hesabın var mı? giriş yap

  • f1 takipçileri, son yıllarda yarışların sıkıcılığından şikayetçi. bunun nedeni ilk bakışta mercedes dominasyonu gibi görünüyor. çünkü lewis hamilton'ın arka arkaya aldığı şampiyonluklar var ama burada mercedes'i suçlamamak lazım. sonuçta her takım grid'e olabilecek en iyi arabayı getirmeye çalışıyor. mercedes-petronas takımı ise belli ki diğer takımlara göre kaynaklarını iyi değerlendiriyor.

    buradaki asıl problem ise rekabetin olmaması. yani kimse mercedes aracının yanına yaklaşamıyor. aslında ferrari, mclaren, williams gibi geçmişi başarılarla dolu takımlar var ama senna vs. prost gibi bir rekabet izleyemiyoruz son yıllarda. işin kötüsü yetenekli pilotlar da yok değil. mesela ideal bir evrende hamilton ve vettel'in şampiyonluk kapışmasını; versteppen, leclerc, ricciardo, sainz, russel gibi pilotların da zirve için girdiği mücadeleyi izliyor olurduk. ancak burada scuderia ferrari ve williams gibi takımların teknik sorunlarla boğuşmasına şahit oluyoruz.

    rekabetin ne kadar önemli olduğunu anlamak için adı efsaneler arasında yer alan pilotlara da bakabiliriz. çünkü bu pilotların hepsi mücadeleye girdikleri rakiplerle anılıyor hep. mesela schumacher vs hakkinen, senna vs prost ve son olarak lauda vs hunt gibi. 2013 yapımı rush da formula 1'in iki efsanesi arasında yaşanan rekabeti konu alıyor. şimdi bu filmimizde anlatıldığı şekliyle niki lauda ve james hunt rekabetine bir göz atalım.

    --- spoiler ---

    formula 1'in çehresi sürekli değişiyor. mesela bir motorsporu olmasına rağmen "spor" kısmı özellikle pilotlar tarafından uzun süre görmezden gelinmiş. şimdiki gibi özel diyetler, idman programları falan yok. google'a james hunt yazıyorsunuz üzerinde yarış tulumu, elde bira sigara fotoğrafı çıkıyor varın gerisini siz düşünün. bu tabi örnek olacak bir davranış değil ancak dönemin ruhu böyle. sonuçta hunt 70'lerde yarışan bir pilot. kendisi rock'n roll dünyasında yaşıyor ve hem filmde hem pistte dönemin ruhunu yansıtıyor.

    dönemle ilgili en belirgin düşünce anı yaşamak üzerine. şimdi tabi halo'lar falan geldi ancak 70'lerde araçlar tasarlanırken güvenlik çok ön planda değildi. f1, yapılan hatalardan ders çıkararak bugünlere geldi. zaten filmde hunt da bu durumdan bahsediyor. bu nedenle 70'lerde pilot olabilmek için james hunt gibi biraz gözü kara, biraz hayatı umursamaz biri olmak gerekiyormuş.

    ancak james hunt sadece eğlencesine bakan bir adam değil. zaten öyle olsa ne lauda ile mücadele edebilirdi ne de bu filme konu olabilirdi. hunt aslında, lauda'ya göre piste aklıyla değil kalbiyle çıkan bir pilot. evet, şampiyonluklar çoğunlukla ince düzenlemeler, yoğun pratik ve yarış içi stratejiler ile kazanılıyor. ancak izlediğimiz yarışlara dönüp baktığımızda bize yaşattıkları sevinç, üzüntü ve heyecan olmadan bir yanın da eksik kalacağı kesin. bu nedenle hunt için formula 1'in ruhunu yansıtan bir pilotmuş diyebiliriz.

    niki lauda ise filme göre hunt'ın tam zıddı. onun dünyasında duygulara yer yok. duygular, sadece kararlarınızı etkileyecek ve hırsınıza engel olacak şeyler. eğer bir pilot yarış kazanacaksa aracın, pistin, takımın tüm yapısına hakim olmalı. ve istediğini almadan asla vazgeçmemeli. bu nedenle kendisinin bu filmde f1'in akıl yönünü temsil ettiğini söyleyebiliriz.

    lauda aynı zamanda sevilmesi zor bir adam. çünkü pistte muazzam olsa da insan ilişkilerinde gerekli manevraları yapamıyor. ona göre bir şeyin sadece bir kez söylenmesi gerekiyor. ikinci defa anlatmak zorunda kalmak ya da karşısındakinin tepkisinden kaçmak için dolambaçlı yollara girmek pitte vakit kaybetmek kadar sinir bozucu. bu nedenle altındaki araba kötüyse bunu aracı üreten kişilerin yüzüne (ferrari de olsa) çat diye söyleyebiliyor.

    ancak bu, niki lauda'nın tarzının hunt'a göre daha kötü olduğu anlamına gelmez. zaten f1'in evrimine bakarsanız, düşünce tarzının lauda'ya benzer şekilde evrildiğini görebilirsiniz. çünkü lauda sadece bir iki yarış parlayan bir pilot değil. f1'de kazanmanın bir istikrar işi olduğunu çözmüş. kariyerini de bu ilkelere göre devam ettiriyor. zaten bu fark nedeniyle hunt dünya şampiyonluğundan iki yıl sonra emekliye ayrılırken lauda üç defa şampiyon oluyor.

    şimdi filmin bireysel olarak lauda ve hunt'ı nasıl işlediğinden bahsettik. bir de aralarındaki rekabet konusunda neler söylenmiş ona bakalım. rekabet konusunda hunt burada biraz daha gözü kara görünüyor. ancak james hunt ile rakip olmak görece daha tercih edilesi. çünkü laf dalaşına girersiniz birbirinize en fazla birkaç yumruk patlatırsınız. ancak niki lauda, rekabet konusunda karşınıza çıkmasını isteyebileceğiniz biri değil. bunun sebebi de sadece yarışlarla alakalı diyemeyiz.

    şöyle düşünün, james hunt daha duygularıyla hareket eden biri. bastırmaya çalışsa da vücut diline bakarsanız zaman zaman yaşadığı gerginliği görebiliyorsunuz. bu nedenle karşınızda bir insan olduğunu ve her insan gibi zaaflarına yenik düşeceğini bilirsiniz. bu nedenle hatasını kollamak ve o anda atak yapıp kendisini geride bırakmak (en azından teoride) daha ihtimal dahilinde.

    niki lauda ise böyle biri değil. öncelikle duygularına yenik düşme olasılığı daha az. james hunt, kız arkadaşıyla yaşadığı bir tartışma sonrası test sürüşüne gelmeyebilir. lauda ise akşamın bir köründe garajdaki zavallı teknikerlerin ensesinde boza pişirmekle meşguldür. ayrıca bir kazadan sonra herhangi bir pilotun güvenini toplaması zaman alır. niki lauda ise alevlerin arasında kaldığı bir kazadan sonra hastanede ölümden dönebilir sonra hiçbir şey olmamış gibi gelir yarışa çıkar. üzerine bir de şampiyonluk kovalar.

    lauda'nın kazasından özellikle bahsetmemiz gerekiyor. çünkü bu geri dönüş, yarış tarihinde görülmüş şey değil. niki lauda'nın yüzü bu kazada yanıyor. özellikle başının sağ yanı alevlerden hasar görüyor. yüzünde kalıcı hasar oluşması bir insanı çok kötü etkiler. ki bu durum da normaldir. yani alışma süreci, o kazadaki kötü anıları atlatmak falan zaman alır. ancak niki lauda muhtemelen etten ve kemikten yapılmadığı için gelip yarışa katılmış. üzerine bir de yerine başka bir pilot çağrıldığı için sinirlenmiş.

    sırf bu geri dönüşünde gösterdiği azim nedeniyle bile lauda'yı rakip olarak istemezsiniz gerçekten. çünkü james hunt, biraz john connor gibi. karizmatik, lider ruhlu, cesur ancak temelde insan. niki lauda ise t1000 gibi. eğer sizi avlamayı kafasına koyduysa yanan aracın içinden bile çıkıp gelebilir.

    normalde rekabet hakkında konuşurken iki rakip arasında yaşanan sürtüşmeler ön plana çıkar. ancak filmin anlattığı üzere lauda ve hunt arasında düşmanlık yok. çünkü bu karakterler zirveye oynuyor ve oranın nasıl bir yer olduğunu ancak daha önce zirveye çıkmış insanlar bilebilir. bu nedenle lauda ve hunt'ın sadece birbirlerinin anlayabileceği bir yerde oldukları için dostluk kurduklarını söyleyebiliriz. filmde de bazen çekişmeler gösteriliyor ancak ortada f1 dünya şampiyonluğu gibi bir konu varken söylenen bir kaç sözün çok da bir önemi yok.

    --- spoiler ---

    sonuç olarak bu filmde hunt formula 1'in duygusal yönünü yansıtmış. yarışmaktan keyif alan, rekabet ve gösterişten hoşlanan ayrıca karizmatik de bir adam. niki lauda ise formula 1'in çalışma, azim ve zeka yönünü temsil ediyor. duygusal anları var ancak eşiyle tanıştığı sırada araba hakkında yaptığı yorumlar ile formula 1'de kazanmanın aslında ne kadar büyük bir yetenek gerektiğini ortaya koyuyor.

    peki hangi karakter tam olarak formula 1'i tanımlıyor? filmin güzelliği burada aslında. çünkü formula 1'in tanımı bu iki karakterin ayrımından değil sentezinden çıkıyor. yarış tutkusu önemli ancak aerodinamiği de göz önünde bulundurmak lazım. motor bloğunun ağırlığını azaltmak önemli ancak hepimiz sporun bize yaşattığı heyecan için buradayız. film de bu ayrımı ve sentezi çok güzel aktarmış. böylece hem artık aramızda olmayan niki lauda'ya hem james hunt'a hem de genel olarak formula 1 ruhuna çok sağlam bir saygı duruşu olmuş.

  • s5-08

    --- spoiler ---

    ak gezenleri ancak güçlü bir ittifakla yenilebileceğinin sinyallerinin verildiği dizi. günümüz türkiye'sine uyarlarsak:

    ak gezenler - ak parti
    yabaniler - hdp
    gece nöbetçileri - mhp
    güneyli halk - chp

    --- spoiler ---

  • aldığı nefesten utanması gereken varlıklar tarafından hor görülmeye çalışılmış insandır.

  • kanimca, suc ve cezadaki haliyle, cok ilginc bir ahlak anlayisi olan yazar.

    suc ve cezada, insanlari "napolyonlar" ve "bitler" olarak ayirir; yani tutkulari her turlu degerin ustunde olanlar ve siradan insanlar. raskolnikov siradan bir insan olarak napolyon olmaya kalkisinca, dostoyevski ona ceza olarak vicdan azabini uygun gorur. oysa ki dostoyevski icin kanimca, cok daha feci isler yapmis olan napolyon bir suclu degildir.

    biraz kafa karistirici o yuzden daha fazla ayrintiyi hakediyor bu adamin ahlak sistemi. tekrar edelim, napolyon ve onun gibiler icin bir elestiride bulunmuyor. bunun nedeni de onlari, neden olduklari sefaletlerden sorumlu tutmamasi. zira birini sorumlu tutmak icin onun secim yapmis olmasi lazim, yani ozgur irade sorunu. eger napolyonun kaderinde napolyon olmak varsa, onu suclamak yersiz. onun dogasinda karsi konulmaz bir iktidar istegi vardi, bir deha vardi ve belki de komuta ettigi tum insanlardan daha fazla tutku vardi. iste bu tutku, napolyonun ozuydu ve o da ona gore davrandi. bu tutku ahlakin, dolayisiyla iyinin ve kotunun otesindedir. o, bazi insanlarin ozudur. birisini ozu yuzunden suclamak mumkun mudur?

    tam tersine dostoyevski raskolnikovu suclar ve hatta cezalandirir. neden? cunku o napolyonun aksine dogasina gore yasamamis, aklini kullanarak sacma sapan bir karar vermis ve bu dogasina aykiri gelmis. onun dogasinda insan oldurmek yoktur. bu nokta cok onemli. dostoyevskinin butun eserlerine dikkat edin, o hicbir zaman sucu toplum duzenini bozdugu icin veya baskasinin hakkini yedigi icin kotulememistir. onun icin asil suc, kendine karsi, yani ozune karsi isledigin suctur. suc ve ceza orneginde bu rahatlikla gorulebilir, zira oldurulen kadinlardan hic bahsedilmez. topluma (mesela onlari taniyanlara ve ailelerine) verilmis zararlardan bahsedilmez. onlar bir figurandir. asil zarari raskolnikov kendi ruhuna vermistir. burada inancli bir hiristiyan olmasinin etkisi var sanirim. bu yuzden raskolnikova o kadar kizar ki onu sibiryaya yollar. raskolnikovun ic huzura kavusmasi ancak bir napolyon olmadigini anlamasi ve bundan dogan boslugu sonyaya duydugu sevgiyle doldurmasiyla mumkun olur. (ama yine de ozgurlugunu kaybeder, hatasinin bedeli vardir)

    iste bu da bizi dostoyevskinin, kanimca, gercek felsefesine goturur. yani cogumuz boyle yanilgilara kapilip napolyon olmaya calisiriz ama eger bu tutkular bizim dogamizda mevcut degilse, dogamiza (ruhumuza) karsi geldigimizden oturu suc islemis oluruz. eger vicdaniniz varsa, yani yaptiginizin yanlisligini veya dogrulugunu sorgulamaya basladiginiz an, zaten bir napolyon olmadiginizi kanitlar ve ahlakin alanina girersiniz. bu vicdan muhasebesi sirasinda, mantiksal olarak yaptiginizi hakli bulsaniz bile, sirf bu vicdan muhasebesini yapiyor olmanizdan oturu suclu olabilirsiniz ve eylemleriniz dostoyevski tarafindan iyi ve kotu olarak nitelendirilir. ama o napolyon icin boyle kelimeler kullanmaz, buna hakki olmadigini dusunur. napolyon kendini bile sorgulamiyorken, yani ruhuna, dogasina karsi bir suc islememisken, dostoyevski nasil kalkip onu suclasin? dedigim gibi bunlar donup dolasip onun icin dogru olan gercek suc kavramina geliyor, yani baskasina zarardan oturu ozune zarar.

    kendine karsi suc islemis siradan insanlarin sucun cezasi, cektigimiz vicdan azabidir. bu cok tutarli bicimde yukaridakilerle ortusuyor, zira vicdan azabi kisinin napolyon olmadigini farketmesi ve hayatinin anlamsizlasmasidir. bu yuzden vicdan, imrenilecek bir ozellik veya olmasi zorunlu evrensel bir ahlak kurali degildir. sadece toplumun (napolyon olmayan) alt kesimi icin gecerli. bu azaptan kurtulusumuz ise dostoyevskinin felsefesinin en temel taslarindan biridir, yani insan sevgisi. ancak baskasini sevmekle, anlamsizlasan hayatimiza anlam buluruz.

  • seri halinde okunursa eglenceli:

    - bir arkadasin dogumgununu taksimde kutlamak icin evden cikildiginda apartmanin otomat isiklarinin bozuk oldugunun gorulmesi

    - ayni katta karanliktan inanilmaz korktugu sesinden belli bir kadinin sizin evden ciktiginizi gorup/duyup "pardon ben cok korkuyorum benim elimden tutup beraber asagi inebilir miyiz" demesi

    - kadinin elinden tutup 3 kat indirilmesi

    - giris katina gelip de disarinin isiklari sayesinde elinden tutup 3 kat indirilen korkak teyzenin ajda pekkan oldugu anlasilmasi

  • bir daha görüşmeyi düşünmediğiniz adamların hesabı bölüşme ısrarınızı anlamalarını beklemeyin.

  • "bilimkurguda mantik aranmaz" diye dusunenleri, ulu onder kim jong un'un izniyle yeniden egitim kamplarina gondermeden once, gerekli girizgahi iceren su versiyona davet ediyorum.

    buradaki versiyonunda ise ne bilimkurgu elestirisi hakkinda, ne de filmin kendisi hakkinda konusacagim. onun yerine konumuz akp sivil diktasi.. saka len, kisa tutuyorum, konumuz "beynimizin sadece %x'ini kullaniyoruz" miti. ve bunun yanlisligi degil (millet aciklamis zaten), zarari:

    2012'deki bir ankete gore ingiltere ve hollanda'daki ogretmenlerin neredeyse yarisi bu %10 safsatasina inaniyor (%48 ile %46 tam olarak)

    buna inanan biri, insanlarin basarilarini calismaya degil, beyinlerinin daha fazlasini kullanabiliyor olmalarina yorar. disiplin yerine yetenek on plana cikmis oluyor. cocuklarin boyle ogretmenler tarafindan yetistirildigini dusununce durum daha da korkunc; erken yaslarda basarisiz olan ogrencilerden umidi kesecekler, ve muhtemelen bunu pek farkinda olmadan yapacaklar.

    disiplin, calisma etigi, motivasyon onemli seyler. basarinin ana faktoru bunlarin bir karisimi olan ve turkcesini bilmedigim grit. (metanet bence karsiligi degil, azim/hirs anlami da olmali..sebat geldi tahir ile vesper isimli yazardan, bence bu karsiliyor. odul olarak o anlik hirsla hackledigim bilgisayarini issiz bir ormana goturup saliverecegim).

    bu grit meselesinin de kaynagi su

    bunun eksikligini bizzat yasiyorum cunku erken yasta, ortalamanin ustunde olan iq'um sayesinde kolay yoldan edindigim ufak basarilar, beynimi "basari = yetenek" seklinde sartlandirdi ve bu yuzden kolay yoldan basarili olamadigim konulara -ki bu hayatin buyuk kismi zaten- fazla asilmadim, dogal olarak da hakkaten o konularda basarili olamadim. hala da bircok alanda buyuk zorluk cekiyorum. benden daha az zeki bircok arkadasim uzun vadede daha basarili oldular, cunku ogrenmek veya bir yerlere gelmek yetenege/iq'ya dayali bir 100 metre yarisindan ziyade, zorluklara gogus gerebildigin bir maratona benziyor.

    bunda ailenin rolu de buyuk. cocuklari zekalarindan oturu fazla ovmemek lazim erken yasta, onun yerine calismalarini, degisik yollardan basarmayi denemelerini ovmek lazim.

    benzer sekilde ogretmenler de cocuklara maraton kosucusu muamelesi yapmali. oysa buyuk ihtimalle basta bahsettigim ogretmenler, 100 seneyi askin suredir olmeyen bu zombi mitin, einstein'in agzindan ciktigi yalan haline de inaniyorlardir: "ben beynimin yuzde 10'unundan fazlasini kullanabildigim icin bu kadar basarili oldum".

    buna inanan bir cocuk, o kadar da zeki olmadigini kavradigi an -ki benim gibi cocuklarin eninde sonunda basina gelecek de budur- ornegin einstein sayesinde ilham almayi kesecek, onun yerine bir boka yaramayacak olan einstein'i ikonlastirma/kahramanlastirma surecine girecek.

    bu gorus, paradoksal olarak, hakedilmemis bir ustunluk hissi de veriyor insanlara: "aslinda potansiyelim cok buyuk". "bizim oglan cok zeki ama calismiyor" gibi bir avuntu. potansiyel bir miktar genetigine, buyuk bir miktar da hayatinda yaptigin secimlere bagli. sadece dogmus olmakla ve o beyne sahip olmakla kimse bir payeyi haketmis olmuyor.

    bu yuzden bu tip dusunce kaliplarinin yerlesmesi zararli; diger tum alanlara yaklasimi kotu yonde etkiliyor. ve buna, bu kadar bodoslamasina katkida bulunan eserleri de once asmak, sonra yargilamak lazim.

  • "olsun"

    - doğdu mu çocuk bakayım?
    - evet hala, bir kızımız oldu
    - olsun

    - nereyi kazandın?
    - jeoloji mühendisliği
    - olsun

    - ee neciymiş senin bu damat adayı bakalim?
    - öğretmen teyzecim
    - olsun

    güya anlayışlı ama aslında karşısındakini ezen bir ifade. nefret ederim.

  • en kolayı aynı cümlenin olumsuz halini söylemek.

    must'ta "mamalı" anlamı olur, have to'da "zorunda değil" anlamı olur.

    örnek:
    you must fill this form: bu formu doldurmalısın.
    you have to fill this form: bu formu doldurmalı/doldurmak zorundasın.

    olumsuz:

    you mustn't fill this form: bu formu doldurmamalısın.
    you don't have to fill this form: bu formu doldurmak zorunda değilsin.

    görüldüğü üzere olumluda anlamlar birbirine çok yakınken olumsuzda anlam farkı ciddi boyutlara geliyor. ayrımı bence en güzel bu şekilde yapılabilir.

    20 senedir ingilizceyle haşır neşirim ve şunu söyleyrbilirim ki must ile have to arasındaki en bariz süzgeç bu.