• tarihi bilinen en eski türkçe belgedir ama ösym bunu ilk olarak görmüyor galiba. hatta esik kurganı mezarı bu çayr yazıtlarından bile eski ama bizimkiler orhun'dan yenisey'den vazgeçemiyorlar. allah bilir ösym tarihçileri kazakistan'a gidip bir kez bile bakmamışlardır.
  • 687 yılında yazıldığı tahmin edilen bengü taştır. altı satırdan oluşur. bir köktürk erinin ilteriş'e katıldığını anlatır.
  • bugünkü bilgilerimize göre ms 687-692 yillarinda tarihlenen türkçenin ilk yazılı belgesidir.

    çoyr yazıtı diye de yazılır.
  • 7. yy'a ait, mezar taşı olarak dikilmiş; (bkz: orhun yazıtları)'ndan 40 sene önce yazıldığı için, türk yazı dilinin ilk örneği olarak kabul edilir.

    genelde orhun yazıtları'nın ilk olarak verilmesinin sebebi; çoyren'e ziyade çok fazla silinti ve tahribatın olmamasıdır.

    edit: 6 satırdan ibarettir.
  • türk yazısının bilinen en eski örneği.
  • üzerinde tarih kaydı bulunmamasına rağmen en eski yazıtımız çöyr (çoyren) yazıtıdır. çünkü yazıtta açıkça ilteriş kağan'ın adı geçmektedir. yazıt en geç 692 yılına tarihlenebilir.
  • görünüşü şu şekildedir

    kendi küçük olsa da önemi büyüktür.
  • bilinene ek yapmak gerekirse çöyren yazıtı türklerin ilk ''runik'' alfabeli yazıtıdır.

    ama iş türklerin bilinen ilk yazıtını konuşmaya geliyorsa ''bugut yazıtı'' mız mevcuttur. türklere ait 3 yüzü soğdca 1 yüzü sanskritçedir.
  • çoyren, şimdiye kadar bulunan en eski türk yazıtı.

    hüseyin namık orkun'un bir baba yazıtı diye bahsettiği insan formundaki bu yazıt (tabii orkun hoca baba derken anne babadaki babadan bahsetmiyor. iskele babası gibi dikili taşlara baba denmesinden bahsediyor) günümüzde epitaf kabul ediliyor. bu arada uzmanlar heykelin, üzerindeki yazıdan daha eski olduğunu düşünüyor yani uzun süre heykel ya da taş baba olarak kaldıktan sonra yazılar yazılmış, üzerinde iki tane de tamga var. damgalardan biri aşinaların diğeri henüz bilinmiyor.

    büyük ihtimalle 682-691 arası ilteriş kagan döneminde dikilmiş. yani orhun yazıtları'ndan tanıdığımız bilge kağan ve kül tigin'in babası.

    peki, bu kadar önemli bir yazıt olmasına rağmen neden şimdiye kadar hak ettiği ilgiyi görmemiş ve daha eski olmasına rağmen orhun yazıtları kadar da meşhur olmamış.

    bunun birinci nedeni epitaf olduğu için doğal olarak kısa,

    ikinci neden silik bölümler, parça pinçik okumalar yapılmış hep ama bir metin bütünlüğü sağlanamamış. işte bunun da en önemli nedeni bustrofedon tarzında yazılmış olması. (bu yazı tarzının çeşitleri var ama en basit haliyle satır sonunda elinizi kaldırmadan sağdan sola ya da yukardan aşağı devam ettiğinizi düşünün. tam olarak öyle. zaten kelimenin öküz dönüşü gibi bir anlamı var. tarlayı süren öküzün hareketlerinden esinlenmişler)

    yazıt, 1929 yılında moğolistan'da bir kurganın yanında bulunmuş, yolunuz düşerse de şu anda moğolistan milli tarih müzesi'nde...

    taş baba

    "ilteriş kağan ile …... yılının üçüncü ayının yedinci [gününde]
    (ebedi olarak) ayrılmamız (gerçekleşti) . [fakat] düşman geri çekildi.
    [bu biziz:] ton bilge[-şad] ...
    [ve] ton yegen erkin.
    ben, yaptıran [bu yazıtı], – baba aygıl-kahin.
    [bu] ben – ögeniş, özünüzden (kanınızdan) biriyim."
    (igor kormuşin çevirisi)
hesabın var mı? giriş yap