auto-gcas

• ks. automatic ground collision avoidance system
  
  https://www.nasa.gov/…ms_fourth_confirmed_save.html
  
  https://youtu.be/aszxqlnt7nq
• f-16 da dahil pek çok makinede kullanılan bir çeşit yardımcı yazılım. öyle ki, oldukça fazla pilotu kurtarmıştır. biraz araştırılması durumunda çok faydalı olduğu farkedilebilir.
• ucagin araziyle olasi bir carpisma durumunda pilota uyari veren manual ground collision avoidance system(mgcas)'in bir adim otesidir.
  
  bu sistem olasi bir carpisma durumunda once pilota uyari verir, carpisma durumu olasi olmaktan cikip kacinilmaz oldugunda ise otomatik olarak ucagin yonunu yukariya dogru cevirir. mgcas pilota yalnizca uyari verip isi pilotun yapmasini bekleyen bir sistemdir ancak pilotun ucagi kontrol edemeyecegi durumlar (orn. bayilma) icin yetersiz kaldigi icin auto-gcase ihtiyac duyulmustur.
  
  (bkz: auto-acas)
  (bkz: auto-icas)
• sanırım en somut örneklerinden biri şu video'da görülülüyor.
  
  öğrenci pilotun yüksek hızda yaptığı bir menavrada g-loc olup bilincini kaybettikten sonra uçak^* saniyeler içerisinde 15.000 feet'ten 4500 feet civarına kadar alçalıyor. bu esnada auto-gcas yaptığı menavrayla güvenli irtifaya çıkarak hem pilotu hem de uçağı kurtarmıştır. diğer taraftan cfit^* durumlarında uçak kayıplarının %26'sını, tüm f-16 pilot ölümlerinin ise %76'sını engellemiş sistemdir.
  
  hali hazırda f-16'lara entegre olan sistem f-35'lerde manuel olarak^* kullanılıyormuş. 2019'da f-35'ler için de auto-gcas testlerine başlamışlar.
• 1980'lerin başından itibaren düşünülen ancak muhalefetle karşılaşan, buna karşın 2007 yılından sonra nasa, air force research laboratory ve lockheed martin işbirliği ile hayata geçirilmiş sistemin adıdır.
  
  muharip jet uçaklarının karıştığı kazalar incelendiğinde en çok kazanın görev uçuşlarında değil eğitim uçuşları sırasında yaşandığı; bu kazaların da büyük oranda alçak irtifada uçarken yere çarpma yani cfit şeklinde gerçekleştiği görülür.
  
  bu veriden hareketle yukarıda saydığım kurum ve kuruluşlarda çalışan mühendisler cfit vakalarını incelediklerinde, uçağın kontrolünün iki şekilde kaybedildiğini gördüler :
  
  spatial disorientation^* ve g-loc.
  
  sa^* kaybı denilen fenomen, bir kişinin 3 boyutlu uzayda konumunu, pozisyonunu ve bulunduğu ortama göre hareketini kestirememesidir.
  
  g loc ise yerçekimi ivmesi nedeniyle beynin yeterli oksijen alamaması sonucu bayılmadır.
  
  işte auto gcas, yukarıdaki durumlara bağlı olarak pilot uçağın kontrolünü kaybedip yere çarpacağı bir istikamette uçtuğunda^*bir takım uçuş parametrelerini (irtifa, pozisyon, hız, yeryüzü şekilleri gibi) hesaplar. önce pilota sesli uyarı verir. çarpışmanın gerçekleşeceğini kestirdiğinde kumandaları alır, uçağın kanatlarını ufuk çizgisine paralel hale getirip 5 g'lik çekişe başlar. emniyetli irtifaya çıkınca düz uçuşa devam eder.
  
  işte yukarıda değindiğim muhalefet de burada ortaya çıkar. bu uçaklar savaşmak için üretilmiştir. hava muharebesi yani daha çok bilinen adıyla dog fight sırasında bayılan bir pilot zaten her şekilde ölecektir. buna karşın eğitim sırasında verilen kayıpları en aza, mümkünse sıfıra, indirmek pilotların gerçek operasyon ortamında karşılaşacakları olaylara daha hazırlıklı olmalarına yarayacaktır.
  
  2009 yılında önce nasa uçuş testlerini yaptı. daha sonra usaf'ın test uçuş merkezi olan edwards hava üssü'nde modifiye edilmiş çift kişilik f-16d blok 25 uçağında test çalışmaları yapıldı. 49 sortide toplam 556 defa uçağı yere çarpacak şekilde dalışa sokmuşlar.
  
  usaf, 2013 yılında auto gcas sisteminin operasyonel hale geldiğini duyurdu ve 2014 yılında envanterindeki f-16 uçaklarına yüklemeye başladı. şimdilik dijital uçuş kontrol bilgisayarına sahip blok 40 ve üstü uçaklar bu sisteme sahip. air national guard ve diğer birimlerin uçurduğu blok 30 f-16'larda sistemin uygulanması için testler devam ediyor ve 2020 yılı içinde bu uçakların da bu kabiliyete kavuşması planlanıyor.
  
  yukarıda da bahsedildiği gibi f-35 uçaklarına da bu sistemin yüklenmesi için çalışmalar devam ediyor.
  
  lockheed martin sistemin operasyonel hale geldiği 2014 yılının sonundan itibaren 9 olayda toplam 10 pilotun^* bu sistem sayesinde hayatta kaldığını belirtmiş.
  
  yukarıda paylaşılan videodaki olay 5 mayıs 2016 tarihinde vuku bulmuş. arizona ang'a bağlı iki f-16 bfm^* eğitimi için havalanmış. birbirine tam karşıdan yüksek hızda yaklaşan uçaklar hava muharebesi terminolojisinde merge denilen birbirlerine yaklaşıp diğer uçağın arka tarafında atışa müsait pozisyon almak için manevra yaptıkları sırada çağrı adı ocho olan öğrenci pilot videoda da görüldüğü gibi 8 g'lik dönüşe giriyor. acemiliğin etkisiyle uçağın afterburner'ını açmış. artan süratle birlikte g kuvveti yüzünden bayılmış.^* afterburnerda olan uçak ses hızını aşarak yere doğru uçarken çarpışmayı hesaplayan gcas uçağı tırmanışa geçirip emniyetli irtifaya çıkarmış. bu sırada pilotun bilinci de tekrar yerine gelmiş.
  
  bu olayın kahramanı öğretmen pilot ve öğrencisi ^* 25 ağustos 2016'da edwards hava üssü'ndeki 416. uçuş test filosu'nu ziyaret etmişler. edindikleri tecrübeyi, sistemin geliştirilmesinden sorumlu kişilerle paylaşmışlar. öğrenci pilot, daha önce g loc olurken görüşünün yavaş yavaş kapandığını^*, bu olayda ise böyle bir şeyle karşılaşmadan bayıldığını belirtmiş.
  
  diğer yandan ışid'e karşı yürütülen operasyonlara katılmak üzere ürdün'e konuşlanan usaf'a ait kili f-16 kolu, gece görev uçuşu için aralık 2014'te kalkış yaptıktan sonra iniş takımı arızası nedeniyle üsse geri dönmüşler. bu sırada arıza yaşayan uçağın pilotu, aynı meydandan daha önce gece uçuşu yapması, gece görüş gözlüğü olması ve uçakta g-cas sistemi bulunmasına rağmen iniş için alçalırken meydan civarındaki tepeye çarpıp, hayatını kaybetmiş. paylaştığım haberde pilotun prosedür dışı bir iniş usulünü denediği de yazılı.
  
  havacılıkta kullanılan her sistem gibi auto gcas sistemi de geliştirilmeye ve daha emniyetli hale getirilmeye devam edecek. bir sonraki aşama, havada gerçekleşen çarpışmaları otomatik olarak önleyecek automatic air collision avoidance system ile birleştirmek.
  
  2004 yılında balıkesir'den eğitim uçuşu için kalkıp, kütahya'da düşen (bkz: 16 ocak 2004 f-16 düşmesi) üsteğmen mehmet karakuzulu hava muharebesi eğitimi sırasında g loc olup şehit düşmüştü. ruhu şad olsun...
  
  bu sistem keşke çok daha önce operasyonel hale gelseydi...
  
  edit: air force research lab.