ekber ve erşed

• osmanlı devleti'nin duraklama döneminde siyaseten katl'in önüne geçebilmek için getirilen sistem.
  bu sistemle hanedan içindeki en yaşlı ve en akıllı olanın tahta geçmesi şartı getirildi.
• birinci ahmetin tahta çıkmasıyla getirdiği sistem.
• fatih'in kardeş katli vaciptir yasası ortadan kaldırıldı. kuruluş devrinden itibaren sancağa cıkan şehzadeler bu sistemle sarayda büyür oldu. bu nedenle devlet yönetimi hakkında tecrübe kazanamaz oldular..sarayda büyüdüklerinden annelerinin etkisinde kaldılar, tahttaki abileri erkek kardeşleri tarafından öldürülme korkusu içinde akli dengeleri bozuldu.. duraklama nedenlerinde sürekli ezberletilen deneyimsiz ve akli dengesi bozuk padişahların başa gecmesi şıkkının altında yatan asıl nedendir ekber ve erşed.
• ekber ü er$ed'den önceki yöntem için (bkz: ekber evlâd)
• en akıllı mı bilemem ama hala en yaşlının geçtiğini günümüzde de kısmen görmekte olduğumuz sistem. (bkz: nerede bu gençlik)
• birinci ahmet'in getirdiği sistem. babası(bkz: üçüncü mehmet) zamanında yaşanan şehzade ölümlerinin halkta yarattığı infiali veya hanedanın vizdan azabını hafifletmek için kardeş katlini kaldırmış ve hümanist^*bu kanunu getirmiştir. ama bu sistem şehzade katlini durdurmadığı gibi, bu garipleri eskiden şehirlerde ve ordularıyla öldürmek daha zorken sarayın içinde kurbanlık koyuna çevirmiştir. ya ölmüş ya ölüm korkusuyla delirmiş^{* *} ya da yeteneksiz padişahlar olmalarına sebep olmuştur.
  
  görünüşte insancıl olmasına rağmen, yönettiği halkı anlamayan, problemleri çözemeyen, yetersiz ve yeteneksiz padişahlar yüzünden,vezirler ve harem kadınları ve yeniçeriler her boka maydanoz olmuş, (bkz: yeniçeri isyanları) (bkz: celali isyanları) yüzünden binlerce insanın ölümüne sebep olmuştur.
  
  bu sistemin işe yarayıp yaramadığını anlamak için 1281-1603 arası (300 küsur sene) tahta çıkan ondört osmanlı padişahının, on tanesi başarılı ve iz bırakırken(birinci osman ve kanuni arası)1603-1922 arası(300 küsur sene) tahta çıkan yirmi iki osmanlı padişahının, başarıyı geçtim iz bırakanları beşi bulmaz(belki dördüncü murat, üçüncü selim, ikinci mahmut,ikinci abdülhamit)
• osmanlı imparatorluğunun yıkılma nedenidir! bu gelişmenin ardı sıra birçok neden sıralanabilir ancak zaten bu nedenlerin olmasına neden olan zaten bu sistemin ta kendisidir. ekber ve erşad sisteminden önce en basarili olan şehzade tahta geçerdi ancak bu sistemle birlikte en yaşli kimse o geçti tahta. etkisiz hatta deli onlarca padişahın ülkeyi batağa sürüklemesini maalesef tarih kitaplarından üzülerek okuduk. eğer ekber ve erşad sistemi gelmeseydi avrupa asla bu kadar ilerde olamazdi. ve belki de şu anda hala süper güç bir osmanlı vardı. biraz kelebek etkisi gibi düşünebiliriz ama kesinlikle olası bir ihtimaldi. hoş şu anda da ülkede torpil almış başını gitmiş sorarım ne farkı var ekber ve erşaddan! yine işinin ehli olmayan insanlar iş başında! tarih de tekerrürden ibaretti di mi? saygılar.
• ekber büyük anlamına gelmektedir.allah büyüktür. (bkz: allahuekber) erşed ise aklı selim, akılcı,aklını kullanabilen anlamına gelir. ekber ve erşed sistemine (bkz: kafes sistemi) göre yaşlı ve aklı selim padişahın başa geçmesini sağlayan sistem. sistem kulağa hoş gelebilir lakin sancak sistemi tamamen son bulacak olup şehzadeler daha net heded haline geldiği için valideleri tarafından daha katı bir koruma ile karşı karşıya kaldıkları için kendilerini neredeyse hiçbir konuda geliştirememiş. lavabo sırası bekler gibi padişahlık beklemişlerdir.
• modern tarih yazımında artık klişeleşmiş bir tanımlama olan "ekber ve erşed" sanıldığının aksine aynı tarihsel kronoloji içerisinde kodifiye edilmiş veya hukuki güvence altına alınmış bir uygulama veyahut praksis değildi.
  
  bu meseleye "kafesten temsiliyete osmanlı devleti'nde veliahtlık kurumu" isimli çalışmada çalışma şöyle değinilmiştir:
  
  " ... ekberiyet ve erşediyet ilkesi, ı. ahmet’in vasiyetiyle veya işleyiş mekanizması, hüküm ve kodları bir ferman veya kanunname ile oluşturulmuş bir sistem de değildir. keza, çağdaş osmanlı kaynakları, ı. ahmet’in vasiyeti veya ilan ettiği bir kanun sonucunda olan bir gelişme olarak aktarmazlar. ı. meşrutiyet’e kadar yasal bir zemine kavuşmamış ve hatta adı konmamış bu sistem, hanedanın vazgeçilmezliği düsturunu içselleştirmiş devlet erkanının olanaklar dahilinde, “de facto” bir şekilde uyguladığı bir yöntemdi. en nihayetinde şehzade mustafa’nın cülusuyla veraset meselesine “ad hoc” bir çözüm bulunmuş, ancak sistemin sürekliliğinin sağlanması adına gerekli hukuki düzenlemeler yapılmadığından, bu noktada saray ve devlet ricalinin şartlar dahilinde oluşturduğu konsensüs doğrultusunda, genel teamülün ekber şehzadeden yana olması dolayısıyla sisteminin devamlılığı sağlanmıştır. böylelikle, imparatorluk arenasında valide sultan, sadrazam, şeyhülislam, darüssaade ve babüssaade ağaları, sultan ve şehzade hocaları, yeniçeri ağaları ve kapıkulu sipahileri gibi kral seçiciler ve güç odakları cülus, karar alma ve iktidar mekanizmalarında giderek daha belirleyici bir rol almışlardır. her ne kadar zaman zaman padişahlar ve bir kısım devlet ricali özellikle hal’ vak’alarının yaşandığı dönemlerde tercihlerini primogenitureden yana kullansa bile ricalin genel teamülü ekberiyet usulünden yanaydı, ki bu durumda sistem kendisini devamlı surette güncelliyordu. ayrıca, ekberiyet kuralı ı. ahmet’in vefatıyla başlamışken, erşediyet ı. mustafa’nın akli zaaflarının yarattığı rahatsızlık akabinde 1623 tarihinde gerçekleşen ikinci hal’ vak’ası sürecinde ekberiyete dahil edilmiş, sultan ibrahim’in hal’i esnasında gelişen olaylar doğrultusunda “ekber ve erşed” ilkesi bir kez daha teyit edilerek, osmanlı devleti’nin veraset politikasını belirleyen bir imparatorluk paradigması haline gelmiştir. nitekim ı. mustafa, sultan ibrahim, ıv. mehmet, ıı. mustafa ve ııı. ahmet’in hal’ vakalarında yaşananlar, tespitlerimizi destekler niteliktedir. bu nedenle mezkûr vak’alara konumuz çerçevesinde değinmenin faydalı olacağı kanaatindeyiz."
• en özet haliyle tahtın varislerini belli bir silsile içerisinde büyükten küçüğe doğru sıralayan ve yaşça en büyüğüne otorite olma hakkı tanıyan sistemin adıdır. tahta geçen padişahın soydaşlarını boğdurarak öldürmesinin önüne geçen kafes usülünden sonra olgunlaştığı söylenebilir.