos'un niyabetini üzerine aldı.
  
  * taht için tehlike oluşturan eşinin kardeşlerini rahip olmaya zorladı.
  
  * leon'un ardından devlet işlerine el koydu.
  
  * tasvirlere ibadeti aşama aşama ihya etti. zira tasvir aleyhdarı sistem yarım yüzyıldır hakimdi.
  
  * 784'de tasvir aleyhdarı patrik pavlos'un istifasını sağladı ve görünüşte halkın arzusuna ve seçimine dayanarak patrikliği sekreteri tarasios lehine kazandırdı.
  
  * 786'da tasvirlere ibadeti yeniden ihya etmek üzere istanbul'da toplanan konsil muhafız alaylarına mensup askerlerce dağıtılsa da cesareti kırılmadı.
  
  *tasvir yanlısı birlikleri getirtti ve başkentin korumasını bunlara verdi. tasvir karşıtı birlikleri araplara karşı sefer bahanesiyle uzaklaştırdı ve mayıs 787'de iznik'te 7. ökümenik konsil yapıldı. bu konsil doğu kiliselerinin tanıdığı sonuncu konsildir.
  
  *konsilde tasvir kırıcı faaliyetlerde bulunmuş olan piskoposlar tövbelerinin ardından affedildiler. keşişler buna karşı itiraz ettiler. bu olay, bizans kilisesi içinde sürüp gidecek bir ikiliği başlattı. bu ikilik, din kurallarına bağlı kalıp her türlü tavizi prensip olarak reddeden radikal keşişlik istikameti ile, devletin gereklerine ve siyasi koşullarına uyan, ortodoks kaldığı sürece devletle iş birliği eden ve bazı konularda tavizlerden çekinmeyen ve kendilerine politikacı denilen istikamet arasındaki ayrılıktır. iznik konsilinde başarı kazanan bu ılımlı istikamet oldu.
  
  * konsilin nihayetinde dini resim düşmanlığı sapıklık olarak mahkum edildi. tasvir aleyhdarı bütün yazıların imhasına karar verildi. tasvirlere ibadet yeniden ihya edildi. konsil kararları imparatoriçe irene ve oğlu imparator 6. konstantinos tarafından imza altına alınıp onaylandı.
  
  * tasvir aleyhdarı unsurlar yıkılmamıştı. idareyi eline alabilecek yaşa ulaşan, annesi irene'nin otoriter vesayetine asi tavır alan imparator vi. konstantinos'un etrafında toplandılar. irene ise 790'da kendisine karşı hazırlanan suikasti önler önlemez başkent garnizonundan birinci hükümdar olması yönünde yemin aldı. lakin bu teşebbüsü anadolu ve armeniakon thema'larının şiddetli itirazı ile karşılaştı ve saraydan uzaklaşmaya mecbur kaldı. bu noktada oğlu tek başına hükümdar ilan edildi (ekim 790). ancak taraftarlarının uğraşlarıyla saraya geri döndü ve eski mevkini yeniden elde etti (konstantinos ve irene) (792 ocak).
  
  *6. konstantinos annesi irene'ye saraydaki mevkini iade etmesi ve bulgarlara karşı savaşta gösterdiği şerefsizlik ile (792 yazı) taraftarlarının desteğini kaybetti. amcalarını kör ya da dilsiz bırakması, armeniakon bölgesinde çıkan isyanın bastırılması sırasında yaşanan vahşet (793) ile de müthiş bir düşmanlığın muhatabı haline geldi.
  
  * 6. konstantinos annesinin arzusuyla evlendiği eşini saraydan kovup 795'in başında metresi ile evlendi. kilise kurallarına aykırı bu hareketi ortodoks çevrelerde çok büyük bir kızgınlık doğurdu. bilhassa bizans keşişler müessesesi çıldırdı. zaten devlet ve ılımlı istikamet seçen kilise idaresi ile şiddetli bir zıddiyet içinde yaşayan keşişler bu olayda da cefa çeken taraf oldular.
  
  *irene, ordu içinde, tasvir kırıcı muhalefet ve aynı zamanda hakim olan ortodoks parti yanında desteğini kaybetmiş bulunan oğlu 6. konstantinos'u kör edip tek başına imparator (basileus) oldu. (15 ağustos 797). imparatorluğa tek hükümdar olarak hakim olan ilk kadın idi.
  
  * irene'nin idare metodu bizans kudretinin ana temelini oluşturan bizans devleti maliyesini sarstı. zira iktidarını sempatik göstermek ve böylece mevki pek sağlam olmayan hükümetini korumak için başkent ahalisine ve sevilir bir kişi olmasının temel taşı olan manastırlara mali tavizler vermişti.
  
  * 6. konstantinos ve irene zamanında (780-802) bizans dış siyaseti hayli bozuldu. bizans, araplara ve bulgarlara karşı mahkum duruma düştü ve haraçlar yüklendi.
  
  * irene bir saray ihtilali ile tahttan düşürüldü (31 ekim 802). ihtilal devletin yüksek kademedeki memur ve subaylarından çıkmıştı. irene önce istanbul adalarından birine, sonra da midilli'ye sürüldü ve kısa bir süre sonra da orada öldü.
  
  kaynak: georg ostrogorsky, bizans devleti tarihi, ttk, ankara 2006, s. 163-173.
• m.s 27'de kurulup m.s 1453'te yıkılan roma imparatorluğunun tarihindeki tek kadın hükümdar.
  
  iktidar delisi bir kadın olmasıyla bilinen atinalı irene bu uğurda kendi öz oğlu olan 6. constantine'i bile tahttan indirip gözlerine mil çektirererek sürgüne yollamaktan çekinmemiştir. öte yandan kendisinin verdiği zararlar sadece oğluyla sınırlı kalmamış ve doğu imparatorluğunun roma mirası üzerindeki haklarını da zedelemiştir.
  
  irene'in hükümran imparatoriçe olduğu m.s 797 yılına kadar hristiyan dünyasında imparator ünvanını taşıma hakkı sadece constantinople'deki imparatorlara aitti. bahsi geçen tarihte ise ilk defa bir kadın hükümran imparatoriçelik iddiasıyla constantinople'de tahta çıkınca roma'daki papaların eline uzun zamandır bekledikleri fırsat ellerine geçti. papa 3. leo hukuki olarak bir kadının roma imparatoru olamayacağını öne sürerek - irene'de bu gerçeğin farkında olduğu için resmi olarak imparatoriçe değil imparator ünvanını kullanıyordu - bu ünvanın (title) bir sahibinin olmamasından hareketle karolenj hanedanından charlemagne'ye roma imparatoru ilan etti ve böylelikle kutsal roma imparatorluğu olarak bilinen devletin de temelleri atılmış oldu.
  
  charlemagne'nin irene'in saltanatı sırasında m.s 800'de roma imparatoru olarak taç giymesiyle birlikte hristiyan dünyasında batı roma imparatorluğunun yıkılışından beri ilk defa bu ünvanı kullanan birden fazla kişi ortaya çıkmış oldu ve bu durum bu tarihten sonra da bir daha asla eski durumuna geri dönmedi. constantinople'ün manevi otoritesinin batı avrupa'da kaybolması ve doğu imparatorluğunun batılıların gözüyle romalı olmaktan çıkıp 'grek' kimliğine bürünmesinin kökeninde de keza gene bu hadise vardı. artık batıda ayrı bir imparator ortaya çıktığı için constantinople'deki imparatorlar ötekileştirilildi. ilerleyen dönemdeki katolik/ortodosk ayrışması ve 4. haçlı seferiyle ise doğu imparatorluğu tamamen yabancılaştırıldı hatta düşman haline geldi.
  
  ironik bir şekilde tüm bunlara sebep olan atinalı irene saltanatının keyfinin çok fazla süremedi. hükümran imparatoriçe olarak 5 yıl hüküm sürmesinin ardından constantinople'deki aristokratların çıkardığı bir ayaklanma ile tahttan indirildi ve bir daha hiçbir kadın hükümdar sıfatıyla constantinople tahtına çıkamadı.