döngüsel ekonomi

• sözlükte bu konu hakkında hiçbirşey bulamamış olmam beni çok şaşırttı. bu konuların konuşulma zamanı geldi de geçiyor bile.
• atık kavramının olmadığı bir üretim modelidir. bu modelde bir kişinin veya endüstrinin atığı başka bir kişinin veya endüstrinin girdisi olarak kurgulanır.
• it ite it kuyruğuna gibi bir şey :)
• doğal kaynakların (hammadde) işlenerek ürüne dönüştürülmesi ve sonrasında da ürünlerin ya da ambalajlarının kullanım sürelerini tamamlayarak atığa dönüşmesi sürecine 'doğrusal ekonomi' adı verilerek onun karşıtı olarak tanımlanmış yeni ekonomik sistem önerisidir.
  
  döngüsel ekonomi'yi doğrusal ekonomiden ayrıştıran olgu, kolayca tahmin edilebileceği gibi, sondaki atığın başlangıçtaki hammaddeye dönüştürülmesiyle döngünün tamamlanması, yani geri dönüşümdür. geri dönüşümün amacı, yönetilmesi gereken atığın miktarını azaltmanın yanı sıra, hammadde elde edilmesinde doğal kaynaklara bağımlılığı ve enerji kullanımını da azaltmaktır.
• son 2-3 yıldır hızla gündeme oturmaya başlayan bir konsept. dillere bu kadar oturmaya başlaması geleceğimizde artık resmi regülasyonlara kadar evrilebileceğini gösteriyor ki bu harika bir gelişme.
  
  en her konuda en önde bayrakla giden ab şimdiden bir "circular economy action plan" hazırlamış bile. abd'deki green deal tartışmaları ilk çıktığında somut bir şey elde etmiş olmasa da policy-makerlar arasında bunun izleri kalmış gözüküyor. umalım ki trump rejimi sadece kısa bir virgüldü küresel sistem için.
  finansal sistemde de artık "yeşil" finans alanı hızla büyümekte ve halihazırda yeşil piyasalarda dönen para miktarları tırmanmakta. bazen biraz proje finansmanı gibi de işleyen bu yöntem çokça sektörün hızla dönüşmesine de yardımcı olacağa benziyor.
  (bkz: green bonds)
  
  en son okuduğum hsbc raporuna göre dünya an itibarıyla 8.9% döngüselmiş ve eğer dünya yalnızca 17% döngüsel olmayı başarsa 2050'de net 0 emisyon hedefinin önü açılabilirmiş.
  
  esg'nin küresel ekonomide artan rolü ve kamuoyu baskılarıyla birlikte inşallah boş beleş milliyetçi populist siyasetçiler yerine asıl derdimiz olan sürdürülebilir bir yaşamı ortak şekilde kurmanın mücadelesini veren bir dünya yaratırız.
• geri dönüşüm sektöründeki ekonomik engelleri (maliyetleri) aşmak için kurulmuş sistem.
  
  geri dönüşüm sektöründeki problem neydi: bir araba fabrikasındaki metal atığı geri dönüştürmek ucuzdur, toplaması ve ayrıştırması, tekrar işlemesi kolyadır.
  fakat bir arabanın 10 sene sonra hurda edilirken veya herhangi bir ürününün tüketiciye gittikten sonra geri dönüştürülmesi ise maliyetlidir.
  
  avrupa birliğindekiler diyor ki, biz geri dönüşüm harici farklı çözümler bulalım ve böylece bizde olmayan kaynak ve enerji tüketimini azaltalım.
  bu çözümler genelde reuse, repair, repurpose ekseninde dönüyor.
  
  otomotiv ile ilgili bir kaç farazi örnek vermek gerekirse;
  - arabanın tamamını emekliye ayırmayalım, motorunu daha düşük emisyonlu motorla değiştirip kullanım süresini arttıralım.
  - alternatörler için rektifiye programları yapılması var bu kapsamda. elektrikli araçlar için pil tamiri ve ömrü dolmuş komponentlerin değiştirilerek tekrar kullanımı çalışmaları var.
  - ürün tasarımında ömür sonu farklı kullanım araçlarına dönüştürülebilecek tasarımları dahil etmeye çalışıyorlar. otomotiv sanayinde daha kayda değer bir örnek duymadım ama tekstil sektöründe yavaş yavaş bazı çözümler ortaya çıkıyor.
  bu iş yürürse bu tasarım öğesi üzerinden yürüyecektir.
  
  ucundan kıyısından bulaştığım bu işlere, özet olarak diyebileceğim, çevre mühendislerine bırakılmayacak kadar önemli bir konseptir. bu işi daha çok ürün tasarımı ve imalat sektörü aktörleri ileride ele alacak. zaten finansman konusundaki destekler de hep bu yönde.
• yıllar boyu dünya üzerindeki kaynakların bir sonu yokmuşçasına davranılan doğrusal ekonomi sisteminin "galiba bunca milyar insana karşı koyamayacak kadar az kaynağımız var" bilincine varılarak döngüsel ekonomi rotasının benimsenmesidir.
  
  bunu başka bir deyişle şöyle ifade edenler de var tabi. doğanın kendi dairesel döngüsünden ilham alınarak döngüsel ekonominin oluştuğu da söylenebilir.
  
  döngüsel modelde her ürünün çıktısı, bir diğerinin girdisi olarak işlenir. ve bu süreçte asla atık oluşmaz. tüketim ürünleri daha kaliteli girdiler ile daha uzun ömürlüdür ve bu da üretim miktarını düşürür. amaçlanan asıl şey budur ama henüz uygulanabilirlikte epey bir sıkıntı mevcuttur.
  
  bu süreci başlatmak için öncelikle bir yol haritası belilenmelidir.
  
  1- ilk amacımız hammadde kulanımını azaltmaktır. yani doğal kaynaklardan elde edilmiş tüm materyalleri atık çıkarmadan sonuna kadar kullanmayı hedeflemeliyiz. tabi bu bahsedeceklerim yine bireysel yada on kişi ile olacak şeyler asla değil. şöyle düşünün masanızdaki plastik şişe, siz bunu şimdi çöpe atıp yerine cam şise alınca bu döngüye girmiyorsunuz. siz yine doğrusal ekonominin içindesiniz. tüketiyorsunuz. önce elinizdeki o plastik şişe ile neler yapacağınızı düşünmeli ve ona bir kullanım alanı yaratmalısınız. demiştik ya şimdi atık çıkarmak yok.
  
  2- doğal kaynaklar kullanılarak halihazırda olan materyali doğaya daha az zarar verecek şekilde kullanmasıı amaçlanmalıdır. bu duruma örnek kişisel araçların yerine toplu kullanım araçlarının kullanılması örnek verilebilir.
  
  3- kullanılmakta olan materyaller yerine doğaya daha az zarar verecek ikamelerinin kullanılmasının amaçlanmasıdır. buna en güzel örneğimiz son yıllarda plastik poşet kullanımını bırakarak bez torba ve çantalar kullanmamızdır.
  
  4-materyal azaltılması ve geri dönüşümünün amaçlanmasıdır. bir ürünün gereksiz olan her noktasından fazla malzemeyi çıkarıp daha sade tasarımları hayatımıza katabiliriz. özellikle uçak tasarımında ağırlığın azaltılması ile yüksek miktarda yakıt tasarrufu yapılabilir, luftansa havayolları bu sayede karbon emisyonlarını %25 azaltmıştır.
  
  5- kaçınılmaz atıklardan güvenli yollarla kurtulmanın amaçlanmasıdır. yukarıda belirtilen tüm süreçlerin denenmesine rağmen hala atık çıkıyorsa bunu en az zararı verecek yöntem ile yok etmeyi sağlamalıyız. örneğim çöpleri gömmek yerine biyogaz enerjisine dönüştürebiliriz.
  
  şu an en çok geri dönüşüme önem verilmeye çalışıldığından bahsedilse de avrupa geri dönüşümde lider konumu ile bile plastiklerinin %39'unu dönüştürebilirken, amerika gibi gelişmiş bir ülke dahi yalnızca %9'unu dönüştürebilmektedir. bu noktada özellikle teknolojik ürünlerin tasarıma inerek, geri dönüşüm sınıflandırmasına uyumlu biçimde kolay sökülebilen ve parçalarına ayrılabilen yapılar kullanılmalıdır.
  
  sonuçlar geri dönüşümün bu sistemde ne kadar yetersiz kaldığını hepimize gösteriyor. bu sistemin hayatımıza entegre hale gelip gerçekleşmesini belki bizim neslimiz göremez ama en azından çocuklarımızın, torunlarımızın geleceği için bu adımları bugünde acilen başlatmamız gerekmektedir.
• atık ve atığın oluşturduğu kirliliği oluşumunu önlemek, üretim materyallerinin ve ürünleri mümkün olduğunca üretim zincirinde tutmayı amaçlayan sistemdir.
  
  popülerliğini ellen macarthur foundation'ın 2013 yılında davos'ta yaptığı sunum üzerine kazansa da fikir olarak temelleri 1966 yılında kenneth boulding'nin yazmış olduğu "the economics of the coming spaceship earth" kitabına dayanmaktadır. sonraki yıllarda da katkılarla gelişmiştir.
  
  döngüsel ekonominin karşı çıktığı şey linear/ lineer ekonomidir. ^* sanayi devrimiyle beraber üretim süreci take-make-dispose^* adımlarını izlemektedir. bu süreç üretim kaynaklarının doğadan alınmasıyla başlar, ürünün fabrikada üretimi ile devam eder, ürün tüketiciyle buluşur ve en nihayetinde atık haline gelir. bu linear ekonomi modeline karşı olarak döngüsel ekonomi yeniden kullanım, tamir, ürün paylaşımı, kiralama, yeniden üretim, geri dönüşüm gibi adımlarla atık oluşumunun önüne geçer ve döngü devam eder.
  
  bu sistemde önemli bir kavram cradle-to-cradle yani beşikten beşiğedir. cradle to grave yani beşikten mezara kavramına karşı çıkmıştır, yukarıdaki paragrafta bahsedilen düşünceye benzer argümanları savunur. bu konu hakkındaki detaylı bir entry için (bkz: #17140063).
  
  batı ve kuzey avrupa ülkelerinde döngüsel ekonomiye yönelik planlar, programlar çok fazla. toplum ve özel sektörde de bu konuda bilinç yüksek denilebilir. ikinci el dükkanlarının yaygınlığı, çoğu beyaz eşya/makinelerde dönemlik kiralama opsiyonunun bulunması, doğa dostu ürünlerin ulaşılabilir ve daha ekonomik olması, depozitolu ürünlerin depozitosunun gerçekten iade edilmesi, geri dönüşüm kutularının her yerde olması insanda ister istemez bir farkındalık oluşturuyor.
  
  türkiye belki daha ciddi sorunları var diye çevresel olaylara yeterince politika geliştirilmiyor, ama gereken düzenlemeler yapıldığında toplum nezdinde de ilerleme kaydedileceğini düşünüyorum. bunun net örneği bence tekerlekli sandalyeler için toplanan mavi kapak projesiydi.
  
  sıfır atık projesi bu konuyla ilgili olsa da, projenin yürütücüsünün bazı açıklamaları nedeniyle toplum genelinde çok da ciddiye alınmadığını düşünüyorum. umarım olayın özüne odaklanmayı başarırız da, bu konuda ilerleme kaydedebiliriz.
• bizler çocukkene, alman yengelerimiz felan bulaşık makinası yerleştirirken artıkları peçete ile çöpe sıyırırlar, bulaşıkları asla durulamaz, suyu boşa akıtmazlardı.
  
  annemiz-teyzemiz bunu dinlemez, kullanım kılavuzu okumaz tabii... toplumumuzun eğitim ve hijyen seviyesi o kadar yüksektir ki; bulaşıkları durulamadan makineye yerleştirmeyiz.
  
  döngüsel ekonomiyi eu'nun tesis etmeye çalışmasına şaşmamalı.
• (bkz: atıktan servete)