öğrenildiğinde ufku iki katına çıkaran şeyler

• inka altinlari barbaros hayrettin'e karsi
  
  1474 yilinda fakir bir ciftci annenin oglu olarak ispanya’da, gayrimesru sekilde, dunyaya gelen francisco pizarro, hayatin kendisine bictigi bu kaderi reddeder ve o donemde avrupalilarca yeni dunya olarak adlandirilan guney yarimkure’yi kesif icin daha genc yaslardan tum sartlarini zorlamaya baslar.
  
  bu macera tutkusu ile 10 kasim 1509 yilinda, guney amerika sahillerinde bir koloni kurmak icin yola cikacak olan alonso de ojeda’nin ekibine katilir. ojeda ve pizarro, tarihler 20 ocak 1510’u gosterdiginde, kendilerini, gunumuz kolombiya’sinin uraba korfezindeki san sebastain bolgesinde bulurlar, ancak, kolombiya’nin batakliklarla dolu cografyasi, tropikal iklim ve salgin hastaliklar, 300 kisinin sayisini hizla azaltir. ojeda, hem zamanla bas gosteren gida sikintisini cozmek, hem murettebat, hem de tibbi destek bulmak icin ekipten ayrilir ve komutayi pizarro’ya birakir. ojeda, elli gun icinde yardim gelmedigi takdirde pizzaro’ya, elindeki tum imkanlari kullanarak hispaniola’ya (haiti ve dominik cumhuriyeti'nin bulundugu ada) ulasmasini soyler. pizarro, geriye kalan 70 kisi ile elinden geldigince dayanir, ancak tam umudunu kesip hispaniola’ya dogru yola cikacakken, alonso de ojeda’nin asti olan martin fernandez de enciso’nun yardimi ulasir.
  
  zamaninda kristof kolomb’un kesiflerinden etkilenerek cografi kesiflere yelken acan ve kazandiklariyla hispaniola adasinda ciftcilik yapan vasco nunez de balboa, geriye odeyemedigi borclari yuzunden adadan surulunce, careyi, pizarro’ya yardima gitmekte olan enciso’nun gemisine kacak binmekte bulur. enciso, balboa’yi fark eder ancak namini ve sayginligini bildiginden (zira kendisi sekiz yil bolgede cirit atmistir) ses edemez. cografi bilgisinden ve durusundan dolayi, balboa’nin karizmasi gemi yardima gidene kadar gun be gun artar, hatta murettebat enciso’nun emirlerine karsi gelmeye bile baslar.
  
  san sebastian’a varinca, durumun vehametini goren balboa, koloninin (gerek toprak verimliligi , gerek ise yerel halkin direncinin mutemadiyen daha zayif olacagi dusuncesiyle) uraba’nin batisinda, darien’de kurulmasi gerektigini soyler. enciso, pizarro ve balboa, ojeda’nin ekibinden geride kalanlar ile darien’e dogru yola cikar. ekip, darien’e vardiginda enciso’nun murettebati kendisine karsi ayaklanir ve balboa’yi yeni lider tayin eder.
  
  darien’e ulastiklarinda, balboa’nin bir hususta yanildigi ortaya cikar, zira 500 kadar yerli, sef cemaco’nun onderliginde ispanyollar ile savasa hazirdi. cok sayida dusmandan ilk etapta cekinen ispanyollar , bakire meryem’in bir tezahuru olan “virgin de la antigua”ya dua eder, ve savasta basarili olmalari durumunda, bu koloniye onun ismini vereceklerini adak adarlar. ıspanyollar zor da olsa savasi kazanir, balboa sozunu tutar ve eylul 1510’de kurulan koloniye “santa maría la antigua del darién” adini verir, bu koloni, amerika anakarasinda kurulan ilk kalici kolonidir.
  
  pizarro, balboa ile isbirligine devam eder ve ilerleyen yillarda beraberce panama kistagi’ni (isthmus of panama) gecerler, ve pasifik okyanusuna ulasan ilk avrupalilar olurlar. gordugunu bir ic deniz zanneden balboa, buraya guney denizi anlamina gelen “mar del sur” adini verir. (elbette bundan yillar sonra, macellan, amerika kitasinin en guneyinde yer alan ve ilerde kendisiyle ayni adi tasiyacak burnu gectikten sonra, gemisinin duragan bir sekilde seyretmesinden dolayi, buraya, hem ispanyolca, hem de portekizce’de “sakin” anlamina gelen “mar pacifico” diyecek, ve dunya yuzolcumunun ucte birinin isim babasi olacakti.)
  
  eylul 1513’teki okyanus kesfinin ardindan bir sure daha bu bolgede kalan balboa ile pizarro 1514 yilinin baslarinda darien’e geri doner ve bu kesfini ispanya krali ferdinand’a anlatan bir mektup yazar. bu basarisindan dolayi ferdinand kendisini panama ve coiba eyaletlerine vali olarak atar, ancak bu uzun surmez, zira balboa'nin ispanya'daki dusmanlari onu hainlikle suclar ve tum valilik yetkilerini, 1514 ortalarinda darien’e gelen pedro arias da silva’ya (bilinen adiyla pedrarias) birakir.
  
  vali pedrarias, ilk icraatlerinden biri olarak , balboa’yi, belediye baskani gaspar de espinoza’ya tutuklatir ve hakkinda sorusturma baslatir. balboa, enciso'nun surgune gonderilmesinden ve kasif diego de nicuesa’nin da 1511’de ki olumunden sorumlu tutulur, ancak balboa bu suclamalardan beraat eder.
  
  ıkili arasindaki sular hicbir zaman durulmaz, pedrarias, balboa’nin suksesini ve basarilarini kiskanir ve kendisini pasifize etmek icin kiziyla bile evlendirir (ancak bu evlilik vekaletle gerceklesir, zira, pedrarias'in kizi ispanya'dadir) ancak bu dostluk en fazla iki sene surer. balboa yine bir kesifteyken, pedrarias kendisine bir mektup yazar ve apar topar onu darien’e cagirir. bu esnada, balboa’nun eski kadim dostu pizarro ile anlasan pedrarias, balboa’yi geri donus yolunda hazirliksiz sekilde kistirir ve guney denizinde baska bir devlet kuracagi suclamasiyla tutuklatir. apar topar mahkemeye cikartilan balboa'ya idam cezasi verilir. balboa, dort adami ile birlikte ocak 1519'da idam edilir.
  
  bugun , panama, iki okyanus arasinda onemli bir ticaret yolu olmasinda buyuk rol oynayan balboa’ya sukranlarini, adini bir cok caddeye, sokaga ve para birimine (bkz: panama balboasi) vererek sunmaktadir. ayrica ay’da bulunan bir krater de, balboa adiyla anilmaktadir.
  
  ancak asil hikaye bundan sonra baslar.
  
  sessiz, sakin ve dusundugunu hic belli etmeyen bir imaj cizen pizarro elbette bu basari(!)sinin karsiligini alir ve 1519 yilinda pedrarias tarafindan panama sehrine hakim (alcalde) olarak atanir (ancak, daha sonra, bu sehirde de yukselecek ve belediye baskani olacaktir)
  
  daha fazla guc ve zenginlik isteyen pizarro, 1524 yilinda, guney amerika’nin kesfi icin, rahip hernando de luque ve diego de almagro ile bir ortaklik kurar. hatta bu ortakliga “empresa del levante” adini bile verirler. bu ortaklikta, pizarro; askerlere komuta edecek, almagro; asker ve gida temininden sorumlu olacak , rahip luque ise finansal destek saglayacaktir. kasim 1524’te ilk kesif ekibi yola cikar. pizarro, malzemelerinin azalmasiyla inci adasinda ikmal icin durur. kendilerine yardim eden-yemek veren dost yerlilerin altinlarini calarak, kesiflerine devam ederler ve ilk seferinde ancak ekvador'a kadar ilerleyebilirler, bu geri donus esnasinda, biru nehrinden esinlenerek, gordukleri guney topraklarina "peru" adini verirler.
  
  pedrarias, pizarro'nun kesiflerine devam etmesine izin vermez. pizarro bunun ustune 1528 yilinda, guney amerika'dan ayrilarak, ispanya'ya doner ve burada 5. charles'a peru'nun daha fazla arastirilmasi ve kesfedilmesi icin bir dilekce verir. pizarro'nun heyecanindan ve tecrubelerinden etkilenen 5. charles, pizarro'ya izin vermekle kalmaz, ayni zamanda onu (panama'nin guneyinde yer alan) yeni kastilya eyaletine vali ve kaptan olarak atar.
  
  pizarro, 1530 yilinda panama'ya doner ve 1531 yilinin ocak ayinda peru'ya yelken acar. 180 murettebat ve 37 at ile peru sinirlarina ulasan pizarro, gunumuzde (ekvador sinirina oldukca yakin olan) san miguel de piura'da kamp kurar.
  
  pizarro, donemin inka hukumdari atahualpa ile bir gorusme talep eder. uzun sure direnen atahualpa, toplantidan once bir ajanini ispanyollari kesif icin gonderir ve 180 kadar asker ile sayilari yuz bile etmeyen atlardan olusan ordudan korkulacak bir sey olmadigini dusunur ve 80.000 kisilik ordusu ile cajamarca'da pizarro'yu beklemeye baslar. pizarro, cajamarca'nin hemen yakinindaki bir tepede ordusuyla kamp kuran atahualpa'yi pusuya dusurur. ispanyollar sadece bir saat icinde 5.000 inka askerini katleder. inka ordusunun buyuk bir kismi orada olurken , bir kismi da panik icinde kacar. bu esnada tek bir ispanyol askeri bile olmez.
  
  pizarro, atahualpa'yi hiristiyanligi kabul etmesi icin tutsak eder. atahualpa kabul etmez ve ispanyollar ile inkalar arasinda yillar surecek olan savas baslamis olur. 1533 yilina gelindiginde, ispanyollar bu sure zarfinda hem inka ordusunu, hem de inka uygarligini neredeyse yok eder. pizarro, atahualpa'yi yakilarak olume mahkum eder. atahualpa, yakilmamak icin tutsak edildigi oda kadar altin ve odanin iki kati kadar gumus teklif eder, cunku inkalar, "eger beden yakilirsa, ruhun, olumden sonra yasamadigina" inanmaktaydilar. ispanyollar, ancak hiristiyanligi secerse bunun mumkun olacagini soylerler, atahualpa bunun ustune hiristiyan olur, vaftiz edilir ve francisco atahualpa adini alir. istegi uzerine de 26 temmuz 1533'de bogularak oldurulur.
  
  ispanyollar baskent cuzco'ya kadar ilerler. cuzco'yu yagmalayan pizarro ve adamlari, son kalan inkalari da oldurur (az bir kismini ise kolelestirir). 1200 yilindan bu yana, bolgede egemenlik suren inka imparatorlugu sona erer.
  
  tum peru'yu ve inka medeniyetini yagmalayarak, cok yuklu bir ganimete sahip olan pizarro, altinlarin bir kismini 5. charles'a gonderir. bu altinlar, 1538 yilinda barbaros hayrettin pasa ile andrea doria arasinda gececek olan ve osmanli'nin bir adet dahi gemi kaybetmeyecegi preveze deniz savasini finanse etmede kullanilir.
  
  francisco pizarro, bir zamanlar beraber kesfe ciktigi, yol arkadasligi yaptigi diego de almagro ile iktidar savasina girer ve 1538 yilinda onu cuzco'da oldurtur.
  
  bundan uc sene sonra, almagro'nun oglu 2. diego de almagro, beraberindeki 20 adam ile birlikte pizarro'nun sarayini basar ve pizarro'yu kilictan gecirerek babasinin intikamini alir
  
  pizarro, somurgeciligin kanli tarihinin bas aktorlerinden biri olur.
  
  ispanyol zulmunden korunmak isteyen son inka'lar, 1450 yilinda insa edilen, ancak yuz yil kadar kullanilmayan machu picchu'ya siginarak buradaki varliklarini 1572'ye kadar devam ettirir.
  
  kaynaklar
  
  1
  2
  3
  4
  5
  6
  7