cevri kalfa

• sultan ikinci mahmud'un hayatını kurtaran cevri kalfa, yaptırdığı bir mektep ve hayratı ile tanınmıştır. divanyolu'nda sultanahmet meydanının karşısında büyük bir taş mektep ile çeşme yaptırmış, ayrıca eyüp iskelesi civarında, üsküdar'da nuhkuyusunda zengin vakıflar meydana getirmiştir.
  
  cevri kalfa, sıbyan mektebini (1819-1820) yılında türk-ampir üslubunda yaptırmıştır. cümle kapısı üzerindeki kitabe keçecizade izzet molla'nındır. kitabede de belirtildiği gibi, ilkokul olarak yapılan bina, günümüzde de aynı hizmeti görmektedir.
  
  sultan ii.mahmud, cevri kalfaya büyük çamlıcada geniş arazi vermiş, bir de köşk yaptırmıştır. bu arazi içindeki kaynak suyu cevri kalfa suyu adı ile tanınmıştı. cevri kalfa toplanan suları künklerle üsküdar'a indirmiş ve yol kenarındaki çeşmelerden akmasını sağlamıştır.
  
  tarih kitaplarında ii. mahmut'un hayatını kurtarması şu şekilde anlatılır:
  
  "alemdar mustafa paşa, 28 temmuz 1808'de 15 bin askeriyle sarayı bastığında devletin başında 2. mustafa bulunuyordu ve bu makama ihtilalle gelmişti. tahttan indirilen 3. selim ise haremdeki odasında hapisti. alemdar'ın gelişiyle eski padişahın tahta çıkarılacağını tahmin eden 2. mustafa, sultan selim'le kardeşi şehzade mahmud'un katlini emretti. katiller, sultan selim'in üzerine hücum ettiğinde, zarif ruhlu padişah, elindeki 'ney'le karşı koymaya çalıştıysa da başarılı olamadı. bu sırada anber ve hafız isa ağalar, 23 yaşındaki genç şehzadeyi merdivenden üst kata çıkardı. silahlı adamlar, peşlerinden yetişmek üzereydi ki, umulmadık bir şey oldu. haremin gediklilerinden cevrî kalfa, hamam külhanından kaptığı bir tas dolusu külle merdivenin başını tuttu; gözü dönmüş adamların üstüne avuç avuç serpmeye başladı. anber ve isa ağalara da talimatını verdi: “damdan kaçırın, damdan.” aşağıdakiler gözlerini ovuştururken, şehzade mahmud, sarayın kubbelerine çıkmıştı bile. haremden kuşhane'nin damına geçen şehzade, kuşaklarla birbirine bağlanan iki merdivenle enderun avlusuna indirildi. çıplak ayaklarına acele ile koğuşuna kaçan enderunlulardan birinin kapı önünde bıraktığı pabuçlar geçirildi. iii. selim'in arz odası önünde yatan cesedinin yanına götürüldü. yardıma koşmak üzere kapıyı kırdıran alemdar da sâbık padişahın ancak soğuk yüzüne yetişebilmişti. ileriden gelen şehzadeye bakıp rumeli şivesiyle sordu: “a be bu çucuk da kimdir?” sultan mahmud-ı adlî, tahta bu olayla cülûs etti. ve hayatının kurtulmasına, dahası ikbaline sebep olan kahraman kadını unutmadı. hazinedarbaşılığına getirdi. amel defteri kapanmasın diye divanyolunda sıbyan mektebi, üsküdar'da cami yaptırdı. (bkz: cevri kalfa camii)"
  
  edit: söz konusu dönemde tahtta sultan ii. mustafa değil, iv. mustafa oturuyordu.
  hatırlatma için greenwolf a teşekkür ederim.
• cevri kalfa, 28 temmuz 1808 günü, babıali hükümeti tarafından ölüm fermanı çıkarılan ııı. selim’i ve şehzade ıı. mahmut’u öldürmek üzere harem dairesine girmeye çalışan yeniçerilerin yüzlerine kızgın kül atarak ıı. mahmut’un tavan arasına saklanarak zaman kazanmasını ve kurtularak tahta geçmesini sağlamıştır.
  
  sonrasında ıı. mahmut padişah olunca ne hayatını kurtaran bu cesur kadını, ne de onu öldürmek isteyen yeniçerileri unutmamıştır.
  son derece zor gözüyle bakılmasına rağmen, yeniçerileri ortadan kaldırmış; cevri kalfayı ise , saltanatından hemen sonra harem hazinedarlığına getirmiş. ardından büyük çamlıca'da özel bir köşk ve geniş bir arazi tahsis ederek, aynı araziden çıkan kaynak suyunu ‘cevrî kalfa suyu’ adıyla üsküdar’a getirtmiş; icadiye’de bir çeşme yaptırarak oradan akmasını sağlamış. ve yine üsküdar'da adına camii yaptırmış. cevri kalfa'nın vefatından hemen sonra sultan mahmut'un on bir yıl önce yaşanan vakaya karşı vefasını göstererek cevri kalfa sıbyan mektebi ve çeşmesini de yaptırmış. bununla da kalmayıp cevri kalfa'yı fatih sultan mehmed türbesinin bitişiğinde bulunan, ıı. mahmud‘un annesi nakşidil sultan’in türbesi içine defnetmiş, yani kendi annesinden ayrı tutmamıştır.
  
  ikinci mahmut, yapılan iyiliği de kötülüğü de unutmayan; vefalı, sağlam adammış kısacası. böyle insanları bulmak zor. neyse konumuza dönecek olursak,
  
  sultanahmette divanyolu caddesi üzerinde bulunan mektep, istanbul sıbyan mekteplerinin en büyüğüdür. iki kattan ve on odadan meydana gelen mektebin geniş bir ön cephesi vardır. yuvarlak kemerli, tek yüzlü duvar çeşmesi de bu ön cephede bulunmaktadır.
  zaman içerisinde sıbyan mektebi, kız sanat mektebi, matbaacılık okulu, adliye binası ve ilkokul olarak kullanılmış. 1985 yılından bu yana ise türk edebiyat vakfı’na tahsis edilmiş.
  restorasyondan sonra alt katı cafe olarak düzenlenmiş. cafe iki salon halinde; biri ahmet hamdi tanpınar salonu, diğeri yahya kemal beyatlı salonu olarak düzenlenmiş.
  istanbul'a gidince uğramak lazım.
• topkapı sarayına bir süpürgeci olarak girmiş daha sonra kalfalığa yükselmiş olan cevri kalfa ikinci mahmut 'un annesi nakşidil valide sultan'ın kabrinin hemen yanıbaşına defnedilmiştir.
  haremde görevli bir kalfa olarak ikinci mahmut tarafından kendisinin ne kadar çok sevildiği ve ikinci annesi gibi gördüğü cevri kalfa'ya verdiği değer ve gösterdiği vefa bu nedenle çok kıymetlidir.
  
  bahsettiğimiz kalfa’nın kabri fatih sultan mehmed’in türbesinin bulunduğu hazîrenin bitişiğindeki, nakş-ıdîl sultan türbesi içindedir.
  
  ayrıca cevri kalfa'nın bizzat topkapı sarayı el yazmaları kütüphanesine bağışlanması için hazırlattığı altın varaklı el yazması bir kuran-ı kerim de bulunmaktadır.
• cevri kalfa sultan ıı. mahmud'u şehzadelik devresinde 1808'de cellatların elinden kurtaran kadındır. bundan dolayı ıı. mahmud onu annesi nakşidil sultan'ın yanına defnettirir. "ikisi de anamdır, biri doğurdu diğeri yaşattı" dediği söylenir.
• alemdar vakası esnasında, topkapı sarayı'nın kapısının önünde ikinci mahmut dama kaçmaya çalışırken yeniçeriler onu yakalamak üzeredir. bu esnada cevri kalfa, kül veya kumu yeniçerilerin gözüne atarak şehzade mahmudu katledilmekten kurtarır.
  
  ismi, şanı şöhreti az bilinen yiğit kadınlarımızdandır. kaynaklarda hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır.
• sultan iii. selim’in “nizâm-ı cedid” reform hareketi, batılıları ve rusya’yı telâşlandırmıştı. ingiliz ve fransızlar 1806' da sırp isyanını çıkarttılar. ertesi yıl rusya, sırbistan’daki olayları bahane ederek osmanlı’ya savaş açtı, ingiliz donanması da iskenderiye’yi işgal etti. bütün bu dış baskılar, içeride nizâm-ı cedid’i istemeyen yeniçerileri ve menfaatleri bozulan ordu esnafını ayaklanmaya hazır hale geldi. filistin’de akka kalesi yenilgisini hazmedemeyen fransızlar, istanbul boğazı tabyalarındaki yeniçerileri ayaklandırdı. isyancı askerler haseki halil ağa’yı parçaladılar. sonra beş yüz kadar isyancı, büyükdere çayırında toplanarak kabakçı mustafa’yı lider seçtiler ve saray’a doğru yürüyüşe geçtiler. padişah, müslüman kanı dökülmesini istemediği için, karşı karşıya gelen nizâm-ı cedid ordusu’nun kabakçı mustafa ile birliklerine silahlı müdahalesini engelledi. o’nun bu yumuşak başlılığı kendi hayatına mal oldu. 29 mayıs 1807 de sultan iii. selim-i azlederek, yerine iv. mustafa’yı geçirdiler. olayları haber alan ve reform yanlısı olan “ruscuk yâranı” adıyla anılan alemdâr mustafa paşa ordusuyla edirne üzerinden rumeli feneri kalesi önüne kadar geldiler. kalede bulunan kabakçı buradaki çarpışmalarda öldürülmesine rağmen isyancılar istanbul’dan getirdikleri toplarla alemdâr mustafa paşa’ya şiddetle direndiler. çok kanlı çarpışmalar oldu. rumeli kavağı, sarıyer ve yeniköy yakılıp yıkıldı. sivil halk canını kurtarmak için sandallarla denize açıldı. isyancılar dört gün sonra etkisiz hale getirilebildi. sultan selim harem’deki odasında hapisti. sultan iv. mustafa, ruscuk yaran alemdar mustafa paşa’nın bu ileri harekâtının sonunda kendi başını da yiyeceğinden korktuğu için iii. selim ve 23 yaşındaki kardeşi ii. mahmud’un öldürülmelerini emretti. iii. selim, haremdeki odasında ney çalmakta iken kılıç darbeleriyle öldürüldü. harem’de, amber ağa ve hafız isa ağalar ii. mahmut’ u merdivenlerden üst kata kaçırdılar. cellâtlar peşlerindeydi. tam bu sırada harem mensubu zarif bir çerkez hanım, hamam külhânından aldığı kızgın korları, merdivenleri tırmanmakta olan eli silahlı yeniçerilerin tepelerine boca etti. üstü başı tutuşan yeniçeriler sağa sola kaçışırken ii. mahmut saray’ın damına ulaşmıştı. aynı anda, alemdar mustafa paşa’nın birlikleri de kapıları kırarak saray’a, harem’e ulaştı. alemdâr, çok sevdiği sultan iii. selim’in katl’ini önleyememişti ama tek kardeşi mahmut’u kurtarmış oldu.
  
  ii. mahmut tahta geçince, cevrî kalfa’nın kahramanlığını unutmadı, o’nu harem-i hümâyun hazinenin başına getirdi. büyük çamlıca’da çok geniş bir arazi vererek içine bir de köşk yaptırdı. bugün de halâ ayakta duran divan yolundaki ilkokulu ve çamlıca’da camii vardır.
  
  kalfa’nın kabri fatih sultan mehmed’in türbesinin bulunduğu hazîrenin bitişiğindeki, ii.mahmud’un annesi nakş-ıdîl sultan türbesi içindedir.
  
  http://www.bulentozgen.com/cevri-kalfa/
• tarihin akışını değiştiren o olayı yerinden dinlemek için..
  
  tiktok link