donnie darko

• --- spoiler ---
  
  --- spoiler ---
  
  - donnie darko. bu ne tür bir isim. bir süper kahraman ismini andırıyor.
  - sana süper kahraman olmadığımı düşündüren ne?
  
  evet donnie darko 80'lerin dönem ruhunu ve 90'ların filmlerini birleştiren doğaüstü öğelerle bezeli muhteşem bir süper kahraman başyapıtı.
  
  kısaca filmin olayı bir paralel evren döngüsü. bu döngü sonradan grandma death adında bir meczup olarak tanınan roberta sparrow hocanın konuya dair yazdığı kitaba göre şekilleniyor. şöyle ki:
  
  bazen bazı şartlar bir araya geldiğinde paralel evrenler oluşabilir. bu doğal afet gibi düşünülebilir. bu paralel evrenin, yaşanan evreni bir karadelik marifetiyle yutmasıyla sonuçlanmaması için 28 gün içinde bu yeni evrendeki gidişat doğru şekilde oynanmalı ve gerçek dünyadan paralel evrene gelen "nesne" döngünün sonunda geri gönderilmelidir.
  
  buradaki "nesne" paralel evrenin başladığı anın işaretçisidir, metalden yapılmıştır vesaire... (buradaki nesnemiz düşen uçağın motoru)
  
  kitaptaki terimlerden en belirgin ikisi yaşayan alıcı (the living receiver) ve yönlendirilen ölü (manipulated dead). hikayemizdeki alıcı donnie darko. yönlendirilen ölü (bu şahsın paralel evren sürecinde ölmüş birisi olması gerekiyor) de herşeyden haberdar olan frank karakteri.
  
  şimdi olayın fenni kısmına girmeden basitçe ele alalım. zamanda bir kırılım oluyor ve alternatif bir evren oluşuyor bu evrenin oluşması uçak motorunun donnie'nin odasına düşmesiyle başlıyor (2 ekim). bu saatten sonra frank, kader planında her şeyin düzgün gitmesini teminen seçilmiş kişi donnie'nin rüyalarına, hayallerine girerek onu yönlendiriyor. donnie de hocasına da söylemiş olduğu "bu kader planında gittiğin sürece zamanda kırılma yaşamadan gül gibi geçinip gidebilirsin gibi geliyor bana hocam" cümlesinde olduğu gibi rolü ne gerektiriyorsa oynuyor. okulu su basıyor ve gretchen ile tanışıyor. cunnigham'ın evini yakıyor ve kardeşi samatha'nın dans takımını götürecek kişi kitty hoca yerine kendi annesi oluyor. dolayısıyla evde parti verebiliyorlar. gretchen'ın ölümüyle de artık frank'i vurması ve kendi ölümüne razı gelmesi gerektiği kesinleşiyor. yani döngüyü tamamlamak ve gerçek evrene inkılab edebilmek için süper kahramanımız donnie darko, ölü frank'in yardımıyla ne gerekiyorsa onu yaşayıp mutlu bir şekilde ölüme doğru gidiyor. uçak motoru düşüyor ve donnie darko hariç herkes hayatına kaldığı yerden devam ediyor. o muhteşem "mad world" eşliğindeki uyanış sahnesi de roberta sparrow'un kitabında yazılı. paralel evren yok olduğunda, the matrix teki deja vu gibi herkes rüyadan uyanıyor çoğu rüyalarını küçük detaylar hariç hatırlamıyor. (bu küçük detaylara örnek karakterlerdeki şaşkınlık ve hüzün ve bir de mesela frank'in gözünü tutması). hatırlayanlar da intihar ediyor. evet toprağı bol olası patrik şıvayze'nin oynadığı cunningham karakterinin, göz atmamış olanlar için söyleyeyim donnie darko'nun sitesindeki puzzle lardan birindeki gazetede, birkaç hafta içinde intihar ettiği haberi var.
  
  bu kadarı az çok olay örgüsünü anlatıyor bundan sonrası benim gibi fazla meraklılar için ufak bilgi kırıntıları olacak:
  
  - burada jet motoru hariç zamanda yolculuk yapan hiç kimse yok. donnie darko dahil. (frank bir ölü olduğundan dördüncü boyutta. o yüzden onu da zamanda yolculuk yapıyor saymıyorum.)
  
  - donnie'nin filmin sonundaki isterik kahkahası (dvd de yer alan röportaja binaen) iki sebepten olabilir. ilki her şeyin muhteşem bir rüya olduğu sanrısı. ikincisi görevini tamamlamasıyla birlikte yaşadığı iç huzur ve rahatlama ile son adım olan roberta sparrow'un "her canlı yalnız ölür" fısıldamasını yerine getirdiği aşamadaki rahatlamışlık...
  
  - yaşayan frank, donnie'nin kardeşi elizabeth'in erkek arkadaşı. elizabeth'in uçak motorunun eve çarptığı anda eve yeni girdiğini ve şu resimdeki sahnede birkaç dakika içinde donnie'nin bisikletinin yanından geçmesini de düşünürsek parti sonrası da bir süre takılmış olmalılar.
  
  - filmin sonunda gretchen'ın donnie'nin annesine el sallaması olayı yine bir deja vu gibi değerlendirilebilir.
  
  - birisi meşhur seth rogen olan iki okul kabadayısı grandma death'in evine mücevher koleksiyonu söylentileri üzerine girdikleri düşünülüyor. kafalarındaki çorap da tezi destekler nitelikte... neticede kader planında onların orada olması gerekiyordu.
  
  - filmdeki kırmızı koşu elbiseli adam dikkatli bakıldığında uçak motorunu araştıran faa ekibinden biri. muhtemelen işin içinde bir iş var mı diye aileyi gizlice izlemek için görevlendirildi.
  
  - donnie'nin küçük kardeşinin şovunu izleyip not alan teyze de belli ki bir yıldız avcısı...
  
  --- spoiler ---
  
  --- spoiler ---
  
  - evet bu film seth rogen'ın figüranvari bir şekilde iki üç satır konuştuğu ilk filmi... buradan
  
  -bilmeyenler olabilir donnie ile elizabeth kardeşler gerçek hayatta da jack- maggie gyleenhall kardeşler.
  
  netice: muhteşem bir film, harika bir kurgu, eşsiz bir deneyim. keşke bu tür filmler daha çok yapılsa...
  
  bu arada 24 yaşında birisi tarafından yazılıp yönetilmesine bir şekilde akıl, sır ermediği için yönetmen richard kelly çok fena nazara gelmiş olmalı ki ilk ve eli yüzü düzgün tek filmi olarak bu film görülüyor.
• bu film, varoluşçuluğun tümevarıp yokayazdığı melankolik hayatların, tutku perçinleri ile kesiştiği o mitolojik kozmo-perspirant hücrelerin bam teline vuruyor :[
  
  evet, tahmin ettiğiniz gibi bir bok anlamadım filmden.
• basarili bir sirinler cozumlemesine sahip film.
• filmin başladığı evrene 1. evren diyelim.
  
  ilk 10 dakikalık bölüm 1. evrende olanları anlatıyor. donnie'nin kız kardeşiyle, annesiyle atışması; babanın gece kalkıp televizyon izlemesi falan.
  
  sonrasında donnie'ye bir gece "uyan" diye bir çağrı geliyor ve donnie, frank ile ilk kontağı sağlıyor. bu 2. evrene geçiş demek oluyor. burdan başlayarak filmin son on dakikasına kadar 2. evrende olanlar anlatılıyor.
  
  donnie'nin odasına uçak motorunun ilk düşüşü 2. evrende oluyor. bunu takip eden olaylar, donnie'nin 2. evrene düşen uçak motorunu bir kapı açarak 1. evrene yollaması için gerekli şartların sağlanması adına oynanan oyunları kapsıyor.
  
  uzun bir süre sonunda tekrar 1. evrene geçiyor film. bunu babanın televizyon karşısında uyuya kalmasıyla anlıyoruz. yani donnie'ye "uyan" çağrısının geldiği gece.
  
  bunlar belirtildikten sonra donnie'nin odasına geçiliyor ama bu sırada donnie'nin önceden nineye attığı mektupta yazan şu sözleri duyuyoruz: "size sormam gereken bir sürü şey var. bazen bana söyleyebileceklerinizden korkuyorum. bazen bunun bana bilim-kurgu olmadığını söylemenizden korkuyorum. ben sadece cevapların uykumda gelmesini istiyorum. umarım dünyanın sonu geldiğinde bir rahatlama nefesi alabilirim."
  
  donnie'nin odasına geçildiğinde donnie'nin uyandığını ve güldüğünü görüyoruz. bahsettiği cevapları aldığını ve gülmesinin rahatlama nefesini simgelediğini anlıyoruz. sonrasında da uçak motoru düşüp, donnie'yi öldürüyor. yani uçak motorunun 1. evrene düşmesi sağlanıyor, görev, tamamlanmış oluyor.
  
  genel hatlarıyla ele alınca böyle bir tablo çıkıyor. soru işaretleri daha çok ama nereye kadar yazayım? maşallah 2 saat film izliyoruz 4 saat anlamaya çalışıyoruz. ders çalışsam daha az yorulurdum herhalde. bir daha dönüp yüzüne bakmayı düşünmüyorum donnie. güle güle...
• donnie'nin annesinin telefonda tek gecelik uçuşun nasıl olacağını anlatırken arkadan gelen havaalanı anonsunda 2806 numaralı uçuşun 42. perona yanaştığı ve öğleden sonra 12:00'da ayrılacağı duyulmaktadır. bu sayılar frank'in donnie'ye verdiği zamanı (28:06:42:12) vurgulamaktadır.
• yalnızca normal versiyonunu iki kez izlediğim, yönetmenin ilk işi olduğu yer yer belli olan, hafif acemice bulduğum, yine de başarılı bir kurguya sahip, hoş müzikli gençlik filmi. ilk izlendiğinde havada kalan çok yer olması, meraklı ve sinemasever izleyiciyi cezbetmiş olmalı. ama bu kadar havada kalan kısım olması tümüyle bilinçli yapılmıştır diye de düşünmüyorum değil.
  
  --- spoiler ---
  
  http://ruinedeye.com/cd/time1.htm
  
  filmdeki yaşlı teyzenin yazdığı kitaba bu linkten ulaşmak mümkün ama burda yazanları okuduktan sonra, film o gizemini ve ulaşılmazlığını yitiriyor benden söylemesi. hatta biraz vasat bir hikayeye sahip oluyor. şöyle ki:
  
  evrenimiz var, bir de paralel evrenler var. burada bir arıza meydana geldiğinde evrenden bir alet paralel evrene geçiş yapıyor ve bu alet metal oluyor. sanıldğı gibi kitap bıçak ya da başka bir şey değil bizzat uçağın motoru bu alet. eski çağlarda benzer durumlarda kılıç, okbaşı iken medeniyet sağolsun darko'ya uçak düşüyor. darko seçilmiş, bu aleti paralel evrenden gerçek evrene yollayıp varoluşu kurtarmakla görevli. paralel evrendeki herkes ise ona bu görevde yardım ve yataklık etmekle yükümlü. paralel evrende ölenlerin rolü ise daha büyük. yoldan çıkarılmış, saptırılmış ölüler (tavşan ve donnie'nin sevgilisi) özel güçlere sahip bu evrende. tavşan bunları kullanıyor, kız ise donnie ile aşk yaşayıp ona "fırsatın olsa her şeyi düzeltirdin di mi?" şeklinde gazı veriyor ki erken erken ki, donnie zamanı gelince gerekeni yapıp uçak motorunu gerçek dünyaya geri yollasın. donnie'nin açtığı boyut kapısı (wormhole) iyi huylu, bütün bu olaylara sebep olan arıza gibi değil. sonuçta donnie evreni çökmekten kurtarp boyut kapısını açıyor, uçak motorunu geri yolluyor. belki gülümseyerek ölmeyi bekliyor, belki de olanları rüya sanıp rahatlıyor. muhtemelen ilki çünkü kitap diyor ki, tarihteki seçilmişler sahip olmadıkları bir kılıçla ölü bulunmuş ya da durduk yerde bir ok başı tarafından öldürülmüş. yani bir nevi seçilmiş olmak demek, gönerilen metal anahtar obje ile ölüyorsun demek. olaylar sonlandığında paralel evrende yaşamış normal insanlar olanları hatırlamasa bile kabus görürmüş diyor yine kitap ki filmin sonunda herkes korkuyla uyanıyor. seçilmişin yaşadıklarıysa, acı dolu ve rahatsız edici olurmuş onu paralel evren'deki görevini yerine getirip işleri hal yoluna koymaya itsin diye. bunlar işin sarsılmaz gerçek bölümü. bana pek başarılı gelmedi. bilmemeyi tercih ederdim. donnie kızı kurtarmak için kendini feda etti bile bundan daha iyi bir açıklama buradakinde ise aslında her şey donnie'ye gerekeni yaptırmak için donnie de yedi bunları yaptı gerekeni paşa paşa. öğretmenin tahtaya yazdığı tamlama (bkz: cellar door), büyük annenin mektubu okuduğu için yolun ortasında dikilmesi, arabanın ondan kaçarken kızı öldürmesi, her şey donnie'yi kaçınılmaz sondan aşağı yuvarlamak için hazırlanmış bir tuzağın parçası.
  
  --- spoiler ---
  
  kendi yorumuma gelirsek, donnie darko bireyin toplumda bir şeyleri düzeltme çabası. kızla ilk ciddi konuşmalarında donnie'nin dediği üzere, donnie bir şeyleri değiştirmek istediğini belirtiyor. film bize bunun hem olanaklı hem de imkansız oluşunu anltıyor 2 saate yakın bir süre boyunca. çünkü biliyoruz ki kişinin bir şeyleri istediği yönde değiştirmesi imkansızken, sadece bir şeyleri değiştirmek adına yapılanlar olanaklı. evrende her şey bir nedene dayanırken, sonuçları görmeden nedenler yaratmak kişiyi uçurumlara sürükler. donnie darko tam da bunun ökyüsü işte.
  
  (bkz: donald darko topsun olm)
• filmdeki olaylar 1988'de geçmektedir. frank donnie'ye geri kalan zamanı 28 gün, 6 saat, 42 dakika, 12 saniye olduğunu söylemiştir. bu sayıların toplamı 88 eder. samantha ne zaman çocuğunun olacağını sorduğunda donnie 8. sınıftan önce olmayacağını söylemiştir. donnie terapistine köpeğinin kendisi 8 yaşındayken öldüğünü söylemiştir. televizyondaki sunucuya göre jim cunningham'ın evi gece saat 8'den sonra saldırıya uğramıştır. filmde de yer verildiği gibi george bush 8 kasım 1988'de seçilmiştir.
  
  ayrıca;
  donnie filmde delorean adlı araçtan bahsetmektedir. bu araç geleceğe dönüş film serisindeki zaman makinesi otomobilin markasıdır ve araç zamanda yolculuk için saatte 88 mil hıza ulaşmak zorundadır.
• yillar yillar once izleyip cok etkilendigim fakat neden etkilendigimi bir turlu hatirlayamadigim icin dun tekrar izledigim film.
  
  bu filmden etkilenmek icin zaman yolculugu hikayesini ya da senaryonun ne denli ustaca dizayn edildigini soylemeye gerek yok. bircok insan bundan etkilenip de bu filme hayran olabilir fakat beni donnie'nin tenezzule muhtac olmayan fakat yine de kibirsiz olan hali tavri bu filme hayran birakiyor. gercegi oldugu gibi kabul eden fakat bunun uzerinden kendine pozisyon bicmeyen ve yalniz tebessum eden donnie'nin amerikan sinemasinin icindeki bicimsiz hali beni heyecanlandiriyor. on dokuz yasinda bir ergenken belki bunu tanimlayacak kelimeleri bulamasam da etkilenmemin sebebi buymus.
• --- spoiler ---
  
  donnie darko paranoyak şizofren ve anti sosyal bir gençtir ve bir psikiyatrdan terapi almanın yanı sıra bazı ilaçlar da kullanmak zorundadır. büyük bir tavşan kılığında frank’la karşılaşmasıyla hayatı biraz daha değişir ve frank ona okulu su basmasını sağlamak, çocuk pornosuyla uğraşan birinin evini ateşe vermek gibi eylemleri salık verir. fakat frank’in donnie darko’ya söylediği en önemli şey zamanda yolcuğun mümkün olabileceğidir.
  
  lisenin hocalarından kitty farmer yaşamın iki seçenek arasında gidip geldiğini, yapılan her şeyin korku ve sevgi arasındaki çizgi üzerinde herhangi bir yerde olduğunu savunuyordu. bunu hitap ettiği insanlara aşılamanın yolu da ellerine tutuşturduğu kâğıtlarda yazan aktiviteleri bu çizginin üzerinde nereye koyacaklarına onları karar verdirmek şeklindeydi. donnie darko, kitty farmer’in “korku ve sevgi insan duygularının en derin olanlarıdır.” şeklindeki bir hayli modern analizine itiraz eder: “değerlendirilmesi gereken başka şeyler de var. insan duygusunun tam bir spektrumu gibi. her şeyi öylece 2 gruba ayırıp diğerlerini inkâr edemezsiniz.”
  
  peki insani duygular gibi zaman da karmaşık iç içe geçmiş bir şey midir? insani duygular nasıl korku ve sevgi arasında düz çizgisel olarak gidip gelen şeyler değilse, zaman da başlangıç ve son arasında gidip gelen bir şey değil midir? filmin bu soruya da cevabı zamanın düz çizgisel başlangıçtan sona doğru giden bir şey olmadığı yönünde. bunu da stephen hawking’in teorisine dayandırıyor: “bir solucan deliği (wormhole) sayesinde, uzay zamanın 2 bölgesi arasında kısa yol oluşturulabilir.” böylelikle bir sonraki zaman ya da bir önceki zaman arasında bir geçişenlik ortaya çıkar. zamanın düz çizgisel bir şey olduğu da zaten kendiliğinden var olan bir şey değil, insanların yaşamlarına belli anlamları dayatmak için ortaya attıkları ya da inandıkları bir şey.
  
  o halde iki zaman arasındaki geçişkenliği sağlayan şey nedir? bir zaman diğer zamana nasıl müdahale edebilir? filmin bu soruya verdiği cevap halüsinasyonlardır. tavşan maskesiyle karşısına çıkan frank, donnie darko’nun diğer zamanlarla olan bağlantısıdır. elimizde iki zaman dilimi olsun biri evde verilen partiye kadar geçen zaman dilimi diğeri de partiden sonraki zaman dilimi. ilk zaman diliminde iki tane frank vardır. ilki donnie darko’nun kız kardeşi elizabeth’in erkek arkadaşı olan frank (elizabeth partinin bir safhasında frank’in nerde olduğunu sorar), evdeki partiye de gelir ve ardından arabayla donnie darko’ya bakmak için ölü babaanne’nin evine kadar gider. ikincisi donnie darko’nun halüsinasyonu olan frank.
  
  filmi araba kazası sahnesinden geriye doğru okuduğumuzda şöyle bir okuma yapmak mümkün. normal olan frank, donnie darko’nun kız arkadaşı gretchen’in ölümüne sebep olmuştur. bunun üzerine donnie darko normal frank’ı gözünden vurarak öldürür. bu sahne sinemadaki diyalogu anlamlı kılan tek sahnedir. donnie darko, halüsinasyon olarak ortaya çıkan frank’a gözüne ne oldu diye sorduğunda, ona bir cevap vermek yerine ondan garip bir şekilde özür diler. özür dilemenin nedeni gretchen’i öldürmüş olmasıdır. donnie darko’nun psikiyatrikti ile konuşurken ona yakında frank’in birini öldüreceğini söylemesi de tam da bu öldürme olayıdır.
  
  burada asıl kritik soru şu: zamanlar arası bir geçişkenlik varsa, bir insanın yaşama başlama ve onu bitirme süreci diye bir şey var mıdır? filmin buna da verdiği cevap hayırdır. insan tek düze bir şekilde zamanın içinde yaşamaz. belli bir anda doğup belli bir anda ölmez. bunu da donnie darko’nun kendi yaşamı üzerinden diğer yaşamlardan anlarız. donnie darko iki kere ölmüştür. ilk ölümü uçak motorunun odasına düştüğündeki ölümü, diğer ölümü ise frank’ın hayatına müdahale ettiği ve kazadan sıyırdığı yaşamının devam eden safhasındaki ölümüdür. fakat bu devam eden safha tekrar uçak motoru kazasının olduğu sahneye geleceğinden ölümün kendisi bir keredir. gretchen’in ve frank’in ölümleri de benzer şekildedir. ilk ölümleri araba kazasının olduğu sahnededir. ikinci ölümleri ise donnie darko’nun olmadığı zaman dilimini yaşayıp ölmeleridir. fakat bunların ikinci ölümleri hakkında film bize bir şey söylemez.
  
  gretchen ve frank, frank’ın donnie darko’ya musallat olan halüsinasyonun müdahale ettiği bir yaşamda ölmüşlerdir. o halde frank iki kere suçludur hem gretchen’i öldürdüğü için hem de bu ölümlere giden süreci yönettiği için. fakat asıl soru şudur, frank müdahale olmayan bir yaşamda gretchen’i öldürmüyorsa o halde donnie darko’ya musallat olmasının nedeni nedir? paralel yaşamın yaşandığı zaman frank’in donnie darko’ya kalan günü söylediği donnie darko’nun onula ilk karşılaştığı andan itibaren geçen zamandır. bu karşılaşma öncesi donnie darko’nun kız kardeşiyle yani frank’ın kız arkadaşı elizabeth ile yaşadığı tartışmanın rolu ne olabilir? bu tartışmamıydı donnie darko’ya frank’ı halüsinasyonlarına dahil ettiren şey? kim bilir?
  
  --- spoiler ---
• her hatırladığımda ilginç tesadüfü yüzünden gülümsememi sağlayan, pek bir güzel film.
  
  --- spoiler ---
  
  donnie'ye göre dünyanın yok olduğu tarih, şahsımın gün/ay/yıl olarak doğum tarihidir.
  
  --- spoiler ---