batık maliyet

• ornegin tavsiye uzerine bir sinema bileti aldiniz. sonra ogrendiniz ki film sizin zevklerinize hic uymuyor, o aksam evde oturup dizi izleseniz daha cok egleneceksiniz. bileti geri veremiyorsunuz. bu noktada bilete verdiginiz para sunk cost ve alacaginiz karari etkilememeli. ama cogu insan "verdigim para bosa gitmesin" diyerek filme gidiyor. buna da sunk cost fallacy deniyor.
  
  diger bir ornek. borsadan 10 liraya bir hisse aldiniz ucuz diye. sonra bir haber geldi hisse 8 liraya dustu. sirket hakkindaki bu yeni bilgiye onceden sahip olsaydiniz 8 liraya bile almazdiniz. ama simdi zarardayim diye satmiyorsunuz. bunda biraz endowment effect de var tabi.
  
  bence bunun tersi de var: "sunk gain fallacy"
  yani, realize edilmis kazanclarin karar almayi etkilemesi. borsa ozelinde house money effect de denir.
• geriye dönüşü olmayan maliyettir. örneğin bir sinemaya gittiğinizde yarısında filmi begenmeyip çıkarsanız ve başka bir filme girerseniz ilk filme verdiğiniz paradır bu.
• bir projenin veya ileriye dönük bir secimin kararini verirken dikkate alinmamasi gereken, gecmise ait maliyetler. bugün karsilastirilmasi gereken fayda ve maliyetler, sadece bugune ve gelecege ait olanlardir. ama tabii bu demek degildir ki, gecmiste yaptiginiz yatirimlar bugun veya gelecekte yapacaginiz yatirimlarin karliligini etkilemeyecek.
  
  buna ragmen, cesitli durumlarda batik maliyetlerin hesaba katilarak yanlis yapildigi siklikla gözlenebilir. "efendim, vaktiyle bu proje icin o kadar para harcadik, yatirimlar yaptik; onun icin artik vazgecmemiz mümkün degildir." orneginde oldugu gibi.
  
  ayrica: (bkz: zararin neresinden donulse kardir)
• ozel ya da mesleki hayatta her karar risk alarak verilir. hayal ettigimiz her sey gerceklesir veya gerceklesmeyebilir. girilen her yol her an terk edilebilir, proje durdurulup bunun sonuclarina katlanilabilir. risk altindayken durumu bu sekilde tartmak mantikli davranistir. batik maliyet yanlisi tuzagina ozellikle cok para, zaman, emek, enerji, sevgi vs. yatiriminda bulundugumuzda duseriz. ne kadar cok yatirim yapmissak yani batik maliyetimiz ne kadar buyukse planimizi devam ettirme arzumuz o kadar buyuk olur. zararın neresinden dönersen kardır diyemeyiz.
  
  ayrica
  (bkz: concorde yanılımı teorisi)
  
  (bkz: düşünce deneyi/#92649934)
• (bkz: doktora)
• (bkz: sunk cost)
• örneğin bir işte çalışıyorsunuz. patron çalışanları topladı ve duyuru yaptı;
  
  - arkadaşlar, bu ay sonunda ücretlerinizi (maaş da olabilir) yatıramayacağız. birkaç yerden beklediğimiz para var, onlar gelince derhal göndereceğiz. bir iki hafta sürmesini bekliyoruz.
  
  önceden sizi bilgilendirdiği için "tamam" dediniz ve devam ettiniz çalışmaya. ama patrondan ses yok. 2 hafta oldu yok 3 hafta oldu yok, derken öbür ayın sonu da geldi.
  
  patron bir duyuru daha yaptı;
  
  - haklısınız ücretleriniz biraz gecikti, bizi de çok mağdur etti ama ödenekler yolda, ha bugün ha yarın gelecek. lütfen biraz dişimizi sıkalım kaç senelik şirketiz ilk kez yaşıyoruz biz de şaşırdık. en kısa sürede 2 aylık alacağınız topluca yatacak.
  
  ha bugün ha yarın derken biraz daha süre geçti patron bi duyuru daha yaptı;
  
  - arkadaşlar biliyoruz geciktik ama az kaldı. söz veriyorum. ha bir de bazı arkadaşlar işten ayrılmayı düşünüyorlarmış. tabii ki onlara da ücretlerini ödeyeceğiz ayrılmış olsalar dahi merak etmesinler. yalnız ödemeleri yaparken öncelik bizimle devam eden arkadaşlarda olacak.
  
  işte bu noktada çalışan 2 yoldan birini seçmek durumundadır. ya "böyle aşkın ızdırabını seveyim, bırakıyorum işi 2 ayım gitti, 1 gün daha tahammülüm yok" diyip çekip gidebilir. ya da batık maliyet yanılgısına düşer ve "galiba biraz daha dişimi sıkarsam alacağım" diyerek patronu zengin etmeye devam eder.
  
  hangisi daha iyi? en nihayetinde karar sizin.
• (bkz: zaten bu kadar bekledim biraz daha bekleyeyim)
• ister zaman, ister para olsun, bir şeye ne kadar çok yatırım yapmışsanız, bu yatırımdan vaz geçmeye o kadar direnmenizdir.
  
  mesela fethiyeye gitmek istediniz bilet size 350 tl'ye mal olsun. fark etmeden aynı tarihte dalamana gitmek için 750 tl'e bilete ödediniz. arkadaşlarınız size fethiyede daha çok eğleneceğinizi söylemiş olsun. yanlışı fark ettiniz ama iptal etme şansınız da olmasın. hangisini tercih edersiniz? genelde insanlar daha çok para ödediklerini seçme eğilimindedirler.
  
  bir ilişkiye yıllarınızı harcadınız. ama mutlu değilsiniz. yine de ayrılamıyor musunuz? sebep batık maliyettir. bu yatırımdan vaz geçince zamanınızı, paranızı vs israf ettiğinizi düşünürsünüz. israf etmek kötüdür ilkesini aşırı derecede her şeye genellersiniz. halbuki yatırım batıktır zaten. daha çok batmanızdan başka işe yaramaz. bu durumdan çıkmanızın tek yolu durumunuzu değerlendirip taze bir bakış açısı geliştirmeye cesaret etmektir.
• ak parti seçmeninin erdoğan ısrarındaki sebeplerden biri bence. yıllardır görüşlerini ve fikirlerini çok büyük oynayarak ortaya koydular ve gittikçe radikalleştiler. geri adım atacak zemin kalmadı.
  
  erdoğan da hep aynı şeyi yapıyor. kesinlikle ılımlı olmadığı için geri gidemiyor. st. petersburg paradoksu gibi abanıyor da abanıyor.
  
  tek istisnası belki fetö olayı oldu. onda duvara tosladıkları için aniden ters fikirleri yine çok ama çok şiddetle savunmaya geçtiler. zaten geçmişi bu denli büyük algı operasyonlarıyla sulandırmaya çalışmaları hep batık maliyeti kurtarma çabaları.