• bu insanlar cisimleri her ince ayrıntısına kadar beyinlerinde canlandırabilir, çünkü beyinleri ayrıntı çılgınlığını aza indirmek için normal insanlarda bulunan ket vurma durumunu kullanamaz.dolayısıyla herşey ayrıntıları ile beyinlerine işler...
  • ingilizcesi ''low latent inhibition'' olan psikolojik hastalıktır, diğer bir adı ise düşük gizli ket vurmadır.
  • psikolog değilim bu yüzden yazdıklarımda ve verdiğim örneklerde hatalar olabilir ayrıca konuyla ilgili türkçe kaynaklar da çok yetersiz ve yüzeysel ama şimdiye kadar bununla ilgili yaptığım araştırmalardan öğrendiklerimi paylaşayım. öncelikle lli'nin bir rahatsızlık olup olmadığı tartışmalı bir mevzu. kimi psikologlar bunun bir rahatsızlık olduğunu düşünürken kimi de bir karakter özelliği olduğunu söylüyor. mevzuya daha farklı yaklaşan teoriler de var. onları da aşağıda anlatacağım.

    kabaca ne olduğunu anlatmak gerekirse normal insan beyni ses, görüntü, koku gibi tüm çevresel etkileri aynı oranda algılamaz. nesne/olayın şiddetine, o anki önem ve dikkat seviyesine göre gelen uyarıcıların bir kısmı beyin tarafından izole edilir ve biz bunlara hiç dikkat etmeyiz. beyin istisnalar dışında ilk defa karşılaştığı bir nesne/olayı kimi ayrıntıları görmezden gelerek kabaca tanımlar ve aynı veya buna benzer bir nesne bir daha karşısına çıktığında daha önce kaydedilmiş veriyle eşleştirirek buna göre ya yeni bir davranış geliştirir ya da önceki davranışı tekrarlar. her iki nesne arasındaki farklar çok bariz değilse aynı nesne muamelesi görür. nesneye aşırı bir ilginiz yoksa bu prosedür hemen hiç bozulmaz. bu şekilde beyin ekstradan iş yapmamış olur ve hafızayı gereksiz şeylerle doldurmaz. tipik bir lli sahibi insandaysa bahsedilen çevresel uyarıcıların neden olduğu etkileşim cismin önem derecesi ne olursa olsun durmaksızın sürmektedir. beyin daha önce gördüğü çoğu nesneye ilk defa görüyormuş gibi muamele yapar ve nesne tam bir bütün olarak değil parça parça analiz edilerek kaydı yapılır. nesne bu ayrıntılarla kaydedilmiş olduğu için karşısına çıkan şey öncekine benziyorsa bile tüm detaylar eşleştirilmeden beyin önceki nesnenin kopyası olduğuna ikna olmaz. bu durum lli hastasının her gün gördüğü nesneye bile farklı bir davranış sergilemesine neden olabilir. bu da beyin için ekstra iş anlamına geliyor. mesela birbirine çok benzeyen, rengi mengi aynı ama aslında farklı modelde iki gözlük düşünelim. arkadaşınızın yıllardır bu gözlüklerden birini taktığını ve bir gün diğer model gözlükle karşınıza çıktığını varsayalım. normal bir insan detaycı biri değilse veya gözlüğe özellikle dikkat etmemişse gözlüğün değiştiğini fark etmeyecektir. lli'daysa gözlüğün üzerinde yer alan ve bütünde önemsiz görünen bir yazı, numara, camındaki küçük bir çizik vs. bile beyin tarafından kaydedildiği için daha önce kaydedilmiş imajla eşleştirilemez ve yeni nesne olduğu sonucunu doğurur.

    her gün yaptığımız veya karşılaştığımız rutin şeylerde beyin neyin nasıl olup bittiğini fazla kurcalamaz sonuçlarına bakar. mesela her gün bindiğiniz otobüsün kapısının nasıl açıldığı beyni ilgilendiren bir mevzu değildir önemli olan o kapıdan geçmektir. lli'daysa beyin her zaman olmasa da çoğu zaman o kapının açılmasına neden olan hidrolik sistemin ne olduğunu sorgulama eğilimindedir. millet otobüse binmek için sıra kapma derdindeyken lli sahibi vatandaşı olaydan bağımsız bir şekilde kapıyı açan mekanizmaya bön bön bakarken görebiliriz. bunun gibi pek çok durumda lli sahibi kişi sandalyenin katlanabilmesini sağlayan mekanizma, kültablasında sigarayı yukarda külü içeride tutan zımbırtı, kutu kolanın açma halkası, arkadaşının yüzündeki mimikler gibi normal bir insanın aklına bile gelmeyecek şeylere odaklanıp ortamdan bir anda kendini soyutlayabilir.

    lli'in bir diğer yan etkisi de nesneler arasında kurulan bağlantılar. gözlük örneğinden yola çıkarsak beynin gereksiz ayrıntılara kadar kaydetme fonksiyonu çevredeki çok başka nesne ve olaylarla bağ kurmaya yardımcı olur. yani lli hastası gözlüğün sadece yeni olduğunu fark etmekle kalmaz hafızada tuttuğu çöp sayılabilecek ayrıntılar vasıtasıyla arkadaşına gözlüğü nereden aldığını da söyleyebilir.

    lli hastaları için bu davranışlar küçük yaşlardan itibaren otomasyona bağlanmıştır ve günlük hayatlarının bir parçasıdır. lli tanısı konan insanların en belirgin karakter özelliklerinden biri de aile, arkadaş ortamlarında hafiften uzaylı muamelesi görmeleridir. yaptıkları çoğu davranış normal insanlara garip veya anlamsız gelebilir. en ufak etkileşimde bile beynin yaldır yaldır data analiz etmesi etkileşimin zirve yaptığı kalabalık ve gürültülü ortamlardan rahatsız olmaları sonucunu doğurur. üstüne bir de çevreden gelen sen normal değilsin yaklaşımı lli hastalarında özgüven kaybına yol açabilir veya onları asosyal hale getirebilir ama bu durum iq'yla orantılı olarak çok aşırı boyutlara çıkmaz çünkü çevredeki insanlar tarafından biraz garip karşılansalar da ekstra özellikleriyle zeki kabul edilirler. insanlarla çok kolayca kaynaşmazlar. özellikle yabancı bir ortamda bu durum had safhada olabilir. beyin doğru cümleleri bulsa bile iş kelimelere ve davranışlara dökmeye geldiğinde tuhaf sorunlar olabiliyor. karşılarındaki insanları ve düşüncelerini çok iyi anlasalar bile kendilerini veya düşündüklerini anlatmakta zorluklar yaşayabiliyorlar. bu da koca dünyada kendilerini çoğu zaman yapayalnız hissetmelerine yol açabiliyor. lli hastası olanların anlattıklarından yola çıkarsak iki lli hastası birbirlerinin yanındayken hastalıklarının farkında olmasalar bile normal insanlara göre kendilerini çok daha rahat hissetmektelermiş.

    her lli sahibi dahi olacaktır diye bir kaide yok. tam tersine düşük iq'da ciddi mental problemlere yol açıyor. yüksek/düşük iq'da lli'nin çok farklı sonuçlar doğurmasıysa düz mantıkla işlemcilerdeki sorunlara benzetilebilir. yüksek iq'lu bir insan lli'dan müzdarip değilse evet çok hızlı öğrenebilir, çok hızlı işlem yapabilir ancak beyin kimi detayları görmezden geldiği için bunları işleme koymaz. bu nedenle alakasız noktaları birleştirmede, bütünü tamamlamada vs. iqsu yüksek normal bir insan aynı iq'ya sahip bir lli hastası kadar başarılı olamayabilir. işlemcinin hızı = iq, beynin gönderdiği data=veri yolu dersek: 3 ghz hızında işlemciye sahip bir bilgisayarınız olsa da eğer anakartın veri yolu işlemciyi besleyebilecek kadar veriyi aynı anda gönderemiyorsa işlemciyi tam kapasite kullanamazsınız. sistem veri yoluna sadece önemli gördüğü dataları koyar ve cpu sadece bunları çok çabuk şekilde işler. lli'deyse hem işlemcinin frekansı yüksektir hem de veriyolu gerekli gereksiz her bilgiyi gönderecek kadar geniştir. bu da lli hastası kişiye dahilik yolunu açar.

    işlemci hızı 3 değil 500 mhz ama işlemciye 3 ghz data gönderebilecek bir veriyolu varsa işlemci bu kadar yüke dayanamaz, önemli bilgileri bile işleyemeyecek duruma gelir ve sistemin stabilitesi kaybolur. düşük iq'da lli'nin mental sorunlara yol açması gibi.

    işlemci hızı 2 ghz, veriyolu 3 ghz taşıyabilen bir sistemdeyse işlemci tam kapasite çalışır ama tüm veriyi işleyemez. önemli veriler işleme koyulduğu için bir takım yan etkiler olsa da (asosyallik gibi) sistem çoğunlukla stabil şekilde çalışmasını sürdürür. 145 değil de 130 iq'ya sahip bir lli buna örnek gösterilebilir. bu kişi dahi olarak kabul edilmese de normal insanlardan farklıdır.

    lli hastalarında özellikle ileri seviye olanlarda görülebilen ortak bir davranış biçimi de araba sürmek gibi basit bir işte ciddi problemler yaşamalarıdır. normal bir insan araba kullanırken çevresel etkileri minimuma indirebilir. bu sayede sadece araba sürmeye konsantre olabilir. lli hastası bir insansa çevreden gelen etkileşimleri durduramadığı için normal bir insanın görmezden gelebildiği, hesaba katmadığı çevresel uyarıcıları ve bunların yol açabileceği potansiyel tehlikeleri şiddetli bir şekilde hisseder. bu da araba kullanırken kendilerini tedirgin hissetmelerine ve konsantre olamamalarına yol açar. ket vurma fonksiyonundaki zayıflık nedeniyle arabayı kendileri kullanmadığında bile bu tedirginlik görülebilir.

    lli hastalarının ayrıntıları tutma ve birleştirmedeki başarısının sosyal hayatta başka etkileri de olabiliyor. mesela hafızada kaydedilen çer çöp, yaşayan kişinin bile muhtemelen unuttuğu olaylar, yaparken dikkat etmediği mimikler, el kol hareketleri lli hastaları tarafından önceki durumlarla kolayca eşleştirildiği için kişinin yalan söyleyip söylemediğini, karakter olarak nasıl biri olduğunu çok yüksek yüzdelerle doğru tahmin edebilirler. lli hastaları bunu diğer pek çok şeyde olduğu gibi bilinçli olarak yapmazlar ve bunu yapabildiklerinin de çoğu zaman farkında olmazlar.

    lli bir süper güç değildir tam tersine çoğunluğu lli hastası olmayan bireylerden oluşan bizim standart toplum hayatımız bu insanları hesaba katmadığından bir takım zorluklarla karşılaşabiliyorlar. asosyalliği örnek vermiştim zaten. yine mesela okullardaki standart eğitim sistemleri lli hastaları hesaba katılarak düzenlenmemiştir. bu yüzden sınıf gibi kalabalık ortamlarda en ufak bir şey bile konsantrasyonlarını dağıtabildiği için anlatılan dersleri anlamakta ciddi sorunlar yaşayabilirler. kendi kendilerini eğitmedeyse normal bir insandan çok daha verimlidirler. derste öğrenemediği şeyi kendi çabalarıyla öğrenebilir. iş hayatındaysa rutine bağlanmış karmaşık olmayan işlere bile farklı yaklaşımlar getirmeye çalışabilirler. bu da lli hastası için kimi durumlarda bir dezavantaj teşkil edebilir hatta aşırıya kaçarsa işten atılmakla sonuçlanır. yaratıcılığın, radikal yaklaşımların el üstünde tutulduğu iş alanlarındaysa bu davranışlar artı puan olarak geri dönebilir.

    lli belirtileri dışarıdan çok net görülebilen bir hastalık olmadığı, alışkanlık diyebileceğimiz davranışlarla karıştırılabildiği için varlığını anlamak oldukça zordur. hastalığa sahip kişiler bile bunun farkında olmaz ve çoğu zaman hayatları boyunca bunu öğrenemeden yaşarlar. lli hakkında yeterli bilginiz varsa dahi kendinizde veya çevrenizde lli olup olmadığını anlamak kolay değildir zira lli'a benzer semptomlar asperger sendromu gibi otizm varyasyonlarında da görülebiliyor ve bazen profesyonel tanılarda bile bu iki hastalık birbirinin yerine yanlış teşhis edilebiliyor. lli teşhisi koyulduktan sonra şimdiye dek nedenini anlayamadığınız çoğu şey bir anda anlam kazanmaya başlayabilir. kimi uç psikologlar lli'nin insan evriminde bir basamak olduğu tezini ortaya atmışsa da eldeki veri yetersizliği ve teorinin fazla iddialı olması gibi nedenlerle pek ciddiye alınmamaktadır. tam tersine bugün teknolojinin insan hayatına getirdiği kolaylıklar yüzünden normalde kullandığımız çoğu melekeyi kaybetmeye başladığımız ya da başlamak üzere olduğumz yani tersine evrimleştiğimiz gibi daha güçlü karşıt teorilere takılmaktadır.
hesabın var mı? giriş yap